Hasımlıktan Hısımlığa: Kutsal Topraklar Kudüs Ekseninde Memluklere Karşı İlhanlı- Haçlı İttifak Çabaları

Yıl 2022, , 66 - 97, 30.06.2022

Kansu Ekici , Alican Kirişoğlu

https://doi.org/10.38060/kare.1111974

Öz

Kudüs, Orta Doğu’nun en eski tarihi dönemlerinden itibaren çekim merkezi olmuş, üç semavi din için önemli bir mevkide bulunması nedeniyle de orta çağ süresinde başat devletler bu şehre hâkim olmak istemişlerdir. Selahaddin Eyyübi döneminde Kudüs’ün kaybedilmesiyle büyük darbe alan Haçlılar, Orta Doğu’da yitirdikleri konumlarını geri alabilmek için yeni seferler düzenlemiş ancak bunlar kısa süreli başarılar bir tarafa bırakılırsa muvaffakiyetsizlikle neticelenmiştir. Eyyübi Devleti tarih sahnesinden çekilmesinden sonra onların hâkim oldukları toprakların büyük kısmına hâkim olan Memlukler tüm dünyayı dehşet içerisinde bırakan Moğol askeri ilerleyişini 1260 yılında Ayn Calut Savaşı’nda durdurmuşlardır. Moğolların askeri güçleri ve taktiklerinin bölgedeki Ermenilerin ve Gürcülerin askeri desteğine rağmen bu yeni düşman karşısında yetersiz kalması onları zorunlu olarak yeni müttefikler aramaya itmiştir. Bu minvalde İlhanlıların Memlûklara karşısında Avrupalılar ve onların Ortadoğu’daki uzantıları Haçlı Devletleriyle ittifak kurma çabaları başlamıştır. Hülagü döneminde başlayıp İlhanlıların yıkılışına kadar başta papalık olmak üzere İngiltere ve Fransa kralları gibi Avrupa’nın güçlü hükümdarlarına elçiler Memlukler üzerine ortak bir sefer organizasyonu için defalarca gönderilmiş aynı şekilde Avrupa’dan da İran’a elçiler gelmiştir. Bu temaslar sırasında İlhanlılar Avrupa’nın desteğini almak ve yeni bir Haçlı seferi düzenlenmesini sağlamak için Hristiyanların kutsal şehri Kudüs’ü alıp onlara vermeyi teklif etmişler ancak Avrupalılar ise Hıristiyan olmayan bir topluma her zaman şüpheyle bakmışlardır. Avrupa ve Moğollar arasındaki tüm elçilik teatilerine rağmen Avrupa’daki siyasi karışıklıklar, mesafe problemi ve senkronizasyon zorlukları gibi nedenlerle Memlûklar’a karşı ortak bir harekât tanzimi mümkün olmamıştır. Bu çalışma İlhanlı-Avrupa ilişkilerini Kudüs ekseninde ele alacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, ilhanlı devleti, Haçlılar, Memlûklar

From Enemy to Kinship: The Ilkhanid-Crusader Alliance Efforts Against The Mamluks in the Holy Land Jerusalem Axis

Öz

Jerusalem has been a centre of attraction since the earliest historical periods of the Middle East, and because it is an important location for three monotheistic religions, the dominant states wanted to dominate this city during the medieval period. The Crusaders, who were hit hard by the loss of Jerusalem during the period of Saladin Eyyubi, organised new expeditions to regain their lost position in the Middle East. Still, these failed if short-term successes were left aside. After the Ayyubid State withdrew from the history stage, the Mamluks dominated most of the lands they conquered and ended the Mongolian military advance, which left the whole world in horror, in the Battle of Ain Jalut in 1260. The inadequacy of the armed forces and tactics of the Mongols against this new enemy, despite the military support of the Armenians and Georgians in the region, forced them to seek new allies. The inadequacy of the armed forces and tactics of the Mongols against this new enemy, despite the military support of the Armenians and Georgians in the region, forced them to seek new allies. In this way, the efforts of the Ilkhanate to ally with the Europeans and their extensions in the Middle East, the Crusader States, against the Mamluks began. Starting from the Hulagu period until the collapse of the Ilkhanate, ambassadors were sent to powerful rulers of Europe, such as the kings of England and France, especially the Papacy, to organise a joint expedition against the Mamluks. Similarly, ambassadors came from Europe to Iran. During these contacts, the Ilkhanate offered to take the Christian holy city of Jerusalem and give it to them to get the support of Europe and to organise a new Crusade. Still, the Europeans have always looked at a non-Christian society with suspicion. Despite all the embassy exchanges between Europe and the Mongols, it was not possible to organise a joint operation against the Mamluks due to political turmoil, distance problems and synchronisation difficulties in Europe. This study deals with the Ilkhanid-European relations on the axis of Jerusalem.

