VI. DEMİREL HÜKÜMETİ DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI VE ETKİLERİ

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 16, 30.06.2025

Fuat Uçar

https://doi.org/10.70819/kares.1652802

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihinde 1923-1950 dönemi tek parti iktidarında geçen önemli bir süreci oluşturmaktadır. Koalisyon hükümetleri olgusu ise 1961 seçimlerinden sonra siyasal hayatın en önemli konularından birisi haline gelmeye başlamıştır. Koalisyon hükümetleri ile geçen 1961-1980 döneminde Süleyman Demirel, AP’nin gerek tek parti gerekse koalisyon hükümetleri dönemlerinde başbakan olarak uzun bir süre iktidarda kalmıştır. Süleyman Demirel’in siyasi hayatında kurmuş olduğu VI. hükümeti, aynı zamanda koalisyona dayalı bir azınlık hükümeti olup 12 Eylül 1980 Askerî Darbesi’nden önce kurulan son demokratik hükümet olmuştur. Türkiye’nin iç politika yönünden anarşi ve terörün had safhada olduğu, ekonomik olarak 24 Ocak Kararları’nın alındığı bu dönemde dış politikada da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Çok yönlü bir dış politikanın izlendiği bu dönemde, Orta Doğu’da yaşanan gelişmeler Türkiye’nin stratejik önemini daha artırmıştır. Orta Doğu ve İslam dünyasının yanında, Yunanistan ve Amerika ile kurulan diplomatik ilişkilerin yanında Batı, dış politikada her zaman daha fazla öncelikli olmuştur. Batı ilişkiler özellikle ekonomik yönden AET kapsamında öncelikli olarak devam ederken, askerî yönden NATO ile de ilişkiler yoğun bir şekilde devam etmiştir. Yunanistan ile yaşanan Kıbrıs sorunu, Ege Adları gibi sorunlarda Türkiye’nin haklılığı “milli dava” olarak savunulmuştur. Yaşan sorunların milli/ulusal niteliğinden dolayı iktidar-muhalefet ilişkilerinde çatışmanın en az yaşandığı alan dış politika olmuştur.

Anahtar Kelimeler

AET , Dış Politika , NATO , Süleyman Demirel

TURKISH FOREIGN POLICY DURING THE VI. DEMİREL GOVERNMENT AND ITS EFFECTS

Öz

In the history of the Republic of Turkey, the period 1923-1950 constitutes an important period of one-party rule. The phenomenon of coalition governments became one of the most important issues in political life after the 1961 elections. During the 1961-1980 period, which was characterized by coalition governments, Süleyman Demirel remained in power for a long time as the prime minister of the AP both during the single party and coalition governments. Süleyman Demirel’s sixth government, which was also a coalition-based minority government, was the last democratic government formed before the military coup of September 12, 1980. During this period, when anarchy and terrorism were at their peak in Turkey’s domestic politics and the January 24 Decisions were taken economically, important developments took place in foreign policy. During this period, when a multifaceted foreign policy was pursued, developments in the Middle East increased Turkey’s strategic importance. In addition to the Middle East and the Islamic world, as well as diplomatic relations with Greece and the United States, the West has always had a higher priority in foreign policy. While relations with the West continued primarily within the EEC, especially in economic terms, relations with NATO continued intensively in military terms. Turkey’s righteousness was defended as a “national cause” in problems with Greece such as the Cyprus problem and the Aegean Islands. Due to the national/national nature of the problems, foreign policy has been the least conflict-prone area in government-opposition relations.

