THE KİTÂB-I MELHAME OF EYÜB BİN MUSA

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 10, 61 - 72, 16.12.2024

Nimet Kara Kütükçü

Öz

The Kitâb-ı Melhame, written by Eyüb Bin Musa, is a work that can be called copyright-translation, in which the months are arranged in chapters starting from October, as in the traditional melhames written in the Western Turkish and Ottoman Turkish periods. The work is registered in the collection of the Manisa Provincial Public Library of the Turkish Manuscripts Institution with the collection number 1513. Athar Ayyub b. It was written by Moses in 1028 Hijri and 1618 Gregorian. There are 19 lines on each page of the work, which has 30 leafs. In the work, the effect of Arabic and Persian on the language is seen due to the dual uses (the use of flat and round shapes of the suffixes together, etc.) that emerged with the effect of the sound-shape characteristics of different Turkish tribes that came to Anatolia at different times in the process of becoming the written language of Oghuz, and the change in religion and cultural environment. It is seen that the language of Kitâb-ı Melhame, which is more open to borrowed words in terms of its subject, is different from the pure Turkish in the early periods of Western Turkish. In the work, the names of the moon, stars, natural phenomena and planets and terms related to astronomy are given in Greek, Syriac, Arabic and Persian, and then their Turkish equivalents, if any. For this reason, when the vocabulary is examined, it is seen that the proportion of quoted words is high. In this study, the text was translated and evaluated in terms of sound and shape features, and then it was examined in terms of common and different elements with the Middle Oghuz Turkish period in terms of vocabulary.

Anahtar Kelimeler

Kitâb-ı Melhame, Eyüb b. Musa, astronomy.

EYÜB BİN MUSA’NIN KİTÂB-I MELHAME’Sİ

Öz

Eyüb Bin Musa’nın kaleme aldığı Kitâb-ı Melhame, Batı Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi döneminde kaleme alınan geleneksel melhamelerde olduğu gibi ayların Ekim ayından başlayarak fasıllar şeklinde dizildiği telif-tercüme diye adlandırılabilecek bir eserdir. Eser Türkiye Yazma Eserler Kurumu Manisa İl Halk Kütüphanesi koleksiyonunda 1513 koleksiyon numarası ile kayıtlıdır. Eser Eyüb b. Musa tarafından Hicri 1028, Miladi 1618 yılında kaleme alınmıştır. 30 varak olan eserin her sayfasında 19 satır bulunmaktadır. Eserde Oğuzcanın yazı dili olma sürecinde hem Anadolu’ya değişik zamanlarda gelen farklı Türk boylarının ses-şekil özelliklerinin etkisiyle ortaya çıkan ikili kullanımlar (eklerin düz ve yuvarlak şekillerinin bir arada kullanılması vs…) hem de din ve kültür çevresi değişikliği sebebiyle Arapça ve Farsçanın dile etkisi görülmektedir. Konusu itibari ile alıntı/ödünçleme sözcüklere daha açık olan Kitâb-ı Melhame’nin dilinin Batı Türkçesinin ilk dönemlerindeki saf Türkçeden farklı olduğu görülmektedir. Eserde ay, yıldız, doğa olayları ve gezegen adlarının ve astronomi ile ilgili terimlerin Rumca, Süryanice, Arapça ve Farsçaları sonra varsa Türkçe karşılıkları verilmiştir. Bu sebeple söz varlığına bakıldığında alıntı sözcüklerin oranının yüksek olduğu görülür. Bu çalışmada metnin yazı çevirimi yapılmış ayrıca ses ve şekil özellikleri açısından değerlendirilmiş sonrasında söz varlığı bakımından Orta Oğuz Türkçesi dönemiyle ortak ve farklı unsurlar bakımından da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kitâb-ı Melhame, Eyüb b. Musa, astronomi.

Kaynakça

• Armağan, Sebahat (2024), Doğu Türkçesinden Batı Türkçesine Bir Ömür: Prof. Dr. Bilâl Yücel Armağanı (Ed. Ali Akar, Onur Balci, Ahmet Turan Doğan), “Kayıtlara Geçmemiş Bir Nokta Şerhi’nde Eskicil Ögeler”, 45-68, Çanakkale; Paradigma Yayınları.
• Boz, Erdoğan (2002), “Türkçe Asıllı Kelimelerde Son Ses Ç, K, P, T Ünsüzlerinin Ötümlüleşme veya Ötümsüz Kalma Sorunu”, Türk Dili, Mayıs 2002, 605: 447-455, Ankara: TDK Yayınları.
• Boyraz, Şeref (2006), Fal Kitabı Melhameler ve Türk Halk Kültürü, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Boz, Erdoğan (2019), Türkiye Türkçesi I Ses Bilgisi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Buran, Ahmet (2002), “Konuşma Dili Yazı Dili İlişkileri ve Derleme Faaliyetleri”, Türkbilig, (4), 97-104. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52779/696896
• Demir, Necati (2019), Türkçe Ses ve Biçim Bilgisi, Ankara: Altınordu Yayınları.
• Demir, Remzi (1999), “Melhameler ve Bir On yedinci Yüzyıl Osmanlı Alim ve Edibi Cevri Çelebi’nin Melhamesi”, İstanbul: Osmanlı Ansiklopedisi, c.8, 431.
• Devellioğlu, Ferit (2006), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi. Dursunoğlu, H. (2010), “Türkiye Türkçesinde Konuşma Dili ile Yazı Dili Arasındaki İlişki”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12 (30), 1-21. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/issue/2869/39214
• Eren, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• Ergin, Muharrem (2007), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Fodor, A., Malhamat Daniyal, The Muslim East Studies In Honour Of Julıus Germanus, haz. G. Y. Kaldy-Nagy, Lorand Eötvös Unversıty, Budapeşt 1974.
• Göksel, Hesna (2020), Risâle-i Eyyâm-ı Nahisât, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gökdemir, Atilla. (2020). “Abdulganî Bin Abdulcelîl Geredevî’nin Risâle-i Segürnâme’si”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,-(44), 45-60. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduifd/issue/54937/677417
• Gülensoy, Tuncer (1998), Türkçe El Kitabı (3. Baskı), Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesinde Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Hengirmen, Mehmet (2007), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi.
• Kara, Nimet (2013), Pervâne Bin Abdullah’ın Kitâb-ı Melhame’si Üzerinde Tarihî Dil Bilgisi Çalışması, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi (Basılmamış Doktora Tezi).
• Kete Ayşe, (20089, Segürnâme (İnceleme-Metin- Dizin), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Korkmaz, Zeynep (2019), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2005), “Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Ankara: TDK Yayınları, 205-216.
• Korkmaz, Zeynep (2005), “Eski Türk Yazı Dilinden Yeni Yazı Dillerine Geçiş Devri ve Özellikleri”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Ankara: TDK Yayınları, 296-303.
• Köksal, Hasan, (2013), “Doğa Olaylarını Gözlemleyerek Yapılan Tahminler: Melhameler”, Acta Turcıca, Yıl V, Sayı 1, Ocak 2013.
• Özkan, Mustafa (1995), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Özkan, Mustafa (2009), Türkiye Türkçesi Ses ve Yazım Bilgisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Parlatır, İsmail (2011), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Siyamoğlu, Ersin (2021), Melheme-i Dânyâl Peygamber Tercemesi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Steingass, Froncis Joseph (2005), A Comprehensive Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları. Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yeni Tarama Sözlüğü (1983), Ankara: TDK Yayınları.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/