ARAPLARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE TARİHÎ BİR ESER: EŞ ŞÜZÛR-ÜZ ZEHEBİYYE VEL KITAİ’L AHMEDİYYE FİL LÛGATİ’T TÜRKİYYE

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 25, 08.06.2023

Efecan Karagöl , Aslı Açıkgöz , Şevnan Aydoğan

Öz

Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminin geçmişinde öğretim daha çok eserler üzerinden öğrencinin kendi çabalarıyla gerçekleşecek biçimde yapılmıştır. Bu nedenle yabancı dil olarak Türkçe öğretimi geçmişten günümüze dil öğretimi kaynağı bakımından zengindir. Özellikle Mısır sahasında yazılan eserlerin ayrı bir yere sahip olduğu söylenebilir. “Eş Şüzûr-üz Zehebiyye Vel Kıtai’l Ahmediyye Fil Lûgati’t Türkiyye” Molla Salih tarafından Mısır Kadısı Şerif Muhammet el-Hüseynî el-Cemazî’nin oğlu Ahmet’e Türkçe öğretmek için neşredilmiştir. Eserin yazılış tarihi belli olmamakla birlikte Mısır’ın Devlet-i Aliyye hakimiyeti zamanında ve XVII. yüzyılda yazıldığı düşünülmektedir. Molla Salih Türkçeyi bilen ve öğreten bir hoca olarak belirli bir kişiye yönelik bu eseri yazmıştır. Hatta bu durumu “Bu risale, ezberlenen bilgilerin bir araya getirilmesiyle oluştu.” diyerek vurgulamaktadır. Başlangıç seviyesine yönelik oluşturulan eser, içeriğinde dil bilgisi konuları ve sözcükler ihtiva etmektedir. Eser, dört bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler “kol, rükün” olarak ifade edilmiştir. Her bölümün içinde bablar şeklinde konular işlenmiştir. Eserde dil bilgisi-çeviri yöntemi baskındır. Ayrıca öğretime yönelik dil ve yönergeler mevcuttur. “Şüzur”da kullanılan dilin öğretilmesi, dil ile kültürün verilmesi, öğrencinin öğreneceği kadar bilginin verilmesi, sözcük öğretimi, ders işleme tekniği ve dil bilgisi sıralamasının önemi; bir seferde tek yapıyı sunma, basitten karmaşığa somuttan soyuta gitme gibi dil öğretimindeki genel ve temel ilkelerin izleri görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıpçak sahası, Araplara Türkçe öğretimi, Eş Şüzûr-üz Zehebiyye vel Kıtai’l Ahmediyye fil Lûgati’t Türkiyye, Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi.

A HISTORICAL WORK IN TURKISH TEACHING TO ARAB: ES SUZÜR-UZ ZEHEBIYYE VEL KITAİ'L AHMEDİYYE FİL LÛGATİ'T TÜRKİYE

Öz

In the past of teaching Turkish as a foreign language, teaching was carried out mostly through the efforts of the students. Therefore, teaching Turkish as a foreign language is rich in terms of language teaching resources from past to present. It can be said that especially the works written in the field of Egypt have a special place. "Eş Şüzûr-üz Zehebiyye Vel Kıtai'l Ahmediyye Fil Lûgati't Türkiyye" was published by Mullah Salih to teach Turkish to Ahmet, the son of Egyptian judge Sharif Muhammet al-Huseyni al-Cemazi. Although the date of writing of the work is unknown, it was during the reign of the State-i Aliyya of Egypt and in the XVII. It is thought to have been written in the 19th century. Molla Salih, as a teacher who knows and teaches Turkish, wrote this work for a specific person. In fact, he said, “This treatise was created by bringing together the information memorized.” he emphasizes. The work, which was created for the beginner level, contains grammar topics and words in its content. The work consists of four parts. Grammar-translation method is dominant in the work. In addition, language and instructions for teaching are available. eaching the language used in "Şüzur", giving language and culture, giving information as much as the student will learn, the importance of teaching vocabulary, lesson processing technique and grammar order; The traces of general and basic principles in language teaching such as presenting one structure at a time, going from simple to complex, concrete to abstract are seen.

Anahtar Kelimeler

Kipchak field, teaching Turkish to Arabs, Eş Şüzûr-üz Zehebiyye vel Kıtai, Teaching Turkish as a foreign language.

