“KADIN ERKEĞİN ŞEYTANIDIR”: TÜRK DÜNYASI ATASÖZLERİNDE KADINA YÖNELİK OLUMSUZ TUTUM

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 80, 979 - 1003, 05.01.2024

Fatma Tekin

https://doi.org/10.56694/karadearas.1377813

Öz

20. yüzyılda kadın çalışmalarında kadın kimliğinin, genellikle “feminist” ya da “muhafazakâr” bakış açısıyla ele alın-dığı görülmektedir. Bu yaklaşımların ilkinde kadının, erkek egemen bir toplumda kendine yeterince bir alan elde edemediğinden, ikincisinde ise geçmişten bu yana erkekle denk bir konumda olduğundan söz edilir. Her iki bakış açısındaki ortak nokta; erkek ve kadın egemen, hatta özellikle kutsal yapının, toplumlarda uzunca bir süre iç içe geçmiş bir şekilde yaşaması ve ataerkil-anaerkil özelliklerin birbirine karışmasıdır. Anaerkil düzende kadına atfedi-len kutsallık yerini, ataerkil düzende eril söylemin belirginleşmesi ile zamanla kaybetmiş, bunun sonucunda ise öte-kileştirilen kadına yönelik olumsuz düşünce ve söylemler artmıştır. Aslında geri planda tartışılan ise tarım ve sanayi toplumlarında kadın ve erkeğin rol dağılımları meseledir. Kadının olumsuz özellikleri ya da toplum tarafından ka-dına karşı takınılan olumsuz tutum; sözlü kültür geleneği dairesinde mitlerden destan, masal, efsane, halk hikâyesine kadar birçok türde kendine yer bulmuştur. Türk dilinin en eski metinlerinden bu yana kadına yönelik olumsuz yak-laşımın atasözlerinde ne kadar ve ne şekilde yer aldığına duyulan merak ise, bu çalışmanın çıkış noktasını oluştur-muştur. Bu bağlamda çalışmada, kadına yönelik olumsuz tutum sergileyen Türk Dünyası’na ait 268 adet atasözü üzerinde bir tematik araştırma yapılmıştır. Bu atasözlerinde kadına yönelik olumsuz tutumların hangi noktalarda olduğu belirlenmiş, sosyal-kültürel temelli iletiler tespit edilmeye ve elde edilen veriler eleştirel bakış açısıyla yo-rumlanmaya çalışılmıştır. İncelemeler sonucunda atasözlerinin; bireysel ve toplumsal yapıda işleyişin bozucusu ola-rak nitelediği ve yer yer ötekileştirdiği kadına, statükoyu devam ettirici davranış normları oluşturarak toplumsal işleyişte bir yer tayin ettiği; bu şekilde toplumsal cinsiyete dair roller belirlerken, bir yandan kadın-erkek arasındaki dengeyi sağlamak, bir yandan da toplumsal karmaşaya izin vermeyerek kültürel yapıyı korumaya çalıştığı anlaşıl-mıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, sözlü gelenek, atasözleri, toplumsal cinsiyet, kadın.

