SOCIALISM, NATIONALISM, AND ISLAMISM IN THE HAREKET JOURNAL (1966-1982): CHANGING EMPHASIS AND PRIORITIES

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 24, 1108 - 1137, 21.12.2021

Halil Akkurt

https://doi.org/10.36543/kauiibfd.2021.045

Öz

Hareket (Movement) journal, whose founder was Nurettin Topçu, was published in seven different periods from 1939 to 1982. During its last three periods (1966-1982), political and social mobility occurred in Turkey, important political developments took place in Islamic geography and the world. This caused the journal, which imagined a social order, to be tested with various practices, to engage into some interactions. This also led to differences in the journal’s emphasis on socialism, nationalism, and the political reflections of Islam, which are the most important concepts of its social order imagination. In this research article based on archival work, all issues of the last three periods of the Hareket journal were examined and focused on the differences mentioned above. As a result, it has been observed that the Hareket highlights three different stresses depending on the conjuncture in its related periods: the period when it highlights socialism first as a discourse; the period when it highlights Anatolian nationalism; the period when its interest in the Islamic world is concentrated.

Anahtar Kelimeler

Hareket journal, Turkish political life, political thought in Turkey

HAREKET DERGİSİNDE (1966-1982) SOSYALİZM, MİLLİYETÇİLİK VE İSLAMCILIK: DEĞİŞEN VURGULAR VE ÖNCELİKLER

Öz

Kurucusunun Nurettin Topçu olduğu Hareket dergisi, 1939 yılından 1982 yılına kadar yedi farklı dönemde yayımlanmıştır. Son üç döneminde (1966-1982) Türkiye’nin siyasal ve toplumsal devingenlik içinde olduğu, İslam coğrafyasında ve dünyada önemli siyasal gelişmelerin yaşandığı bir tarihsel sürece eşlik etmiştir. Bu da bir toplum düzeni tahayyülü eden derginin çeşitli pratiklerle sınanmasına neden olmuş ve kimi etkileşimlere girmesini sağlamıştır. Derginin toplum düzeni tahayyülünün en önemli kavramları olan sosyalizme, milliyetçiliğe, İslam’ın siyasal yansımalarına yönelik vurgularında farklılıklara yol açmıştır. Arşiv çalışmasına dayalı bu araştırma makalesinde Hareket dergisinin son üç döneminin bütün sayıları incelenmiş ve söz konusu farklılıklara odaklanılmıştır. Sonuç olarak Hareket’in ilgili dönemlerinde konjonktüre bağlı olarak üç farklı vurguyu öne çıkardığı gözlemlenmiştir: Söylem olarak önce toplumculuğu sonra sosyalizmi öne çıkardığı dönem; Anadolucu milliyetçiliği öne çıkardığı dönem; İslam dünyasına dönük ilgisinin yoğunlaştığı dönem.

