Foucault’da Eleştirel Düşünce ve Etik: Sokratik Parrhesia ve Sapere Aude İlişkisi

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 1, 139 - 174, 28.03.2025

Canan Yarar

Öz

Kullandığı yöntem ve analiz ettiği konuların farklılık göstermesinin yanında Foucault’nun felsefesinin başlıca problemi, evrensel ve zorunlu olduğu düşünülen öznel deneyimlerin ve kimliklerin birer inşa süreci olduğudur. Böylece, tarihsel olarak kimi davranış biçimlerinin (delilik, suça eğilim, cinsellik vb.) sorunsallaştırılıp söylemsel ve söylemsel olmayan pratiklerce bir deneyim, bir düşünce nesnesi olarak kurulması sürecinin eleştirel tarihini yaptığını belirten Foucault’da eleştiri, kendimizle kurduğumuz bir ilişki olarak etik çerçeve içerisindeki bir tutum olarak belirir. Bu tutum, güncelliğimizin bir ontolojisi olarak öznel deneyimlerin getirdiği sınırlar üzerinden kendimizle kurduğumuz ilişki üzerine düşünmek anlamına gelir. Bilginin sınırlarına değil hakikat ile ilişki içerisinde varoluşun iradi yönetimi ve dönüşümüne odaklanan bu tutum aynı zamanda yaşamsal bir pratik olarak felsefi etkinliğin olanağı üzerine de düşünebilmektir. Foucault, bu düşünce biçimi ile 1980’den sonraki çalışmalarında Antik Çağ’ın Epimeleia Heautou (kendilik bakımı) ilkesi ile eleştirel düşünce arasındaki bağı özne ve hakikat ilişkileri üzerinden analiz ederken, Kant’ın aydınlanma üzerine düşüncelerine ilişkin çözümlemeleri, bu düşüncenin eriminin ortaya çıkmasına olanak sağlar.
Bu yazının amacı öznel deneyimlerin getirdiği sınırların (kimliklerin) olumsallığını ortaya koymaya çalışan Foucault’nun etik bir tutum olarak ortaya koyduğu eleştirel felsefe düşüncesini, açık sözlü konuşabilme cesareti olarak Sokratik parrhesia ve Kant’ın aydınlanmanın parolası ilan ettiği anlama yetisini kullanma cesareti olarak Sapere Aude düsturu arasındaki ilişki üzerinden değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Foucault, Kant, Sokrates, Eleştiri, Parrhesia, Sapere Aude

Teşekkür

Makale sürecindeki yardım ve destekleri için Dr. Erman Kar'a, Bartu Şanlı'ya ve hakemlere teşekkür ederim.

Critical Thought and Ethics in Foucault: Socratic Parrhesia and Sapere Aude

Öz

Despite the differences in the methods he uses and the subjects he analyzes, the main problem of Foucault's philosophy is that subjective experiences and identities, which are thought to be universal and necessary, are a process of construction. Thus, in Foucault, who states that he is making a critical history of the process of problematizing certain forms of behavior (madness, criminal tendency, sexuality, etc.) historically and establishing them as an experience, an object of thought by discursive and non-discursive practices, criticism appears as an attitude within the ethical framework as a relationship we establish with ourselves. As an ontology of our actuality, this attitude means reflecting on our relationship with ourselves through the limits of subjective experience. This attitude, which focuses not on the limits of knowledge but on the voluntary management and transformation of existence in relation to truth, is also a reflection on the possibility of philosophical activity as a vital practice. In his works after 1980, Foucault analyzes the connection between the principle of Epimeleia Heautou (self-care) of Antiquity and critical thought through the relations of subject and truth, while his analysis of Kant's thoughts on enlightenment allows the reach of this thought to emerge.
The aim of this paper is to evaluate Foucault's idea of critical philosophy as an ethical attitude, which tries to reveal the contingency of the boundaries (identities) brought about by subjective experiences, through the relationship between Socratic parrhesia as the courage to speak frankly and the doctrine of Sapere Aude as the courage to use the faculty of understanding, which Kant declared the watchword of enlightenment.

