The Use of Asmā’ al-Af‘āl in the Qur’an, Their Meanings, and Phonetic Inimitability

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 20, 185 - 203, 05.12.2025

Servet Demirbaş

Öz

Although the Qur’an was revealed in the eloquent Arabic spoken by the Arabs of the revelation period, its stylistic and structural features transcend human linguistic norms. Its miraculous nature (iʿjāz) is manifested through the precise selection of words, syntactic arrangement, balance between wording and meaning, and phonetic harmony that collectively influence the intellect, emotions, and spirit of its audience. Among the linguistic phenomena illustrating this eloquence are asmāʾ al-afʿāl-nominal forms that convey verbal meanings. Defined as “nouns bearing the sense of verbs,” asmāʾ al-afʿāl derive from various linguistic categories such as verbal nouns (maṣdar), adverbs (ẓarf), prepositional phrases (jār–majrūr), and sound words (aswāt). These forms are characterized by their conciseness (ījāz), intensity (mubālagha), and expressive power, simultaneously reflecting the speaker’s psychological state and evoking emotional responses from the listener. This study provides a linguistic and contextual analysis of asmāʾ al-afʿāl within the Qur’an, focusing on their grammatical, semantic, rhetorical, and phonetic dimensions. By examining the interpretations of both transmitted (riwāyah) and analytical (dirāyah) exegetical sources, it explores how classical commentators understood the expressive and affective roles of these forms. The findings indicate that asmāʾ al-afʿāl serve not only to intensify meaning and emphasize the divine message but also to convey the speaker’s inner emotions and psychological states, thereby enhancing the Qur’an’s rhetorical and aesthetic impact.

Anahtar Kelimeler

Exegesis , Semantic Content , Asmā’ al-Af‘āl , Hyperbole , Phonetic I‘jāz

Etik Beyan

This article was prepared in accordance with scientific and ethical principles.

Esmâü’l-ef‘âlin Kur’an-ı Kerim’de Kullanımı, İçerdiği Manalar ve Fonetik İ‘câzı

Öz

Kur’an-ı Kerim, nüzul dönemi Araplarının kullandığı fesih Arapça ile inmiş olsa da üslup ve cümle yapısıyla beşer dilinden ayrı bir mahiyettedir. Kelimelerin seçimi, cümlelerin tertibi, tanzimi, lafız-mana dengesi ve fonetik ahengiyle muhataplarının akıllarına, ruhlarına ve duygularına tesir etmesi; onun dil, üslup ve ses ahengi yönüyle olan i‘câzını ifade etmektedir. Kur’an-ı Kerim’de lafız ve mana dengesinin duygulara yöneldiği kelime ve cümle türlerinden biri de esmâü’l-ef‘âldir. En genel manada “fiil manası taşıyan isimler” olarak tanımlanan esmâü’l-ef‘âl; mastar, zarf, câr-mecrûr ve esvât gibi farklı köklerden türetilmiş olup i‘câz ve mübalağa yönleriyle öne çıkmaktadır. Kendilerindeki ses yapısı muhatabı etkilemeyi hedeflerken konuşanın içinde bulunduğu ruh hâlini de yansıtmaktadır. Esmâü’l-ef‘âl, Kur’an-ı Kerim’de i‘câz, mübalağa ve tekit başta olmak üzere çok farklı anlam alanları oluşturmak için kullanılmıştır. Bu çalışmada esmâü’l-ef‘âlin tanımına, dilbilimsel yönüne ve Arap dilindeki kullanımına kısaca değinildikten sonra Kur’an-ı Kerim’de esmâü’l-ef‘âl olduğunda ittifak edilen lafızların içerdiği manalar ayetlerin bağlamına bağlı kalınarak gramer, anlama delalet, i‘câz ve fonetik yönleriyle incelenmiştir. Bazı rivayet ve dirayet tefsirleri metin analizine tabi tutularak müfessirlerin esmâü’l-ef‘âl hakkındaki yorumları aktarılmıştır. Bu lafızların içerdiği manaların mübalağa ve ihtisar ile birlikte konuşmacının içinde bulunduğu psikolojik durumu ve duygularını ortaya koymakla birlikte muhatapları etkilemeye yönelik olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Mana , Esmâü’l-ef‘âl , Mübalağa , Fonetik İ‘câz

Etik Beyan

Bu makalenin hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulmuştur.