Anahtar Kelimeler

Hareket Dergisi, Türk Siyasal Hayatı, Türkiye’de Siyasi Düşünce

Kaynakça

• Akkılıç, B. (1974). Bir yazının düşündürdükleri. Hareket: Fikir ve Sanatta, 102, 35-37.
• Alper, E (2003). An indigenious social democracy: the democratic left thought in Turkish politics 1972-1975. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Altan, Ç. (1966). Hükümet, kapitalist bir hükümettir. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Atılgan, G. (2008) Yön-Devrim hareketi: kemalizm ile marksizm arasında geleneksel aydınlar (2. b). İstanbul: Yordam.
• Ayas, G. (2010). Kemal Tahir ve Dostoyevski üzerine düşünceler. K. Kayalı (Ed.) Bir Kemal Tahir kitabı: Türkiye’nin ruhunu aramak içinde (ss. 175-194). İstanbul: İthaki.
• Aydınoğlu, E. (2007). Türkiye solu (1960-1980): “bir amneziğin anıları”. İstanbul: Versus.
• Aydınoğlu, E. (2012). Düzenin yabancılaşması ya da bir tezin tarihsel kaderi üzerine bir deneme. YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, V (1), 66-98.
• Birinci, A. (2005). Hareket mecmuası (1939-1982). Türk Yurdu, 213, 84-89.
• Birinci, A. (2006). Hareket’li yıllar. İ. Kara (Haz.). Ezel Erverdi kitabı: bir yayın dünyası - bir fikir mücadelesi içinde (ss. 152-158). İstanbul: Dergâh.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar. İstanbul: İletişim.
• Bulaç, A. (1975). İslâm sosyalizmi tartışmaları. Hareket: Fikir ve Sanatta, 111, 17-22.
• Civelek, M. (1966a). İktisatta milliyetçilik. Hareket: Fikir ve San’atta, 1,16.
• Civelek, M. (1966b). İktisadın muhtaç olduğu kudret. Hareket: Fikir ve San’atta, 3, 9.
• Civelek, M. (1968). Anket ve düşündürdükleri. Hareket: Fikir ve San’atta, 31, 13-15.
• Civelek, M. (1972). Ne için milliyetçiyiz. Hareket: Fikir ve San’atta, 74, 8-12.
• Cleveland, W. L. (2008). Modern ortadoğu tarihi. M. Harmancı (Çev.). İstanbul: Agora.
• Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin demokrasi tarihi: 1950’den günümüze (4. b). Ankara: İmge.
• Doğan, D. M. (1972a). Toprak reformu ve aydının yabancılaşması. Hareket: Fikir ve San’atta, 75-76, 26-28.
• Doğan, D. M. (1972b). Milliyetçi Hareket Partisi ve toprak meselesi. Hareket: Fikir ve San’atta, 81, 42-47.
• Doğan, D. M. (1979). Bürokrasinin son iktidarı. Hareket: Fikir ve Sanatta, 1, 7-19.
• Doğan, D. M. (2006). Hareketin sırrını aramak. İ. Kara (Haz.). Ezel Erverdi kitabı: bir yayın dünyası - bir fikir mücadelesi içinde (ss. 166-171). İstanbul: Dergâh.
• Doğan, M. (1976). Türk düşüncesinde Nurettin Topçu’nun yeri. Hareket: Fikir ve Sanatta, 112, 6-8.
• Dural, B. (2005). Başkaldırı ve uyum: Türk muhafazakârlığı ve Nurettin Topçu. İstanbul: Birharf.
• Eker, E. (2017). Mustafa Kök ile Nurettin Topçu üzerine söyleşi. İslâmi İlimler Dergisi, 12 (1), 211-236.
• Elibol, S. (1976-1977). Sınıfsız topluma doğru. Hareket: Fikir ve Sanatta, 115, 19-26.
• Enginertan, T. (2006). Dostluğumuzun kırkdokuzuncu yılında Ezel Erverdi’ye dair hatıralar ve düşünceler. İ. Kara (Haz.). Ezel Erverdi kitabı: bir yayın dünyası - bir fikir mücadelesi içinde (ss. 56-66). İstanbul, Dergâh.
• Eraydın, İ. (1974a). Sermaye ve sosyalistler. Hareket: Fikir ve Sanatta, 102, 3-4.
