DÎVÂNU LÜGÂTİ’T-TÜRK’TE YAZIYLA İLGİLİ SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 10, 89 - 104, 16.12.2024

Erol Öztürk

Öz

Kâşgarlı Mahmud’un 1077’de yazdığı Divânu Lügâti’t-Türk, Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür. Eser, girişinde ifade edildiği gibi Türk, Oğuz, Türkmen, Uygur, Yağma, Tohsi, Argu, Çiğil gibi Türk boylarının yaşadığı diyarlardan toplanan dil, edebiyat ve folklor malzemesini günümüze yansıtır. İçerisinde Türk dili ve grameri, Türk lehçe ve şive bilimi, Türkçe yer adları, Türk lehçelerinin tasnifi, Türk töresi, Türklerde günlük hayat, yaşama biçimi, aile hayatı, yemek kültürü, tıp bilgisi, oyun ve eğlenceler gibi pek çok konuda önemli bilgiler vardır. Araplara Türkçeyi öğretmek maksadıyla yazıldığı için Arapça sözlükçülük metodu kullanılmış, aranan sözlerin kolayca bulunabilmesi için kelimeler belli bir düzene göre sıralanmıştır. Günümüzde Uygur alfabesi olarak bilinen yazıdan hecâ-i el Türkiyye adıyla Türk yazısı olarak bahsedilmiş ve bu yazının alfabesi iki farklı tabloda gösterilmiştir. Kâşgarlı’nın eseri çeşitli yönlerden incelenmiş, üzerinde pek çok bilimsel çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada Ercilasun ve Akkoyunlu tarafından 2014’te hazırlanan tercümenin dizin bölümü esas alınarak yazıyla ilgili söz varlığı incelenmiştir. Kelimeler isim ve fiil başlığıyla ele alınmış ve çeşitli açılardan değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lügâti’t-Türk, yazı, söz varlığı

Kaynakça

• Akalın, Ş. Haluk. Bin Yıl Önce Bin Yıl Sonra Kâşgarlı Mahmud ve Dîvânu Lügâti’t-Türk, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008.
• Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig III, İndeks, (Neşre hazırlayanlar: K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce), TKAE Yayınları, 1979.
• Atalay, Besim. Dîvânu Lügâti’t-Türk Dizini, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1972.
• Atalay, Besim. Dîvânu Lügâti’t-Türk I-IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• Ercilasun, Ahmet B. ve Akkoyunlu Ziyat. Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lügâti't-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar- Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• Ercilasun, Ahmet B. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, 2009.
• Genç, Reşat. Karahanlı Devlet Teşkilâtı (XI. Yüzyıl) (Türk Hâkimiyet Anlayışı ve Karahanlılar), Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü, 5. Baskı, Boğaziçi Yayınları, 1988.
• Kâşgarlı Mahmud. Dîvânu Lügâti't-Türk-Tıpkıbasım/Faksimile, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Taş, İsmail. “Türk Dili Öğreticisi Olarak Kaşgarlı Mahmud ve Öğretim Metodu Açısından Dîvânü Lugâti't-Türk”, Cilt: 48, Sayı 48, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2013.
• Tekin, Talat. Hunların Dili, Doruk Yayınları, 1993.