Üç Arûs ve Üç Dâmât Mesnevisinde Hastalıklar ve Tedavi Yöntemleri

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 99 - 113, 27.04.2022

Pınar Çelik Önal

Öz

Klasik Türk Edebiyatında hastalıklar ve tedavi yöntemleri sıklıkla şiirlere konu edilmiştir. Hastalıklar çok çeşitlidir, tedavi yöntemi olarak ise kimi zaman hekimlere danışılmış ve tıbbın imkânlarından yararlanılmış, kimi zaman da bâtıl inançlar kullanılmıştır. Üç Arûs ve Üç Dâmât mesnevisi “realist bir aşk mesnevisi” olması sebebiyle halkın yaşayış biçimi, âdetleri ve gelenekleri açısından oldukça zengindir. Bu nedenle bu çalışmada Üç Arûs ve Üç Dâmât mesnevisindeki hastalıklar ve bunlara uygulanan tedavi yöntemleri incelenecek ve bu hastalıkların eserin kurgusuna etkisi ortaya konacaktır. Bir veba salgınıyla başlayan mesnevide tüm çocuklarını vebadan kaybeden bir çift yeniden çocuk sahibi olmak ister. Elli altı yaşındaki kadın, yaşı gereği gebe kalmak için çeşitli tedavi yöntemlerine başvurur, sonunda isteğine ulaşır ve bir oğlu olur. Mesnevinin asıl konusu Gûyâ adı verilen bu kahraman ve çevresindekilerin aşk maceralarıdır. Mesnevide, hastalıkların kahramanların hayatında önemli bir yer tuttuğu ve hikâyenin kurgusunda dönüm noktası olarak şair tarafından özellikle kullanıldığı görülür. Baş ağrısı, Gûyâ’nın babasının ölümüne neden olan hastalığın belirtisi olarak ortaya çıkar. Hastalık, tabipler tarafından çeşitli yöntemlerle değerlendirilir, hastaya “safrâ-yı germ” tanısı konulur ve hastayı iyileştirmek için ilaçlı tedaviler uygulanır. Aşk ve keder, Klasik Türk Edebiyatında kahramanların yakalandıkları en “büyük” ve tedavisi en zor olan hastalıktır. Üç Arûs ve Üç Dâmât mesnevisinde de aşkın kahramanlarda ortaya çıkardığı hastalık hâlini tedavi etmek için çeşitli yöntemlere başvurulur. Sarhoşluk ve nazar kahramanlarda hastalığa neden olan diğer unsurlardır ve bunlara da çeşitli tedaviler uygulanır. Sarhoşluğun sabahları yaşanılan olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak için kahve, nazara karşı da üzerlik otu yakmak çözüm olarak kullanılır. Hastalıklar ve tedavi yöntemleri eserde önemli bir yer tutmanın yanında, şairin olayların kırılma noktalarında ve büyük değişimler öncesi başvurduğu bir konu olarak da ön plana çıkar.

Anahtar Kelimeler

mesnevi, Üç Arûs ve Üç Dâmât Mesnevisi, Şiirde Hastalıklar ve Tedavi Yöntemleri

Diaseases and Treatment Methods in the Masnavi of the Üç Arûs ve Üç Dâmât (Three Brides and the Three Grooms)

Öz

Kaynakça

• Akdemir, A. (2007). Divan Şiirinde “Cünûn” ve “Mecnûn” Kavramları ile Bu Kavramların Fehîm-i Kadîm Dîvânı’ndaki Kullanımı. Bilig. Bahar, Sayı 41, 23-43.
• Ateş, A. (1979). Mesnevi. MEB İslam Ansiklopedisi. Cilt:8, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 127-133.
• Aynacı, M. (2012). Divan Şiirinde Geçen Göz Hastalıklarının Klâsik Dönem Tıp Metinleri Ekseninde Değerlendirilmesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9, 29-48.
• Biltekin, H. (Haz.) (2018). Şeyhî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215511/seyhi-divani.html.
• Demirhan Erdemir, A. (1989). Ahlât-ı Erbaa. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul.
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Kartal, A. (2014). Doğu’nun Uzun Hikayesi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Kemikli, B. (2007). Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 19-36.
• Levend, A. S. (1984). Türk Edebiyatı Tarihi I. Cilt Giriş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önal Kılıç, S. (2020). Üç Arûs ve Üç Dâmât. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Öztekin, Ö. (2006). XVII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler. Ankara: Ürün Yayınları.
• Öztürk, M. (2020). Divan Şiirinde Veba. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 125- 154.
• Sona, F. (2017). Divan Şairlerinin Gözünden Verem. Bilecik Şeyh Edeba Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 610- 618.
• Ünver, İ. (1986). Mesnevi. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı- II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 430- 563.
• Yeniterzi, E. (1999). Divan Şiirinde Sağlık ve Hastalıklarla İlgili Bazı Hususlar, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 87-103.