CUMHURİYET DÖNEMİ ROMAN VE PİYESLERİNDE “ATTİLA” (1930-1950)

Yıl 2020, Cilt: II Sayı: II, 20 - 64, 30.12.2020

İsmail Karaca

Öz

1930’lu yılların başından itibaren Cumhuriyet dönemi roman ve piyeslerinde Attilâ’nın sıklıkla işlendiği görülür. Bunda, Attilâ’nın okuyucu için cazip bir konu olması yanında devrin siyasî, sosyal, kültürel şartlarının etkisi de önemlidir. 1930’lu yıllarda ortaya konan “Türk Tarih Tezi"nde ileri sürülen görüşlere paralel olarak Timur, Cengiz Han, Attilâ gibi şahsiyetler, dünya çapında, önemli, cihangir liderler olarak gösterilirler. Türk edebiyatında 1930’lu yıllarda Attilâ romanıyla ondan ilk defa bahseden Peyami Safa, Attilâ’nın bazı Avrupalı tarihçilerin ileri sürdükleri gibi barbar olmadığını aksine insancıl bir hükümdar olduğunu ortaya koymak ister. Peyami Safa, romanında hoşgörülü, kalbi sevgi dolu ama aynı zamanda çok cesur ve bütün dünyanın titrediği, cihangir bir lider profili çizer. Peyami Safa bu romanı, Attilâ’nın medenî bir insan olduğunu, aşk gibi ulvî bir duyguyu yaşayabilen ince bir ruha sahip olduğunu göstermek için kaleme alır. “Türk Tarih Tezi”nin etkisiyle kaleme alınan ve Attilâ’yı büyük bir Türk hakanı olarak tanıtma, özelliklerini anlatma amacı taşıyan diğer romanlarda da Peyami Safa’nın bu tutumunun devam ettirildiği görülür. Attilâ ile ilgili piyeslerde de aynı konular üzerinde durulur. 1930-1950 yıllarında yazılan roman ve piyeslerde, sadece tarihî gerçeklere uygun olarak Attilâ’nın şahsiyeti, özellikleri, seferleri, etkileri üzerinde durulmaz. Bu eserlerde Avrupalıların haksız bir şekilde “barbar” nitelemesine karşılık kalbi sevgi dolu, kadınları seven, sevilen, ince ruhlu, hoşgörülü, medenî bir Attilâ figürü ortaya konur. Biz de yazımızda, 1930-1950 yıllarında yazılan roman ve piyeslerde Attilâ’nın nasıl ele alındığını, işlendiğini göstermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Attila, Cumhuriyet Dönemi, Türk Edebiyatı, Roman, Piyes

Attila In The Novels And Stage Plays Of The Republican Period (1930-1950)

Öz

Kaynakça

• AHMETBEYOĞLU, Ali, Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre Avrupa Hunları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1995.
• ARGUNŞAH, Hülya E., Türk Edebiyatında Tarihî Roman (Türk Tarihiyle İlgili), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1990.
• AYVAZOĞLU, Beşir, Peyami-Hayatı Sanatı Felsefesi Dramı, Kapı Yayınları, İstanbul 2008.
• BAŞBUĞ, Esra Dicle, Resmî İdeoloji Sahnede (Kemalist İdeolojinin İnşasında Halkevleri Dönemi Tiyatro Oyunlarının Etkisi), İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
• BAŞTAV, Şerif, Büyük Hun Kağanı Attilâ, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
• BELGE, Murat, “Kim Demiş Attilâ’nın Bugünle İlgisi Olmadığını?”, Milliyet Kitap Eki, 12 Şubat 2006.
• BELGE, Murat, Genesis: “Büyük Ulusal Anlatı” ve Türklerin Kökeni, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• (BUDAK), S. Behzat, Attilâ’nın Düğünü, Remzi Kitaphanesi, İstanbul 1934.
• BUTTANRI, Müzeyyen, Türk Edebiyatında Tarihî Tiyatro (Başlangıcından 1950’ye Kadar), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2002.
• BUTTANRI, Müzeyyen, “Atataürk’ün Tarih Tezinin Devrindeki Tiyatro Eserlerine Yansıması”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, Aralık 2002, s. 25-62.
• ÇAĞLAR, Behçet Kemal, Attilâ, Ulus Basımevi, Ankara1935.
• ERGENEKON, M. Kemal, Attilâ, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1936.
• GÖKÇEK, Fazıl, “Marcel Brion ve Peyami Safa’nın Attilâ Hakkındaki Romanları”, Erdem Peyami Safa Özel Sayısı (Atatürk Kültür Merkezi Dergisi), Sayı 62, Nisan 2012, s. 75-82.
• GÖRGÜLÜ, Esra, Atatürk’ün Tarih Teziyle İlgili Tiyatro Eserlerinin İncelenmesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2006.
• GÜNEŞ, Zeliha, “Tarihsel Bir Roman: Attilâ”, Türkbilig, 9, 2005, s. 67-102.
• GÜR, Murat, “Tarihle Popülerliğin Birleştiği Çizgide Bir Peyami Safa romanı: Attilâ”, NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 2012, s. 53-69.
• İNAN, Afet, “Orta Kurun Tarihine Umumî Bir Bakış”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, T.C. Maarif Vekâleti, Ankara 1932, s. 411-412, 427.
• KAFLI, Kadircan, Yağız Atlı, Yeni Mecmua Neşriyatı, İstanbul 1943.
• KARACA, İsmail, Türk Tarih Tezi ve Tarihî Roman, Sahhaflar Kitap Sarayı Yayınları, İstanbul 2014.
• KISAKÜREK, Necip Fazıl, “İntihal Ustası Peyami Safa (Vesikalar Konuşuyor)”, Büyük Doğu Dergisi, S. 57, 1946, s. 16.
• (KOZANOĞLU), Aptullah Ziya, Atlı Han, İstanbul 1942. (İncelenen Baskı: Atlı Han, Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2003.)
• ÖZCAN, Ahmet, “Yazarının Unuttuğu Roman: Attilâ”, Peyami Safa, (Editörler: Beşir Ayvazoğlu-Selçuk Karakılıç), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2015, s. 321-336.
• SAFA, Peyami, Attilâ, İstanbul 1931. (İncelenen Baskı: Attilâ, Ötüken Yayınları, 5.bs., İstanbul 2010.)
• SAFA, Peyami, “Afet Hanım’ın Konferansı Münasebetiyle”, Cumhuriyet, 17 Temmuz 1932.
• (ŞAPOLYO), Enver Behnan, Attilâ, (Bastıran: Cumhuriyet Kitap Evi Sahibi M. Turan), Ankara 1934. TANSEL, Fevziye Abdullah, Ziya Gökalp Külliyatı-I (Şiirler ve Halk Masalları), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1952.
• TANSELİ, N., Attilâ, Ülkü Basımevi, İstanbul 1948.
• TAŞTAN, Zeki, Türk Edebiyatında Tarihî Romanlar (Türk Tarihi İle İlgili, 1871-1950), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2000.
• TEKİN, Mehmet, Romancı Yönüyle Peyami Safa, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1999.
• ÜLGEN, Erol, “Kürek Kemiği Falı ve Ahmet Midhat Efendi’nin Gönüllü Romanındaki Yeri”, İlmî Araştırmalar, nr. 8, İstanbul 1999, s. 241-246.
• (Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti), Tarih II-Ortazamanlar, Devlet Matbaası, İstanbul 1931. … , “Atilâ ve Peyami Safa”, Resimli Şark, nr. 14, Şubat 1932, s. 1-2