Kemâlpaşazâde’nin Vahdet-i Vücûd Risâlesi’nin Ali Nihat Tarlan Tarafından Yapılan Tercümesi

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 175 - 211, 31.12.2022

Cemal Bayak

Öz

Kemalpaşazâde (ö. 1536) çok yönlü bir Osmanlı ilim ve devlet adamıdır. Kendisinden sonraki Osmanlı ilmi hayatında otorite olarak kabul edilmiş ve kendisinden sonraki Osmanlı ilmi hayat üzerinde belirleyici bir etkiye sahip olmuştur.
Kemalpaşazâde'nin Allah’ın "vücûd"u ile ilgili yazdığı eserler bu konuya özel önem verdiğini ve bu konuya çok hassas yaklaştığını göstermektedir. Vücûd Risâlesi Allah’ın "vücûd"u konusundaki tartışmaların önemli bir konularından olan Allah’ın zât ve sıfatlarına nasıl anlamak gerektiği husunu ele almaktadır. Çok sayıda yazma nüshasının bulunması ve matbu olarak da yayınlanması Osmanlı ilim hayatında bu eserin önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir.
Ali Nihad Tarlan’ın (ö. 1977) bu eseri lise öğrenciliği yıllarında tercüme etmiş olması eserin 20. yüzyıl ilmi hayatında da etkin olarak yer aldığını göstermektedir. Tarlan’ın tercümesi onun bu yıllardaki bilgi seviyesini gösterdiği kadar onun Türkçe’ye hakimiyeti açısından da önemli bir gösterge durumundadır.
Çalışmada Vücûd Risâlesi içeriği ve Kemalpaşazâde'nin bu konudaki duruşu irdelenecek ve Tarlan’ın eseri tercümesi değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kemalpaşazâde, Ali Nihad Tarlan, Vücûd Risâlesi, Türk edebiyatında tercüme.