Anahtar Kelimeler

Foucault, Kant, Socrates, Critique, Parrhesia, Sapere Aude

Kaynakça

• Butler, J. (2000). What is Critique?. Raymond Williams Lecture at Cambridge University. Erişim Tarihi: 25.07.2024. (https://www.scribd.com/document/396006575/Butler-Judith-What-is-Critique-an-Essay-on-Foucault-s-Virtue) Bregham, D. (2013). “Critical History: Foucault After Kant and Nietzsche”. Parrhesia, Number:18, 68-84.
• Dalbascol, C.A., Rosetto, M. De S., Dutra, D.J.V., Bertotto, C. (2022). Parrhesiastic Aufklärung as Democratic Government of Self, Educação & Realidade, Porto Alegre, Vol.47, pp.1-19. Erişim Tarihi: 3.06.2024. (https://www.scielo.br/j/edreal/a/NtV3f5jyPnQbv5D9VHpmL5L/?format=pdf&lang=en)
• Deleuze, G. (2006). Foucault (trans. and edi. by S. Hand). University of Minnesota Press.
• Fisac, J. G. (2006). Parrhesy And Subjectivation. A Phenomenological Approach to Foucault's Last Encounter with The Speech Act Theory. Universidad de Cádiz. Erişim Tarihi: 20.05.2024. (https://www.academia.edu/27017805/Parrhesy_and_subjectivation_a_phenomenological_approach_to_Foucaults_last_encounter_with_the_speech_act_theory)
• Folkers, A. (2015). Daring the Truth: Foucault, Parrhesia and the Genealogy of Critique. Theory, Culture & Society, Vol. 33, pp 3-28.
• Foucault, M. (1990). The Use of Pleasure Volume 2 of The History of Sexuality (trans. from the French by Robert Hurley). New York: Vintage Books.
• Foucault, M. (1997). Ethics: Subjectivity and Truth 1, The Essential Works Of Michel Foucault 1954-1984 (ed. by Paul Rabinow). The New Press. Foucault, M. (2005). Seçme Yazılar 2: Özne ve İktidar (çev. I. Ergüden, O. Akınhay). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Foucault, M. (2010). The Government Of Self and Others, Lectures at The Collège De France 1982-1983 (ed. by F. Gros, gen. eds. F. Ewald and A. Fontana, Eng. seri. eds. A. I. Davidson, trans. by G. Burchell). Palgrave Macmillan.
• Foucault, M. (2014). Doğruyu Söylemek (çev. K. Eksen). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2015). Öznenin Yorumbilgisi (çev. F. Keskin). Collège de France Dersleri 1981-1982. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Foucault, M. 2016(a)), Güvenlik, Toprak, Nüfus (çev. F. Taylan). Collège de France Dersleri 1977-1978. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2016 (b)). Bilme İstenci Üzerine Dersler (çev. K.Eksen). Collège de France Dersleri 1970-1971. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2017(a)). Hermenötiğin Kökeni (çev. Ş. Ç. Solmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2017(b)). Öznellik ve Hakikat, Collège de France Dersleri 1980-1981 (çev. S. Yardımcı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2018). Hakikat Cesareti, Kendinin ve Başkalarının Yönetimi II (çev. A. Beyaz). Collège de France Dersleri 1984. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2019). Kendini Biçimlendirme Teknikleri (çev. J.C. Yapıcıoğlu, 26-67). Kendini Bilmek, İstanbul: Profil Kitap.
• Foucault, M. (2020). Eleştiri Nedir? Kendilik Kültürü (çev. Murat Erşen). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gary, G. (2014). Ethics (eds. L. Lawlor, J. Nale, pp.136-143). The Cambridge Foucault Lexicon. Cambridge University Press.
• Hadot, P. (2012). Ruhani Alıştırmalar ve Antik Felsefe (çev. K. Gürkan). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Hegel, G. W. F. (2020). Anahatlarda Felsefi Bilim Ansiklopedisi I, Mantık Bilimi (Küçük Mantık), (çev. A. Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınevi.