• Eraydın, İ. (1974b). Ayın getirdikleri. Hareket: Fikir ve Sanatta, 98, 4-8.
• Eraydın, İ. (1974c). İslâm zirve konferansı. Hareket: Fikir ve Sanatta, 100, 4-7.
• Erdem, B. (1971). Suçlu kim. Hareket: Fikir ve San’atta, 66, 6-9.
• Erverdi, E. (1968a). Anadoluculuğa dair. Hareket: Fikir ve San’atta, 25, 16-18.
• Erverdi, E. (1971). 1071 ve milliyetçiliğimiz. Hareket: Fikir ve San’atta, 68, 26-27.
• Evliyaoğlu, G. (1971). Bilimsel milliyetçiliğe giriş. Hareket: Fikir ve San’atta, 63, 10-14, 45.
• Evliyaoğlu, G. (1972). (Türk İktisat Tarihi). Hareket: Fikir ve San’atta, 73, 30-40.
• Fazıloğlu, N. (1971). Tükenen gençlik. Hareket: Fikir ve San’atta, 66, 4-5.
• Gökdağ, F. (2006). Baba(m). İ. Kara (Haz.). Ezel Erverdi kitabı: bir yayın dünyası - bir fikir mücadelesi içinde (ss. 253-270). İstanbul: Dergâh.
• Gümüş-İz, O. (1974). Bürokrasi çağdışıdır. Hareket: Fikir ve Sanatta, 106, 2-9.
• Gündoğan, A. O. (2000). Nurettin Topçu. Doğu Batı, 11, 89-105.
• Hareket. (1966a). Hareket’in sakladığı sır. Hareket: Fikir ve San’atta, 1, 3-5.
• Hareket. (1966b). Biz bu toprağın sızısıyız. Hareket: Fikir ve San’atta, 10, 3.
• Hareket. (1966c). 1071’den bu yana. Hareket: Fikir ve San’atta, 9, 3.
• Hareket. (1967a). Münevver anlayışımız. Hareket: Fikir ve San’atta, 18, 3-4. Hareket. (1967b). Sağ’da olmak. Hareket: Fikir ve San’atta, 14, 3-4.
• Hareket. (1967c). Milliyetçiler kurultayı. Hareket: Fikir ve San’atta, 15, 3-4.
• Hareket. (1967d). Milliyetçi Toplumcu Anadolucular Derneği Ana Nizamnamesi. Hareket: Fikir ve San’atta, 13, 27-29.
• Hareket. (1968a). Vuzuha doğru. Hareket: Fikir ve San’atta, 18, 3-4.
• Hareket. (1968b). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve San’atta, 30, 3.
• Hareket. (1968c). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve San’atta, 32, 3.
• Hareket. (1968d). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve San’atta, 31, 3.
• Hareket. (1969a). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve San’atta, 44, 3.
• Hareket. (1969b). Kin ile din birleşemez. Hareket: Fikir ve San’atta, 39, 4-6.
• Hareket. (1969c). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve San’atta, 48, 3.
• Hareket. (1970a). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 54, 3.
• Hareket. (1970b). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 53, 3.
• Hareket. (1970c). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 57, 3.
• Hareket. (1971a). 32. yıla girerken. Hareket: Fikir ve San’atta, 61-62, 4.
• Hareket. (1971b). İnsan meselesi. Hareket: Fikir ve San’atta, 69, 4, 34.
• Hareket. (1972). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve San’atta, 73, 2.
• Hareket. (1973a). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve San’atta, 85-86, 1-2.
• Hareket. (1973b). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 88, 1-2.
• Hareket. (1973c). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 87, 1-2.
• Hareket. (1973d). Dadaloğlu devrimciliği. Hareket: Fikir ve Sanatta, 89, 4-7.
• Hareket. (1973e). Kemâl Tahir’in ardından. Hareket: Fikir ve Sanatta, 89, 39-43.