Kaynakça

• AKSOY, Ö. A. (1988). Deyimler ve Atasözleri, Atasözleri Sözlüğü 1. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• AKTAŞ, E. (2020). Hakas Atasözleri. Konya: Kömen Yayınları.
• ALTIN, K. Y. (2021). “Kadın ve Şeytan: Güney Sibirya Sahası Türk Halk Anlatıları Üzerine Bir İnceleme”. Folklor / Edebiyat, XXVII/106:129-146.
• ARIKOĞLU, E. (2007). “Hakas Türklerinin Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Anto-lojisi. Ankara: AKMB Yayınları. 8: 262-266,
• AŞIROV, A. (2007). “Türkmenistan Türklerinin Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. Ankara: AKMB Yayınları. 8: 199-212.
• AVCI, C. (2020). “Dede Korkut Kitabı’nda Toplumsal Cinsiyet Tipolojisi Üzerine Bir İnceleme”. TÜRÜK. VIII/22: 117-135.
• BAYAT, F. (2011). Türk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitoloji-si) 1. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BÖLGE AĞIZLARINDA ATASÖZLERİ VE DEYİMLER (BAAD) (2016). (M. Kaçalin hzl.) Ankara: TDK Yayınları.
• ÇAĞATAY, S. (1962). “Nogay Atasözlerinden Birkaç Örnek”. TDAY-Belleten 1961, 47-51.
• CEYLAN, E. (1996). Çuvaş Atasözleri Ve Deyimleri, Çuvaşça-Türkçe/Türkçe-Çuvaşça Sözlük. İstanbul: Simurg Yayınları.
• ÇENELİ, İ. (1985). “Nogay Atasözleri”. Türklük Araştırmaları Dergisi. 1: 11-54.
• DELANEY, C. (2022). Tohum ve Toprak. (Çev. S. Somuncuoğlu ve A. Bora). İstanbul: İletişim Yayınları.
• DİLEK, İ. (2007). “Altay Türklerinin Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. Ankara: AKMB Yayınları. 8: 248-256,
• DOĞAN, L. (2014). Türkmen Atasözleri (Türkmen Nakılları). Edirne: Parafiks Yayınları.
• DOĞAN, L. (2020). Uygur Atasözleri. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2018). “Yozgat Yöresinden Derlenen Atasözlerinin Divanu Lugati’t Türk ve Türk Dünyasındaki Benzerleri”. Türk Dünyası Kültürü -1. 147-175, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2019). Türk Kültür Coğrafyası, Halk Bilimi ve Edebiyat Araştırmaları. İstan-bul: Ötüken Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2021). “Atasözlerinde ve Deyimlerde İnsan: Gagavuz Söleyişlerinden ve De-meklerinden Örneklerle”. Doğumunun 60. Yılında Nevzat Özkan Armağanı Ediyä Yazika. (H. Tokyürek- B. Bekar hzl.). 67-94, Ankara: Nobel Akademik Yayınları.
• ERGİN, M. (2009). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları,
• GÖKÇEOĞLU, M. (1997). Kıbrıs Türk Atasözleri ve Deyimler. Kıbrıs: Galeri Kültür Yayınları.
• GÜNAY, T. U. (2009). Türk Kültürüne Eleştiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• HASAN, H. (1997). Makedonya ve Kosova Türklerince Kullanılan Atasözleri ve Deyimler. Anka-ra: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HÜNERLİ, B., E. AKTAŞ (2021). Kırımçak Atasözleri (inceleme-metin). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• HÜNERLİ, B., T. ARANUT (2022). Gagauz Atasözleri. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınla-rı.
• İSMAİL, Z., M. GÜMÜŞ (1995). Türkçe Açıklamalı Kazak Atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi.
• KAYA, M. (2002). “Türk Halk Anlatılarında Kadın”. Toplumbilim. 15: 49-53.
• KILIÇ, M. (1996). Türkçe Açıklamalı Türkmen Atasözleri Türkmen Folklorı. Bursa: Özsan Mat-baacılık.
• KİRİŞÇİOĞLU, F. (2007). Saha (Yakut) Türklerinin Atasözleri, İnceleme-Metin. Ankara: Nobel Yayınları.
• MUSAOĞLU, M., M. GÜMÜŞ (1995). Türkçe Açıklamalı Azerbaycan Atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi.
• OY, A. (1972). Tarih Boyunca Türk Atasözleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖZÖN, M. N. (1958). Türk Ata Sözleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• ÖZTOPÇU, K. (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• PEKACAR, Ç. (2006). Kumuk Türklerinin Atasözleri, İnceleme-Metin-Dizinler. Ankara: Meyil Matbaacılık.
• QOYÇUMANOV, I. C. (2007). Kırgızistan Türklerinin Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metin-leri Antolojisi. Ankara: AKMB Yayınları. 8: 168-191,
• SCHİPPER, M. (2019). Bir Kemikten Bir Söze//Dünya Atasözlerinde Kadın. (Çev. Taciser U. Belge, Nurkalp D.) İzmir: Delidolu Yayınları.
• ŞAVK, Ü. Ç. (2002). Kırgız Atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAVKUL, U. (2001). Karaçay-Malkar Atasözleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TAYMAS, A. B. (1968). Kazan Türkçesinde atasözleri ve deyimler. Ankara: TDK Yayınları.
• TEKİN, F. (2019). Kazan Tatarlarının Halk Anlatmalarında Mitolojik Unsurlar. Erciyes Üni-versitesi SBE DKT: Kayseri.
• TEKİN, F. (2022). “Atasözlerinden Örneklerle Kazan-Tatar Türklerinin Geleneksel Dünya Gö-rüşünde İyi(lik) ve Kötü(lük)”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. XIX/73: 167-182.
• TOKYÜREK, H. (2016). “Eski Uygur Budist Metinlerinde Şeytan, Yılan, Kadın İlişkisi”. Türkiyat Mecmuası, XXVI/1: 301-310.
• ÜLGEN, P. (2022). Kadınlar ve Cadılar. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• YOLDAŞEV, İ., M. GÜMÜŞ (1995). Türkçe Açıklamalı Özbek Atasözleri, Engin Yayınları.