Anahtar Kelimeler

AET , Foreing Policy , NATO , Süleyman Demirel

Kaynakça

• 1. Resmi Yayınlar
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 46. Cilt, 40. Birleşim (26 Şubat 1980), 586.
• MM Tutanak Dergisi. 4. Dönem, 1. Cilt, 3. Birleşim (7 Şubat 1974), 561.
• MM Tutanak Dergisi. 4. Dönem, 7. Cilt, 11. Birleşim (29 Kasım 1974), 251.
• MM Tutanak Dergisi, 5. Dönem, 1. Cilt, 12. Birleşim (3 Temmuz 1977), 76.
• MM Tutanak Dergisi, 5. Dönem, 2. Cilt, 5. Birleşim (31 Aralık 1977), 117.
• MM Tutanak Dergisi, 5. Dönem, 13. Cilt, 6. Birleşim (19 Kasım 1979), 95.
• MM Tutanak Dergisi, 5. Dönem, 13. Cilt, 8. Birleşim (25 Kasım 1979), 227.
• MM Tutanak Dergisi, 5. Dönem, 14. Cilt, 46. Birleşim (18 Şubat 1980), 209.
• MM Tutanak Dergisi, 5. Dönem, 15. Cilt, 57. Birleşim (29 Şubat 1980), 714.
• MM Tutanak Dergisi, 5. Dönem, 16. Cilt, 128. Birleşim (3 Eylül 1980), 830.
• TBMM Meclis Araştırması Raporu, 24. Dönem, 2. Cilt, 2. Yasama Yılı, 2012, 714.
• 2. Süreli Yayınlar
• Cumhuriyet, “Feyzioğlu Koşullu Destek Vadetti” (7 Kasım 1979), 1.
• Cumhuriyet, “Feyzioğlu Koşullu Destek Vadetti” (7 Kasım 1979), 1.
• Cumhuriyet, “Demirel ‘Kapalı Bir MC Demek Yanlıştır’ ” (8 Kasım 1979), 1.
• Cumhuriyet, “MSP’nin Desteği Somut Koşullar İçeriyor” (9 Kasım 1979), 1.
• Cumhuriyet, “Ecevit: ‘Ege Hava Sahasının Açılması Kararını Kaygı ile Karşıladım’ ” (25 Şubat 1980), 1.
• Cumhuriyet, “ABD’nin Basra Körfezine Müdahale için Türkiye Üzerinde Hava Koridoru İstediği Öne Sürüldü” (17 Mart 1980), 1, 7.
• Cumhuriyet, “Ökçün: ‘Hükümetin Dış Politikası Komşu Ülkelere Ters Düşüyor” (17 Mart 1980), 1.
• Cumhuriyet, “Türk-Yunan Dostluğu Başlıyor” (28 Haziran 1980), 1, 5.
• Milliyet, 12’ler : ‘Mevki ve Makam Beklemiyoruz’ ” (25 Aralık 1977), 1.
• Milliyet, “Görev Demirel’de” (25 Ekim 1979), 1.
• Milliyet, “Demirel Hükümeti Kuruyor” (8 Kasım 1979), 1.
• Milliyet, “Türk-ABD Savunma Görüşmesi Sonuçlandı” (10 Ocak 1980), 1. 3. Kitaplar
• Ahmad, Feroz. Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Hil Yayın, 2015.
• Ahmad, Feroz. Modern Türkiye’nin Oluşumu. çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2007.
• Arcayürek, Cüneyt. 12 Eylüle Doğru Koşar Adım (Kasım 1979-Nisan 1980). Ankara: Bilgi Yayınları, 1988.
• Arcayürek, Cüneyt. Demokrasi Dur 12 Eylül 1980 (Nisan 1980-Eylül 1980). Ankara: Bilgi Yayınları, 1986.
• Arcayürek, Cüneyt. Müdahalenin Ayak Sesleri 1978-1979. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1985.
• Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995). İstanbul: Alkım Yayınevi, 2007.
• Aydın, Suavi-Taşkın, Yüksel, 1960’dan Günümüze Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Birand, M. Ali. 12 Eylül Saat: 04.00. Karacan Yayınları, 1984.
• Cılızoğlu, Tanju (haz.). Çağlayangil’in Anıları. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 2007.
• Cizre, Ümit. AP - Ordu İlişkileri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Cumhuriyetin 75 Yılı (1979-1997). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 1998.
• Donat, Yavuz, Cumhuriyetin Kara Kutusu. İstanbul: Merkez Kitapçılık, 2005.
• Donat, Yavuz. Sandıktan İhtilale 1977-1980. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1987.
• Evren, Kenan. Kenan Evren’in Anıları. 1. Cilt. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1990.
• Gürel, Şükrü Sina. Tarihsel Boyut İçinde Türk Yunan İlişkileri (1821-1993). Ankara: Ümit Yayınları, 1993.
• Kurtbağ, Ömer. Amerikan Yeni Sağı ve Dış Politikası. Ankara: Usak Yayınları, 2010.
• Milli Güvenlik Konseyi Genel Sekreterliği (haz.). 12 Eylül Öncesi ve Sonrası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1981.
• Sanal, Türker. Türkiye’nin Hükümetleri. Ankara: Sim Matbaacılık Ltd. Şti., 1997.
• Tuncer, Acar. Demirel’in Gerçek Yüzü. İzmir: Doğruluk Matbaacılık ve Tic. Koll. Şti, 1987.
• 4. Makaleler
• Aksoy, Muammer. “Hükümet ‘Gayri Meşru’ mu?”, Cumhuriyet (6 Ekim 1979), 2.
• Çavdar, Tevfik. “Adalet Partisi”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. 8. Cilt. ed. Murat Belge. 2096-2102. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Fırat, Melek. “1980-1990: Batı Bloku Ekseninde Türkiye-2 Yunanistan’la İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (1980-2001). 2. Cilt. ed. Baskın Oran. 1002-104. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Efe, Haydar - Kemahlı Garipoğlu, Funda. “Adalet Partisi’nin AET’ye Yönelik Yaklaşımı”. Akademik Bakış, 18/35 (2024), 15- 38.
• Fırat, Melek - Kürkçüoğlu, Ömer. “1980-1990: Batı Bloku Ekseninde Türkiye-2 Orta Doğu’yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar(1980-2001), 2. Cilt. ed. Baskın Oran. 124-152.15. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Mumcu, Uğur. “Çağlayangil Demiş ki…”, Cumhuriyet (15 Kasım 1979), 11.
• Sirmen, Ali. “Yine Notam 714”, Cumhuriyet (8 Mart 1980), 3.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal - Yılmaz, Miraçhan. “İngiliz Yıllık Raporlarına Göre Türkiye’deki Ekonomik Gelişmeler (1970-1980)”. Türkiyat Mecmuası, 29/Özel Sayı (2019), 169-195.