Anahtar Kelimeler

Jerusalem, Ilkhanid State, Crusaders, Mamluks

Kaynakça

• Aksarâyî, Kerîmu’d-dîn Mahmûd b. Muhammed-i, Musâmeretu’l-ahbar ve musâyeretu’lahyâr, neşr. Osman Turan, TTK, Ankara 1999.
• AMITAI, Reuven, “Mongol Raids into Palestine (AD. 1260 and 1300)”, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No.2, 1987, s. 236-255.
• Baybars el-Mansûrî, Rükneddin Baybars el-Mansûrî el-Hata-i ed-Devadarî, et-Tufetu’l-Mulûkiyye fi’d-Devlet’t-Turkiyye, (Çev. Hüseyin Polat), TTK, Ankara 2016.
• BROADBRIDGE, Anne Falby, Mamluk Ideological and Diplomatic Relations with Mongol and Turkic Rulers of the Near East and Central Asia (658-807/1260-1405), The University of Chicago, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Vol. I, (Basılmamış Doktora Tezi), Illinois 2001.
• CONNELL, Charles William, Western Views of the Tartars. 1240-1340, Rutgers University, Department of History, (Basılmamış Doktora Tezi), New Jersey 1969.
• el-Cûzcânî, Minhâceddin Osman b. Muhammed, Ṭabaḳāt-ı Nāṣırī: A General History of the Muḥammadan Dynasties of Asia, (İng. Çev. Major H. G. Raverty), Vol. II, New Delhi 1970.
• EKİCİ, Kansu, İlhanlı Hükümdarı Geyhâtû ve Zamanı, SDÜ, SBE, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Doktora Tezi), Isparta, 2012.
• Gregory Abûl-Farac Bar Hebraeus, Abû’l - Farac Tarihi, c. II, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), TTK, Ankara 1999.
• Grigor of Akanc’, “History of the Nation of the Archers (The Mongols) by Grigor of Akanc’”, (The Armenian Text Edited With an English Trans. and Notes by Robert P. Blake, Richard N. Frye), HJAS, Vol. XII, No. 3/4, 1949, s. 269-399.
• GÜLER, Muhammed Said, Moğol İstîlâsı ve Aynicâlût Savaşı, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Bilim Dalı, Orta Çağ Tarihi Anabilim Dalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2018.
• Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî, Târîh-i guzîde, neşr. ‘Abdu’l-Huseyn Nevâ’î, İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tahran 1364.
• İbn Abdüz-zâhir, A Critical Edition of an Unknown Source for the Life of al-Malik al-Ẓāhir Baibars, (Çev., Haz. ve neşr. Abdul Aziz al- Khowayter), Vol. II, University of London, School of Oriental and African Studies (United Kingdom), (Basılmamış Doktora Tezi), London 1960.
• Juvaini, ‘Ala-ad-Din ‘Ata-Malik, The History of the World-Conqueror, neşr. Mirza Muhammad Qazvini, Vol. I, (İng. Çev. John Andrew Boyle), Harvard University Press, Cambridge-Massachusetts 1958.
• KAFALI, Mustafa, Altınorda Devletinin Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul 1976.
• KANAT, Cüneyt, “Baybars Zamanında Memlûk-İlhanlı Münasebetleri (1260-1277)”, TİD, c. XVI, İzmir 2001, s. 31-45.
• KİRİŞOĞLU, Alican, İlhanlı-Avrupa İlişkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta 2018.
• el-Makrizî, Takiyüddin Ahmet b. ‘Ali, Kitab-üs sülük li Ma’rifeti duval-el-Mülûk, Yay. Muhammed Mustafa Zaide, Kahire 1936-1938, (Çev. Zakir Kadiri Ugan), c. I, Kısım: II, TTK, Tercüme bölümü, (Yayınlanmamış tercüme).
• Matthew Paris’s English History, (Trans. from the Latin: J. A. Giles), Vol. I, London 1852. MAY, Timothy, Moğol İmparatorluğu, (Çev. Ülke Evrim Uysal), Kronik Yayınları, İstanbul 2021.
• PELLIOT, Paul, “Les Mongols et la papaute”, ROC, XXIII/1-2, 1922-1923, s. 3-30.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî, Câmi’u’t-Tevârîh, c. III, neşr. ‘Abdu’l Kerim ‘Ali-oğlı ‘Alî-zâde, Bakü 1957.
• RICHARD, Jean, Haçlı Seferleri Tarihi, (Çev. Özge Özdemir), Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• Step’annos Orbelean’s History of the State of Sisakan, Trans. Robert Bedrosian, Published on Internet, New Jersey 2012.
• ÖZCAN, Altay Tayfun, “Hülegü’nün Ortadoğu Seferinde Kudüs ve Kentin Moğol‒Haçlı İlişkilerinin Dönüşümündeki Yeri”, Filistin Araştırmaları Dergisi, S. 9, 2021, s. 1-19.
• ÖZDEMİR, H. Ahmet, Moğol İstilâsı. Cengiz ve Hülâgû Dönemleri, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.
• ÖZGÜDENLİ, Osman G., “İlhanlılar’da Hükümranlık Telâkkisi ve Hükümdar Algısı”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, c. V, S. 1, İstanbul 2018, s. 73-91.
• Plano Carpini, Plano Carpini’nin Moğolistan Seyahatnâmesi (1245-1247), (Çev. Ergin Ayan), Gece Kitaplığı, bas.y.y. 2014.
• RACHEWILTZ, Igor de, Papal Envoys to the Great Khans, Stanford University Press, California 1971.
• RUNCIMAN, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, c. III, (Çev. Fikret Işıltan), TTK, Ankara 2008. The Georgian Chronicles of Kartlis Tskhovreba (A History of Georgia), (Trans. Dmitri Gamq’relidze, Medea Abashidze, Arrian Chant’uria), (ed. Roin Met’reveli, Stephen Jones), Artanuji Publishing, Tbilisi 2014.
• Vassâf, Şerefeddîn ‘Abdullah b. İzeddin Fadlullâh b. Ebu Nuaym Yezdî Şîrâzî, Tahrîr-i târîh-i Vassâf, neşr. Abdülmuhammed Âyetî, Tahran 1346.