• Hroch, P. (2010). Encountering the “Ecopolis”: Foucault’s Epimeleia Heautou and Environmental Relations (ed. By P.Couillard, S. Martel). Encounters: Situating 'Relation' in Communication and Culture", 9th Annual Graduate Student Conference. Published: 2010-03-14. Erişim Tarihi: 03.06.2024. (https://etopia.journals.yorku.ca/index.php/etopia/article/view/36563/33222 )
• Huijer, M. (1999). The Aesthetics of Existence In The Work of Michel Foucault. Philosophy Social Criticism, Vol.25, pp.61-85. Erişim Tarihi: 10. 07. 2024. (https://www.academia.edu/30401792/The_aesthetics_of_existence_in_the_work_of_Michel_Foucault)
• Kant, I. (2022). "Aydınlanma Nedir?" Sorusunun Yanıtlanması (1784) (çev. A. Gelmez). Politik Yazılar (39-49). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Koopman, C. (2014). “Problematization” (eds. L. Lawlor, J.Nale). The Cambridge Foucault Lexicon (pp.399-404). Cambridge University Press.
• Lemke, T. (2016). Politik Aklın Eleştirisi: Foucault’nun Modern Yönetimsellik Çözümlemesi (çev. Özge Karlık). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Martin, R. (2019). Hakikat, İktidar, Kendilik: Michel Foucault ile Söyleşi, 25 Ekim, 1982 (çev. J. C. Yapıcıoğlu). Kendini Bilmek (17-26). İstanbul: Profil Kitap.
• O’Leary, T. (2002). Foucault, The Art of Ethics. New York: Continuum Books.
• Platon (1996). Sokrates’in Savunması. Diyaloglar I (çev. T. Aktürel, 11-43). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Platon (1996). Gorgias. Diyaloglar I (çev. T.Aktürel, 47-139). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Platon (1996). Menon. Diyaloglar I (çev. T.Aktürel, 149-191). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Platon (1999). Kriton. Diyaloglar II (çev. A. Çokona, 11-27). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Porter, I. J. (2024). Foucault, Kant and Antiquity. Representations, University of California Press, Vol. 165, pp. 120-143.
• Recki, B. (2005). Kant ve Aydınlanma (ÇEV. H. Çörekçioğlu). Cogito, Sonsuzluğun Sınırında Immanuel Kant, Sayı:41-42, 192-215. İstanbul:Yapı Kredi Yayınları.
• Sennelart, M. (2016(a)), Derslerin Bağlamı (çev.F.Taylan). Güvenlik, Toprak, Nüfus, Collège de France Dersleri 1977-1978. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Lorenzini, D. (2015(a)). Ethics as Politics: Foucault, Hadot, Cavell and the Critique of Our Present (ed. by S. Fuggle, Y. Lanci, M. Tazzioli, pp.223-236). Foucault and the History of Our Present. Palgrave Macmillan.
• Lorenzini, Daniele, (2015 (b)). Performative, Passionate, and Parrhesiastic Utterance: On Cavell, Foucault, and Truth as an Ethical Force. Critical Inquiry 41(pp. 254-268). The University of Chicago. Erişim Tarihi: 5.06.2024. (https://www.academia.edu/9851246/Performative_Passionate_and_Parrhesiastic_Utterance_On_Cavell_Foucault_and_Truth_as_an_Ethical_Force)
• McCall, C. (2014). Parrēsia (eds. L.Lawlor, J. Nale, pp.334-337). The Cambridge Foucault Lexicon. Cambridge University Press.
• Nehamas, A. (2002). Yaşama Sanatı Felsefesi, Platon’dan Foucault’ya Sokratik Dönüşümler (çev. C. Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Platon (2010). Alkibiades I-II (çev.F. Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• Oksala, J. (2014). Resistance (eds. L. Lawlor, J. Nale, pp.432-438). The Cambridge Foucault Lexicon. Cambridge University Press.
• Şar, G. (2017). Sofistik Düşüncenin Arka Planı Dissoi Logoi Üzerine Yorumlar. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Yarar, C. (2023). Foucault’da Öznellik ve Hakikat: Kendilik Bilgisi Karşısında Kendilik Kaygısı. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı:36. (s.111-130). Erişim Tarihi: 09.02.2025. https://dergipark.org.tr/tr/pub/flsf/issue/81029