Klasik Arap Edebiyatındaki “Sakil” Tipine Didaktik Bir Bakış

Yıl 2020, Sayı: 10, 203 - 225, 31.12.2020

Adnan Arslan

Öz

Arap edebiyatında hikâye, mesel, konulu şiir, ahlakiyat ve adap koleksiyonu olarak karşımıza çıkan âhbârî eserlerin değinmeden geçmedikleri “sakil” karakteri, beşeri bir vakıa olan sevimsiz şahsiyetleri tipikleştirmektedir. Bu açıdan klasik edep kaynaklarındaki söz konusu karakterlere ait anekdotlar zaman üstü bir hüviyet kazanmıştır. Bu tiplerin karakteristik özellikleri hakkında pek çok akademik çalışma yapılmıştır. Bu makalede klasik Arap edebiyat kaynaklarında sevimsiz bir tip olarak vasfedilen sakillerin özellikleri günümüz Türk toplumunda sakil bulunan görgü dışı davranışlarla karşılaştırılmıştır. Sakil oluşun büyük ölçüde insani ve dolayısıyla da evrensel bir boyutu olduğu göz önünde bulundurularak bu eserlerde anlatılan müstekreh tavırların kendi kültürümüzde nasıl yansıdığı incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı Arap edebiyatı kaynakları esas alınarak çevredeki sakil tipleri tespit etmek değil, bilakis soğuk davranışlarla sakil duruma düşmemek için resmedilen bu karakterden yararlanmaya çalışmaktır. Girişte sakil tipinin neden insanlığın ortak sorunu ve bir o kadar da müşterek gerçeği olduğu varsayımı ele alınmıştır. Sonrasında ise sakil tipinin edep kaynaklarında nasıl anlatıldığı ve günümüz Türk toplumunda sıklete neden olan davranışlarla karşılaştırılması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve belagati, klasik Arap edebiyatı, sakil

Kaynakça

• Âmilî, Muhammed b. Huseyn. Keşkûl. thk. Muhammed abdülkerîn en-Nemerî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Beyhâkî, Ebû Bekr. Şuabu’l-îmân. thk. Abdulalî Abdulhamîd. 14 Cilt. Bombai: Mektebetu’r-Ruşd, 2003.
• Bikâî, Burhâneddîn. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Dinçer, Şükrü. Bir Mizah Kaynağı Olarak İbn ‘Âsım El-Endelüsî’nin Hadâiku’l-Ezâhir Adlı Eseri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. İhyâ-u ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Dîvânu İbn Düreyd. thk. Omar b. Sâlim. Dubai: Matbatu Cûlden Sîtî, 2012.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim. Uyûnu’l-ahbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
• İbnu Abdirabbih, Ahmed b. Muhamed. el-İkdu’l-ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• İbnü’l-Merzubân, Muhammed. Zemmu’s-sükelâ. thk. Muhammed Hüseyin el-A’racî. Almanya: Menşûrâtu’l-Cemel, 1999.
• İbşîhî, Ebü’l-Feth Bahâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Mansûr. el-Müstetraf. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1419.
• İsfehânî, Râgıb. Muhâdarâtu’l-üdebâ ve muhâverâtu’ş-şuarâ ve’l-bülegâ. Beyrut: Şeriketu Dâru’l-Erkâm, 1420.
• Kayravânî, Ebû İshâk el-Husarî. Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Kudâî, Ebû Abdullah Muhammed b. Selâme b. Ca’fer b. Alî b. Hakmûn. Müsnedu’ş-Şihâb el-Kudâî. thk. Hamdî b. Abdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1986.
• Mehdî, Hüseyin b. Muhammed. Saydu’l-efkâr fi’l-edebi ve’l-ahlâk ve’l-hikemi ve’l-emsâl. 2 Cilt. Yemen: Dâru’l-kitâb, 2009.
• Nemerî, İbn Abdilberr. Behcetu’l-mecâlis ve unsu’l-mucâlis. thk. Muhammed Mursi el-Hûlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Nursi, Said. Sözler. İstanbul: Envar Neşriyat, 1991.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebû Muhammmed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Seâlebî, Ebû Mansûr. Kitâbu’l-i’câz ve’l-îcâz. Kâhire: Mektebetu’l-Kur’ân, ts.
• Seâlebî, Ebû Mansûr. Kitâbu’-t-temsîl ve’l-muhâdara. B.y:, ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Kitâb, 1981.
• Seâlebî, Ebû Mansûr. Sihru’l-belâga ve sirru’l-berâa, thk. Abdüsselâm el-Hûfî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye,1998. Seâlebî, Ebû Mansûr. Simâru’l-kulûb fi’l-mudâfi ve’l-mensûb. Kahire: Dâru’l-maârif, ts.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. Dîvânu’l-İmâmi’ş-Şâfiî. yh. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, ts.
• Şener, Şahin. “Nevâdir Kültüründe ‘Sakîl’ Motifi ve Bir Sakîl Düşmanı: el-A‘meş”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2010), 121-153.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım. el-Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdulhamîd. 20 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiye, 1994.
• Taşdelen, Hasan & Şahin, Şener. “Klâsik Arap Edebiyatında ‘Sakîl Tipi’ ve Bu Tip Çevresinde Oluşan Edebiyat”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18/2 (2009), 183-208.
• Temîmî, Osman b. Abdilazîz b. Mansûr. Fethu’l-hamîd fî şerhi’t-tevhîd. thk. Suûd b. Abdilazîz, Huseyin b. es-Sâ’dî. Mekke: Dâru âlemi’l-fevâid, 1425.
• Tirmîzî, Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmîzî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 6 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebetu ve Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1975.
• Vatvât, Ebû İshâk. Guraru’l-hasâisi’l-vâdiha. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Yûsî, El-Hasen. el-Muhadarât fi’l-edebi ve’l-luga. thk. Muhammed Hacci & Ahmed eş-Şarkâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2006.
• Zemahşerî, Cârullâh. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1407.
• Zemahşerî, Cârullah. Rabîu’l-ebrâr ve nusûsu’l-ahyâr. 5 Cilt. Beyrût: Muessesetu’l-Â’lemî, 1412.
• Zemzemî, Muhammed. Ahbâru’s-sükelâ ve’l-müsekkalîn. B. y.: 1407.