• Hareket. (1973f). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 96, 1-2.
• Hareket. (1973g). Hangi milliyetçilik, Hareket: Fikir ve Sanatta, 87, 4-8.
• Hareket. (1973h). [Giriş yazısı]”, Hareket: Fikir ve Sanatta, 95: 1-2.
• Hareket. (1974). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 99, 1-2.
• Hareket. (1975). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 111, 3.
• Hareket. (1979a). ‘Kırk yıllık Hareket’ [Mehmet Kaplan’la söyleşi]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 1, 64-67.
• Hareket. (1979b). Ayın hareketi. Hareket: Fikir ve Sanatta, 1, 3-6.
• Hareket. (1979c). Ayın hareketi. Hareket: Fikir ve Sanatta, 6, 2-4.
• Hareket. (1979d). Ayın hareketi. Hareket: Fikir ve Sanatta, 2, 2-5.
• Hareket. (1979e). Ayın hareketi. Hareket: Fikir ve Sanatta, 3, 2-4.
• Hareket. (1979f). Ayın hareketi. Hareket: Fikir ve Sanatta, 4, 2-7.
• Hareket. (1979g). Ayın hareketi. Hareket: Fikir ve Sanatta, 5, 2-4.
• Hareket. (1979h). Ayın hareketi. Hareket: Fikir ve Sanatta, 7, 2-3.
• Hareket. (1979i). Ayın hareketi. Hareket: Fikir ve Sanatta, 9-10, 2-5.
• Hareket. (1979j). İslamcılık cereyanı: meselenin bugünü Cumhuriyet devri. Hareket: Fikir ve Sanatta, 6, 5-10.
• Hareket. (1980a). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 14, 2.
• Hareket. (1980b). [Giriş yazısı]. Hareket: Fikir ve Sanatta, 20-22, 2.
• Hâtemi, H. (1969). Ül[k]üsü farklı olanlarla iş birliği mümkünmüdür. Hareket: Fikir ve San’atta, 45, 5-7.
• Hatemi, H. P. (1966a). ‘Sosyalizm ve İslamiyet’ tartışmaları. Hareket: Fikir ve San’atta, 5, 12-13.
• Hatemi, H. P. (1967a). Sosyalizm ve İslamiyet tartışmaları: XI. Hareket: Fikir ve San’atta, 15, 6-15.
• Hatemi, H. P. (1967b). Sosyalizm ve İslamiyet tartışmaları: XII. Hareket: Fikir ve San’atta, 16, 21-27.
• Işık, E. (1968). Devleti kuran irade. Hareket: Fikir ve San’atta, 32, 8-10.
• Kaleli, H. (1973). Türkçülük: milliyetçilik? batıcılık? ve dergicilik. Hareket: Fikir ve Sanatta, 93, 28-33.
• Kaleli, H. (1974a). ‘Turan yolu’. Hareket: Fikir ve Sanatta, 108, 6-12.
• Kaleli, H. (1974b). Yanlışlıklar koalisyonu. Hareket: Fikir ve Sanatta, 107, 2-4.
• Kaleli, H. (1975). Batıdan/doğudan/ortadoğudan. Hareket: Fikir ve Sanatta, 109-110, 3-7.
• Kaleli, H. (1976). Panislamizm-pantürkizm-panavrupaizm. Hareket: Fikir ve Sanatta, 113, 2-4, 80.
• Kaplan, M. (1966a). İman ve hareket. Hareket: Fikir ve San’atta, 1, 6.
• Kaplan, M. (1966b). Milliyetçilik ilerlemeyi şart koşar. Hareket: Fikir ve San’atta, 10, 4-5.
• Kaplan, M. (1966c). Devlet baba. Hareket: Fikir ve San’atta, 12, 10-11.
• Kaplan, M. (1967). Komünizmi reddederken. Hareket: Fikir ve San’atta, 19, 16-18.
• Kara, İ. (2009). Nurettin Topçu’nun hayatı. İ. Kara (Ed.). Nurettin Topçu içinde (ss. 12-20). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kara, İ. (2016). Ahlâk davasına ve muallimliğe adanmış bir ömür: Nurettin Topçu. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 4, 6-23.
• Karabey, A. (1966). Milliyetçi hareketin iki yönü. Hareket: Fikir ve San’atta, 10, 7.
• Karabulak, O. (2018). Atsız ve Türkçülüğün yarım asrı: süreli yayınlarda Türk milliyetçiliğinin seyri (1931-1975) (2. b). İstanbul: Ötüken.