Kaynakça

• ABDÜLGANÎ EN-NABLUSÎ, Dîvânu’l-Hakâ’ik ve Mecmû‘u’r-Rakâ’ik, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• AHMED B. YUSUF ES-SEMÎN EL-HALEBÎ, ed-Dürrü’l-Masûn fî Ulûmi‘l-Kitâbi‘l-Meknûn, Şam: Daru‘l-Kalem, 1991, 7 C.
• AL-GAZÂLÎ, Mişkâtü’l-Envâr: The Niche of Lights, (İngilizce'ye notlarla çeviren David Buchman) Provo, Utah: Brigham Young University Press,1998.
• ASLAN, Üzeyir, “Klâsik Türk Edebiyatında Tahlil Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 5/10 (2007), s. 77-94.
• ATSIZ, Nihal, “Kemalpaşa-oğlu’nun Eserleri”, Şarkiyat Mecmuası, 6 (1966), s. 71-112.
• AYDIN, Mehmet, “İbn Kemal Paşa’da Varlığın Mahiyete Zait Oluşu: Cürcanî ve Devvanî’nin Görüşlerinin Eleştirisi”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Ankara 10-15 Eylül 2007 Bildiriler Felsefe, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2008, s. 25-38.
• BAKHTARİ, Muhammed Zakir-KOCAOĞLU, Soner, “Kemalpaşazâde’nin Beyânü’l-Vücûd Risâlesinin Tahlil Tahkik ve Tercümesi”, Universal Journal of Theology, 6/1 (2021), s. 247-289.
• BİLGİN, Emrah, “Ali Nihad Tarlan’ın Hayatı, Şahsiyeti ve Eserlerine Dair Bir Monografi Denemesi”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, Yıl 4 (Aralık 2018), s. 11-56.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, Necâti Bey Dîvânı'nın Tahlili, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1971.
• ÇELEBİ, İlyas, “Kemal Paşazâde: Eserleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, C. 25, s. 245-247.
• ÇELEBİ, İlyas, “Kemal Paşazâde: Kelâma Dair Görüşleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, C. 25, s. 242-244.
• ÇELEBİOĞLU, Amil, Ali Nihad Tarlan, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1989.
• ÇELTİK, Halil, Ömer Ferit Kam ve Âsâr-ı Edebiye Tetkikatı, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1998.
• DEMİR, Halis ve Kemal Çatılı, “İbn Kemal Üzerine Yapılan İlmi Çalışmalar”, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/1 (2019), s. 151-178.
• DEMİRLİ, Ekrem, “Vahdet-i Vücûd” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012, C. 42, s. 431-435.
• EBU’L-A‘LÂ AFÎFÎ, Fusûsu’l-Hikem ve’t-Ta‘likatü Aleyh, Beyrut: Dâru‘l-Kütübi’l-Arabî, [ty], 2 C.
• EBU’L-HAYR, ŞEMSÜDDİN MUHAMMED B. ABDİRRAHMAN B. MUHAMMED ES-SEHÂVÎ, El-Mekâsidü’l-Hasene mine’l-Ehâdisül-Müştehire, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabî, 1985.
• ERDOĞAN, Kenan, “Kitâbiyât: Ali Nihad Tarlan, Kuğular, İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1970”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, Yıl 4 (Aralık 2018), s. 696-704.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet, Ali Nihad: Hayatı ve Eserleri, İstanbul: Sühulet Basımevi, 1937.
• FAHREDDÎN-İ IRÂKÎ, Lemaât, Tercüme ve Şerh: Ahmed Avni Konuk, Haz., Ercan Alkan, İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2011.
• FAHRİ, Macit, İslâm Felsefesi Kelâmı Ve Tasavvufuna Kısa Bir Giriş, Çev., Şahin Filiz, İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• GAZÂLÎ, Mişkâtü’l-Envâr, Çev., Süleyman Ateş, İstanbul: Bedir Yayınevi, 1994.
• GÜVEN, Güler, Ali Nihad Tarlan'dan Divan Şiiri Dersleri, Haz. Hayri Ataş, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2009.
• HACIİBRAHİMOĞLU, Hümeyra Sevgülü, Esmâ-i Hüsnâya Dayanan Kelâm Anlayışı Ebû İshak es-Saffâr Örneği, Ankara: Oku Okut Yayınları, 2021.
• HADİSLERLE İSLÂM, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020, 2 C.
• IŞIK, Emin, “Midhat Baharî” Âsitâne 7 (2010), s. 24-27.
• İBN ACÎBE, EBU’L-ABBAS AHMED B. MUHAMMED B. MEHDÎ EL-HASENÎ EŞ-ŞAZELÎ, El-Fütûhâtü’l-İlâhiyye fî Şerhi’l-Mebâhisi’l-Asliyye, Kahire: Âlemü’l-fikr, [ty].
• İBN ARABÎ, Füsûsu’l-Hikem, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1980.
• İNAN, Yusuf Ziya, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan (Hayatı Şahsiyeti ve Eserleri), İstanbul: Sıralar Matbaası, 1965.