Kaynakça

• Abd, Muhammed es-Seyyid Süleyman. “Min Suveri’l-i‘câzi’s-savtiyy fi’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Mecelletü’l-arabiyyeli’l-‘ulûmi’l-insâniyye,36/9 1989), 72-111. https://doi.org/10.34120/ajh.
• Abdullah Cebr, Muhammed. Esmâü’l-ef‘âl ve esmâü’l-esvât fi’l-lügati’l-arabiyye. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1980.
• Arûd, Züheyr Muhammed. “Esmâü’l-ef‘âl fi’l-istimâli’l-Kur’ânî”. Mecelletü câmiatü’l-aksâ li’l-ulûmi’l-isaniyye, 22/2 (2018).1-19. https://www.alaqsa.edu.ps/site.
• Asutay, M, Mücahit. Kavram Atlası Arapça l. ed. Bülent Akot. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Beyzâvî, Nâsuriddîn Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü Mustafâ el-Bâbî, 1388/1968.
• Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahman b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım. 1983.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncı, ts.
• Endelüsî, Ebû Hayyân. el-Bahru’l-muhît. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1432/2010.
• Ferâhidî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l’ayn. thk. Muhammed Mehdî el-Mahzûmî. 8 Cilt. Bağdat: Dâru’r-Reşîd, 1982.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403/1983.
• Galâyînî, Mustafâ. Câmi‘u’d‐dûrusi’l‐‘Arabiyye. 3 Cilt. Beyrut: el‐Mektebetu’l‐ ‘Aṣriyye, 2005.
• Güven, Şahin. “Kur’an Dilinin Özellikleri”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/1 (Ocak 2012), 7-20. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eruifd/issue/5984/79577.
• Hasen İbrâhim, Meryem. Esmâü’l-ef‘âl beyne’n-nazariyye ve’l-istimâl. Amman: el-Câmiatü’l-Ürdüniyye, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Hasen, Abbas. en‐Nahvu’l‐vâfî. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meârif, 15. Basım. 2018.
• Isfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Halîl Aytânî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 6. Basım. 2010.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân. el-Muḥteseb fî tebyîni vücûhi şevâẕẕi’l-kırâât. thk. Muhammed el-Ata. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn. Evḍaḥu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 Cilt. Mısır: Dâru’t-Talâi‘,2013.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-‘Arab. 17 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1990.
• İbn Sâlih Abdullah. Delilü’s‐sâlik ilâ Elfiyet’i‐ İbnî Mâlik. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l‐Müslüm, 2005.
• İbn Ya‘îş, Muvaffakuddîn. Şerhu’l-Mufassal. thk. Ahmed es-Seyyid. 6 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, 2001.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân. Kâfiye. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2011.
• Karaman, Hayreddin. vd.. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2007. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen. Tefsîrü Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kü-tübü’l-İlmiyye, 1424/2002.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1410/1998.
• Nîsâbûrî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd. Αcâzü’l-beyân ‘an meânî’l-Kur’ân. thk. Ali b. Süleymân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1997.
• Özat, Mehmet Sıdık. Arap Dilinde İsim-Fiil ve Câmid-Filler. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Öznurhan, Halim. “Kur’an’ın Arap Diline Tesiri”. İslam Öncesi Araplarda Dil ve Edebiyat. ed. Mustafa Çağırıcı. 115-145. İstanbul: Kuramer, 2019.
• Radıyyüddîn, Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’r-Radî li Kâfiye İbni’l-Hâcib. thk. Yahya Beşîr. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1417.
• Râfî‘, Mustafâ Sâdık. İ‘câzu’l-Kur’ân ve’l-belâgatü’n-nebeviyye. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1973.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1417/1997.
• Samarrâî, Fâzıl Sâlih. Me‘âni’n-nahv. 4 Cilt. Ürdün: Dâru’l-Fikr, ts.
• Semerkandî. Ebu’l-Leys. Bahru’l-ulûm. thk. Ali Muhammed Muavvız vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Seyyid Kutub. Fî zilâli’l-Kur’ân. 10 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2003.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân. el-Kitâb. thk. Abdüsselam Hârun. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. Basım, 1988.
• Suyûṭî, Celaleddin. Hem‘u’l‐hevâmi‘ fî Şerḥi Cem‘i’l‐cevâmi‘. thk. Ahmed Şemsüddîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l‐Kütübi’l‐İlmiyye, 1998.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Ali. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerî‘a. 2 Cilt. Kahire; Dâru İbn Affân, ts.
• Şevâ, Eymen Abdürezzâk. Mu‘cemü’l-esmâi’l-ef‘âl fi’l-lügati’l-arabiyye. Dımışk: Matbûâtü Mecmei’l-Lügatil’l-Arabiyye, ts.
• Şevkânî, Muhammed Ali. Fethu’l-kadîr. thk. Abdurrahmân ‘Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Vefâ, ts.
• Şirbînî, el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr. thk. İbrahim Şemsüddîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk, Abdülmuhsin et-Türkî. 30 Cilt. Kahire: Dâdu Hicr, ts.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed el-Hasen. et-Tibtân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habîb. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsî, ts.
• Yanık, Nevzat Hafız. Arap Dilinde İsim Filler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 1988. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi.
• Yaşar, Mehmet. “İbn Hazm’ın Kur’ân’ın Dil ve Üslûp Özelliklerine Yaklaşımı”. Mütefekkir 8/15 (Haziran 2021), 165-187. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.939288.
• Yılmaz, Ali. “Arapça’da İsim Filler” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat fakültesi Dergisi 5/1 (2001), 379-392. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuifd/issue/4306/257509.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûb b. Ömer. el-Mufassal. thk. Fahr Sâlih. Ammân: Dâru Ammâr, 2004.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an gavâmizı’t-tenzîl. thk. ‘Adil Ahmed el-Mevcûd Ali. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Abîkân, 1418/1998.
• Zeyd b. Ali, Ebü’l-Hüseyn. Tefsîru garîbü’l-Kur’ani’l-mecîd. thk. Muhammed Yusufüddîn. Haydarabad: Troob Bazar, 2001.