• Kayalı, K. (2016). Türk entelektüellerinin siyasetle imtihanında ayrıksı bir figür: Nurettin Topçu. C. Gündoğdu, M. Z. İşcan, ve M. Cengiz (Ed.). Nurettin Topçu Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (ss. 347-352). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Keklik, N. (1966). Milliyetçilik ve milli düşünce. Hareket: Fikir ve San’atta, 12, 12-13.
• Kemahlı, S. (1974). Kıbrıs ve tarihî kaderimiz. Hareket: Fikir ve Sanatta, 104-105, 2-5.
• Kırbaşoğlu, M. H. (2016) Topçu’ya şerh, tarihe not düşmek! Bir Nurettin Topçu tipoloji denemesi: fikir dünyamızın vagonsuz lokomotifi!. C. Gündoğdu, M. Z. İşcan, ve M. Cengiz (Ed.). Nurettin Topçu Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (ss. 203-214). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Konukman, E. (1966a). Anadoluculuk. Hareket: Fikir ve San’atta, 1, 7-8.
• Konukman, E. (1966b). Millet anlayışımız ve milliyetçiliğimiz. Hareket: Fikir ve San’atta, 5, 5-6.
• Konukman, E. (1969). Reformları yapmak bir zarurettir. Hareket: Fikir ve San’atta, 46, 16.
• Konukman, E. (1976). Nurettin Topçu Hoca’mızın ardından. Hareket: Fikir ve Sanatta, 112, 64-71.
• Konukman, E. (1992). Nurettin Topçu Hoca’mızın ardından. E. Erverdi (Haz.). Nurettin Topçu’ya Armağan içinde (ss. 162-167). İstanbul: Dergâh.
• Konukman, E. (2006). Bir idealist insan. İ. Kara (Haz.). Ezel Erverdi kitabı: bir yayın dünyası - bir fikir mücadelesi içinde (ss. 20-24). İstanbul: Dergâh.
• Kök, M. (2006). Hocalar ve talebeler idealler ve gerçekler. İ. Kara (Haz.). Ezel Erverdi kitabı: bir yayın dünyası - bir fikir mücadelesi içinde (ss. 111-152). İstanbul: Dergâh.
• Küçükömer, İ. (1969). Düzenin yabancılaşması: batılaşma. İstanbul: Ant.
• Milliyet. (1974a, 26 Ocak). Protokol imzandı, bakanlar belli oldu. Milliyet, s. 1.
• Milliyet. (1974b, 13 Mart). Güneş: ‘İslam zirve konferansına tam üye olarak katıldık. Milliyet, s. 6.
• Mollaer, F. (2007). Anadolu sosyalizmine bir katkı: Nurettin Topçu üzerine yazılar. İstanbul: Dergâh.
• Mollaer, F. (2008). Türkiye’de liberal muhafazakârlık ve Nurettin Topçu. İstanbul: Dergâh.
• Moran, B. (2001). Türk romanına eleştirel bir bakış, 2: Sabahattin Ali’den Yusuf Atılgan’a (7. b). İstanbul: İletişim.
• Namıkoğlu, F. (1969a). Milliyetçilik ve son olaylar. Hareket: Fikir ve San’atta, 39, 7.
• Namıkoğlu, F. (1969b). Halk ve aydınlar. Hareket: Fikir ve San’atta, 42, 6.
• Namıkoğlu, F. (1969c). Milliyetçilik ve siyaset. Hareket: Fikir ve San’atta, 44, 6.
• Namıkoğlu, F. (1971). Halk hareketlerinin yorumları. Hareket: Fikir ve San’atta, 71, 9.
• Namıkoğlu, F. (1972). Aydının dramı. Hareket: Fikir ve San’atta, 75-76, 28.
• Namıkoğlu, F. (1974a). Toprak reformu ve sanayileşme. Hareket: Fikir ve Sanatta, 100, 13-14.
• Namıkoğlu, F. (1974b). Halk sektörü. Hareket: Fikir ve Sanatta, 103, 20-23.
• Namıkoğlu, F., Bulaç, A. (1974). Sınıf meselesi: I. Hareket: Fikir ve Sanatta, 102, 5-19.
• Niyazi, H. (1972). Dergilerde batılılaşma tartışmaları. Hareket: Fikir ve San’atta, 77, 27-31.