• KARAHAN, Abdülkadir, “Ali Nihad Tarlan: Güneş Yaprak”, Türk Dili, III/28 (1954), s. 232-236.
• KEMALPAŞAZADE, Resâ’il-i İbn Kemâl, İstanbul: İkdâm Matbaası, 1316 (1898) KOCA, Ferhat, “Kemalpaşazâde’nin Risâle Fî’ş-Şahsı’l-İnsânî Adlı Eserindeki Bazı Görüşlerinin Değerlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 27 (2016), s. 9-55.
• KUR’AN-I KERİM MEÂLİ, Haz. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• KURNAZ, Cemal, Hayâlî Bey Dîvânı Tahlîli, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1987.
• KUT, Günay, “Tarlan, Ali Nihad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011, C. 40, s. 108-110.
• KUTBUDDİN SEYYİDÎ ABDÜLKERİM EL-CÎLÎ, Gunyetü fî Erbâbi’s-Semmâ‘ fî Keşfi’l-Kınâ‘ an Vücûhi’l-İstima‘, Beyrut: Kitâbu’n-Nâşirûn, 1971.
• MAHMUD-I ŞEBÜSTERÎ, Gülşen-i Râz, Çev., Abdülbâki Gölpınarlı, İstanbul: İşbankası Kültür Yayınları, 2011.
• MEVLÂNA CELALEDDÎN, Mesnevî, Tercüme: Veled Çelebi İzbudak, Gözden Geziren: Abdülbaki Gölpınarlı, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018, 3. Bsk., 6 C.
• MİDHAT (BAHARÎ), Leâli-i Meânî, İstanbul: Artin Asadoryan ve Mahdumları Matbaası, 1328 (1912).
• MUHAMMED ES'AD ERBİLÎ, Divân-ı Es'ad: Farsça/Türkçe, (Farsça Bölümünü) Çev., Ali Nihad Tarlan, İstanbul: Erkam Yayınları, 1991, s. 9-122.
• MÜEYYİDÜDDİN EL-CÜNDÎ, Şerhu alâ Fusûsi’l-Hikem, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• ÖZEN, Şükrü, “Kemal Paşazâde: Fıkhî Görüşleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, C. 25, s. 240-242.
• SARAÇ, M. A. Yekta, “Kemal Paşazâde: Edebî Şahsiyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, C. 25, s. 244-245.
• SARAÇ, M. A. Yekta, Kemâl Paşazâde: Dîvân ve Diğer Şiirler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2021.
• SEYYİD MUHAMMED HÜSEYİN HÜSEYNÎ TAHRÂNÎ, Ma‘rifetüllâh, Beyrut: Daru’l-Mahacceti’l-Beyzâ, [ty].
• ŞEBÜSTERİ, Gülşeni Raz, Çev., Abdüllbaki Gölpınarlı, İstanbul: Maarif Matbaası, 1944.
• TARLAN, Ali Nihad, Kuğular, İstanbul: Yağmur Yayınları, 1970.
• TARLAN, Ali Nihad, Güneş Yaprak, İstanbul: Anıl Matbaası, 1953.
• TARLAN, Ali Nihad, Şeyhî Divanı'nı Tetkik, İstanbul: Sühulet Matbaası, 1934.
• Tarlan, Ali Nihad, Vücûd Risâlesi Tercümesi, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, OE_Yz_1723-b.
• TEKİN, Gönül Alpay, “Ali Nihad Bey'in Hayatı, Ali Nihad Bey'in Kişiliği”, Türklük Bilgisi Araştırmaları/Journal of Turkish Studies, 3 (1979), s. 31-49.
• TEKİN, Özkan, “İbn Kemal’in Bazı Metafizik Meseleler Konusunda Cürcânî’ye Yönelttiği Eleştiriler”, Danişname, 2 (2021), s. 191-210.
• TOKSÖZ, Hatice, “Kemalpaşazâde’nin İsbât-ı Vâcib Yorumu ve Katkısı”, Danişname, 2 (2021), s. 19-40.
• TOLASA, Harun, Ahmed Paşa'nın Şiir Dünyası, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1973.
• TOPALOĞLU, Bekir, “Tecrîdü’l-İ‘tikâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011, C. 40, s. 250-251.
• TURAN, Şerafettin, “Kemal Paşazâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, C. 25, s. 238-240.
• TÜLÜCÜ, Süleyman, “Lebîd b. Rebî‘a” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003, C. 27, s. 121-122.
• ULUDAĞ, Süleyman, “A‘yân-ı Sâbite”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, C. 4, s. 198-199.
• UYSAL, Servet Sami, “Bir Kitabın Düşündürdükleri”, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan (Hayatı Şahsiyeti ve Eserleri), İstanbul: Sıralar Matbaası, 1965, s. 76-82. (“Bir Kitabın Düşündürdükleri”, Türk Düşüncesi Dergisi, C. 3, Sayı, 18 (1955), s. 400-404'dan tekrar basım)
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Vücûd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013, C. 43, s. 136-137.
• YILDIZ, Yasemin, Kemâlpaşazâde’nin Ziyâdetü’l-Vücûd ‘Ale’l-Mâhiyye Adlı Risâlesinin Tahkik ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2012.