Kaynakça

• 1-Kitaplar
• Demircan, Ömer. Yabancı-Dil Öğretim Yöntemleri. İstanbul: Der Yayınevi, 2005. Ercilasun, Ahmet Bican. Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Freeman, D. L. & Anderson, M., Dil Öğretiminde Teknik ve İlkeler. (Çev. M. Calp). Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları., 2014.
• Karagöl, Efecan-Ustabulut, Mete Yusuf. “Türkçe Öğretiminin Tarihçesi”, Türkçe Öğrenme ve Öğretim Yaklaşımları, ed. Efecan Karagöl, Ankara: Pegem Akademi, 2021.
• Karagöl, Efecan-Yıldırım Bilgen, Dilek. “Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Kullanılan Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri”, Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Yaklaşım ve Yöntemler. ed. Latif Iltar-Cihat Burak Korkmaz, Ankara: Pegem Akademi, 2023.
• Kocaman, Ahmet-Osam, Necdet. Uygulamalı Dilbilim-Yabancı Dil Öğretimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Hitit Basım Yayın, 2000.
• Korkmaz, Cihat Burak. “Dil Bilgisi Çeviri Yöntemi”, Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Yaklaşım ve Yöntemler. ed. Latif İltar-Cihat Burak Korkmaz, Ankara: Pegem Akademi, 2023.
• Nurşat Biçer, Türkçe Öğretimi Tarihi. İstanbul: Kesit Yayınları, 2017. Nye, J. S., Soft Power. PublicAffairs., 2004.
• Salih, Molla. Eş-Şüzur-üz Zehebiyye vel-Kıtail Ahmediye fil-Lugat-it Türkiye, (Çev. Besim Atalay), İstanbul: Üçler Basımevi, 1949.
• Starr, S. Frederick. Kayıp Aydınlanma, İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Şen, Ülker. “Dil Eğitiminin Genel Kavramları”, Dil Eğitiminin Temel Kavramları, ed. Ülker Şen, Ankara: Pegem Akademi, 2021.
• 2-Makaleler
• Barın, Erol. “Yabancılara Türkçe Öğretiminde İlkeler”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 1, (2004), 19-30.
• Baskın, Sami. “17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesi ve Bin Muhammed Salih”, Studies of the Ottoman Domain, 1/1 (2011), 31-42.
• Bican, Gülşat. “Kitabü’l-İdrak Li Lisânü’l-Etrak’ın Yabancılara Türkçe Öğretimi Açısından İncelenmesi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16/44 (2019), 359 – 376.
• Tiryaki, Esra Nur. “Yabancılara Türkçe Öğretiminde Tarihî Bir Kaynak: “Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lügati’t Türkiyye”, Türkçe Eğitimi ve Öğretimi Araştırmaları Dergisi, 1/1 2011.
• Sülükçü, Yusuf. “‘Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî’ Adlı Esere Yabancılara Türkçe Öğretimi Açısından Bir Bakış”, International Journal of Language Academy, 4/3 (2016), 67-76.
• Sülükçü, Yusuf. “Memlukler Döneminde Mısır’da Araplara Türkçe Öğretmek Amacıyla Yazılmış Türkçe Öğretimi Kitaplarının Karşılaştırmalı İncelemesi”, International Journal of Language Academy, 5/7 (2017), 423-436.
• 3- Bildiriler
• Kaymaz, Zeki. “Araplara Türkçe Öğretimi Tarihine Genel Bir Bakış Eş Şüzurüz Zehebiyye Örneği”. 5. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu.
• 4-Tezler
• Baskın, Sami. Eş-Şüzûrü’z-Zehebiyye Ve’l-Kıtai’l-Ahmediyye Fî’l-Lugati’t-Türkiyye (Sözlükbilimsel Bir İnceleme). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Mustafa Yiğit, İbn Sâlih Muhammed’in Eş-Şuzûru’z-Zehebiyye Ve’l Kıta’ül Ahmediyye Fi’l Lugati’t Türkiyye’si (Morfolojik İnceleme ve Metin). Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Nurşat Biçer, Kıpçak Dönemi Eserlerinin Yabancılara Türkçe Öğretimi Açısından İncelenmesi. Erzurum: Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• 5-İnternet Kaynakları
• Yiğit, İsmail. “Memlükler”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim Tarihi: 18 Ocak 2023. https:// islamansiklopedisi.org.tr/memlukler#1