• Öğün, S. S. (1992). Türkiye’de cemaatçi milliyetçilik ve Nurettin Topçu. İstanbul: Dergâh.
• Özcan, U. (2003). İ.Ü. Sosyoloji Bölümü’nde yapılmış Kemal Tahir konulu tezler. E. Eğribel, U. Özcan (Haz.). Kemal Tahir’in 30. Ölüm Yıldönümü Anısına içinde (ss. 258-266). İstanbul: Kızılelma.
• Öztürk, Y. N. (2010). Çevirmenin önsözü. M. Sıbâi. İslam Sosyalizmi içinde (ss. 7-16). İstanbul: Yeni Boyut.
• Perşembe, E. (2002). Nurettin Topçu’da ‘Müslüman Anadolu sosyalimi’ düşüncesi. İslâmiyât, 5 (2), 93-99.
• Sıbâi, M. (1971). ‘İslam Sosyalizmi’nin önsözünden. A. Niyazoğlu (Çev). Hareket: Fikir ve San’atta, 64, 11-12.
• Sipahioğlu, N. (1975). Sefaletin gümrüğü. Hareket: Fikir ve Sanatta, 109-110, 6-7.
• Şuer, F. (1969). Gerçek sorumlular. Hareket: Fikir ve San’atta, 42, 6.
• Şuer, T. (1969). Olayların ardından. Hareket: Fikir ve San’atta, 43, 19.
• Tabakoğlu, A. (2006). İyi ki olmuş. İ. Kara (Haz.). Ezel Erverdi kitabı: bir yayın dünyası - bir fikir mücadelesi içinde (ss. 240-254). İstanbul: Dergâh.
• Topçu, N. (1966a). Fatih’in devleti. Hareket: Fikir ve San’atta, 6, 6-7.
• Topçu, N. (1966b). Allahsız kazanç. Hareket: Fikir ve San’atta, 4, 16-17.
• Topçu, N. (1966c). Kurtuluşun yolu: sosyalist cemiyet. Hareket: Fikir ve San’atta, 11, 16-18.
• Topçu, N. (1967). İnsan ve hürriyet. Hareket: Fikir ve San’atta, 13, 3-5.
• Topçu, N. (1968a). Ne için sosyalizm. Hareket: Fikir ve San’atta, 26, 5-8.
• Topçu, N. (1968b). Anadolu kültürü ve sosyalizm. Hareket: Fikir ve San’atta, 31, 4-5.
• Topçu, N. (1968c). Milliyetçilik muamması. Hareket: Fikir ve San’atta, 33, 7-9.
• Topçu, N. (1968d). Üniversite olayları. Hareket: Fikir ve San’atta, 30, 11-12.
• Topçu, N. (1968e). Türk milliyetçiliği ve komünizm. Hareket: Fikir ve San’atta, 32, 3-7.
• Topçu, N. (1969a). ‘Hareket’in otuz yılı. Hareket: Fikir ve San’atta, 37, 4-6.
• Topçu, N. (1969b). Türk-İslâm hârikası. Hareket: Fikir ve San’atta, 41, 4-7.
• Topçu, N. (1970a). Sosyalizme karşı koyan kuvvetler. Hareket: Fikir ve Sanatta, 59, 4-6.
• Topçu, N. (1970b). Vatan ihaneti. Hareket: Fikir ve Sanatta, 49, 4-5.
• Topçu, N. (1970c). Bizi yaşatan kuvvet. Hareket: Fikir ve Sanatta, 53, 4-6.
• Topçu, N. (1971). Kurtuluşun yolu. Hareket: Fikir ve Sanatta, 64, 7-10.
• Topçu, N. (2008). Ahlâk nizamı. E. Erverdi, İ. Kara (Haz.) (5. b). İstanbul: Dergâh.
• Türkmen, H. (1994). Hareket dergisi 1939-1982: milli İslam teorisi ya da milli dindarlık. Haksöz: Kur’an’ın Aydınlığına Doğru, 41-42, 48-61.
• Ünsal, A. (2002). Umuttan yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ünverdi, M. (1971). Asırlık ihmaller ve reformlar (!). Hareket: Fikir ve Sanatta, 48, 4-6.
• Vahapoğlu, S. (2006). Hareket Dergisi’nin Türk fikir hayatındaki etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Veyselgil, S. (1969). Düzenin yabancılaşması, Batılaşma. Hareket: Fikir ve San’atta, 46, 33-34.
• Yağmur, S. (1973). Dergilerimiz. Hareket: Fikir ve Sanatta, 88, 46-50.
• Yaşlı, F. (2015). Türkiye’de muhafazakâr anti-kapitalizm: Nurettin Topçu. Alternatif Politika, 7 (3), 645-664.
• Yenihaber, A. (1979). Tebliğ dergicilik ve Hareket’in 40. Yılı. Hareket: Fikir ve Sanatta, 1, 57-64.