Vicdan Kavramına Psikolojik ve Dini Yaklaşımlar

Yıl 2017, Sayı: 3, 185 - 199, 01.06.2017

Davut Ceylan

https://doi.org/10.31120/0.2018.35

Öz

Bu çalışmada vicdan kavramına dair batılı ve İslam düşünürlerinin görüşleri değerlendirilmekte ve yakın dönem mütefekkirlerinden olan Said Nursi’nin vicdana dair mülahazalarına yer verilmektedir. Vicdan fikri ana akım olarak iki temelde ele alınmaktadır. Bunlardan biri onun doğuştan var olan insani bir değer olduğudur. Diğeri ise edimsel olarak sonradan kazanıldığına dair görüştür. Batılı düşünürlerin birçoğu vicdanı edimsel kabul ederken İslam düşünürlerinin geneli onu varoluşsal beşeri bir değer görmektedir. Kuran’da “vicdan” ifadesi yer almamakla birlikte Said Nursi, onu insan ile Allah arasındaki iletişimin alt ucu olarak görmektedir. Allah insana peygamber ile hitap ettiği gibi ona vicdanından da seslenmektedir. Bu nedenle bozulmamış vicdanın mazhar olduğu her ilham/bilgi, ilahi bir kelamdır. Evrendeki varlıkları irade sıfatıyla yöneten Allah, kelam sıfatıyla vicdana etki etmekte ve eşyanın özüne uygun doğru davranışı insana bildirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vicdan, hakikat, doğru davranış, ahlak, ilham/bilgi, insan

Psychologic and Religious Approaches to The Concept of Conscience

Öz

In this study, opinions of Western and Islamic thinkers, as well as the considerations of Said Nursi (a thinker of modern times) upon the concept of conscience, are evaluated. The idea of conscience as mainstream is evaluated on two bases. One of them; its being an innate humanistic value, while the other is its being acquired later. While a lot of Western thinkers accept it as acquired, the majority of Islamic thinkers consider it as an existential humanistic value. While the expression “conscience” does not show up in The Qur’an, Said Nursi sees it as the root of the communication between man and Allah. Like Allah calls out to man through the Prophet, He also calls out to him through his conscience. For this reason, any means to reach an unspoiled conscience lies through the holy word. Allah, who administrates the universe with His will, influences conscience with His words and informs man about the proper behaviour befitting a human being. 

Anahtar Kelimeler

Conscience, truth, proper behaviour, moral, information/inspiration, human

Kaynakça

• Armstrong, Karen, Tanrı’nın Tarihi, Çev: Oktay Özel, Hamide Koyukan, Kudret Emiroğlu, 2. Baskı, Ankara, Ayraç Yayınları, 2008. Bilgiz, Musa, Kur’an Açısından Vicdan ve Değeri, Beyan Yayınları, İstanbul, 2007. Bilmen, Ömer Nasuhi, “Muvazzah İlm-i Kelam”, İstanbul, 1972. Bahadır, Abdülkerim, insanın anlam arayışı ve din, insan yay, İstanbul, 2002. Cihan, Mustafa, John Locke’un Ahlak Üzerine Düşünceleri, Kazım Karabekir Eğitim Faküıtesi Dergisi, Sayı:10, 2004. Cevizci, Ahmet, Etiğe Giriş, Paradigma, İstanbul, 2002. Çağlı, Ziya, “İslam Dininde Vicdanın Mahiyeti”, Sebilürreşad, c. XII, Çağlı, sy.289. Deleuze, Gilles, Spinoza Üzerine Onbir Ders, Kabalcı Yay, İstanbul, 2008. El-İsfahânî, Râgıb, el-Müfredât, Çıra yay, İstanbul, 2012. Fromm, Erich, Erdem ve Mutluluk, çev:Ayda Yörükan, İş Bankası Kültür Yay, İstanbul, 1994. Güngör, Erol, Ahlak Psikolojisi Ve Sosyal Ahlak, Ötüken yay, İstanbul,1995. Güler, İlhami, Vicdanın Kendini Kandırma Halleri Olarak Vicdansızlık, Eskiyeni, sonbahar, sayı: 19, 2010. Heidegger, Martin, Varlık ve Zaman, Çev: Kaan H. Ökten. İstanbul, 2009. s. 285. İmamoğlu, Abdulvahit, Vicdan Kavramının Psiko-Sosyal Tahlili, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt:5 Sayı:1, 2010. Kasapoğlu, Abdurrahman, “Kur’an’a Göre Vicdanın Kaynağı ve İşlevleri, Akademik Araştırma Dergisi, Sy. 18, 2003. Kahveci, Ali, J.J. Rousseau’da Ahlâkî Vicdan ve Değeri, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (1), 2012. Kuçuradi, İoanna, Etik, Türkiye felsefe kurumu yay, Ankara, 1988. Kant, İmmanuel, pratik aklın eleştirisi, (çev: İoanna Kuçuradi, Ülker Gökberk, Füsun Akatlı), Türkiye felsefe kurumu, Ankara,1994. Koç, Zeynep Hümeyra, Vicdanın Ahlaki Ve Teolojik Temelleri, (Yüksek Lisans Tezi) Ankara, 2015. Locke, John, İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme, çev. V. Hacıkadiroğlu, Kabakı Yay., İstanbul, 1992. Nursi, Said, Lemalar, Envar neş. İstanbul, 2011. Nursi, Said, Şualar, Envar neş. İstanbul, 2011. Nursi, Said, Emirdağ lahikası, Envar neş. İstanbul, 2011. Nursi, Said, Sözler, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2016. Nursi, Said, İşaratül İ’caz, çev:Abdülmecid Nursi, DİB, Ankara, 2015. Nursi, Said, Mesnevi-i Nuriye, çev:Abdülmecid Nursi, DİB, İstanbul, 2015. Özaydın, Özge, içimdeki ahlak yasası: kant’ın ahlak kuramı üzerine eleştirel bir inceleme, felsefe arşivi, sayı.34, 2011. Rousseau,“J.J. Emile”, Çev:Mehmet Baştürk-Yavuz Kızılçim, Babil Yay, Erzurum, 2002. Spinoza, Baruch, Ethica, Çev: Hilmi Ziya Ülken, Dost Kitabevi Yay, Ankara, 2011. Şentürk, Habil, İslami Hayatın Psikolojik Temelleri, İz yay, İstanbul, 2013. Şeriati, Ali, İnsanın Dört Zindanı, Çev: H. Hatemi. İstanbul, 1984. TDV, Mealli Kuran-ı Kerim, Ankara, 2011. TDV, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2013. TDV, Dini kavramlar sözlüğü, Ankara, 2010. Türkben, Yaşar, Spinoza’ya göre tanrı ve irade özgürlüğü, Fırat üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi,15,1 (2010) Ülken, Hilmi Ziya, “Spinoza ve Etika Çevirisi Üzerine Birkaç Söz”, Spinoza, Etika, Fransızcadan Çev: Hilmi Ziya Ülken, 2. Baskı, Ankara, Dost Kitabevi, 2006. Ülken, H. Ziya, Ahlak, Ülken Yay, İstanbul, 1946.