Homerik Psukhē’den Platoncu Düalizme: Nietzsche’nin Aynasında Modern Öznenin Kökeni

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 2, 599 - 629, 30.09.2025

Tonguç Seferoğlu , Erman Kaçar

Öz

Antik Çağ Yunan dünyasındaki ruh anlayışının Homeros’tan başlayıp Platon ve sonrasına kadar uzanan süreçte geçirdiği evreler felsefe tarihinin klasik meselelerinden biridir. Pek çok çalışma Platon’la birlikte Antik Çağ Yunan ruh anlayışında köklü bir dönüşüm yaşandığını ve bu dönüşümün etkilerinin Platon sonrası ortaya çıkan neredeyse bütün felsefe sistemlerini derinden etkilediğini göstermiştir. Bu bağlamda makalemizin amacı Homerik dünya görüşü ve Platoncu felsefenin karşıtlığını, Nietzsche’nin gözünden incelemek olacaktır. Bunu başarmak için ilk olarak Dodds-Snell tezi üzerinden Homeros’un İlayda epik şiirindeki ruh anlayışı incelenecektir. Dodds (1951) ve Snell (1953) Homeros’ta karşımıza çıkan ruh anlayışı üzerine yaptıkları çalışmalarda, psukhē’nin “canlı olmak” anlamına geldiğini göstermişler ve Platoncu psikolojideki anlamının aksine ruhu veya ruhun bir parçasını ne salt bilişsel ne de salt duyumsal olarak tanımlayan bir kavram bulunmadığını ortaya koymuşlardır. Daha sonra, Homerik dünyadan Platoncu düalizme geçişi anlamak için, Homeros ile Platon’un ruh anlayışındaki farklılıklar temel alınarak incelenecektir. Bulgularımız Homeros’ta psişik bir bütünlükten ve ruh-beden ayrımından bahsedemeyeceğimizi, Platon’un ise ruh-beden arasında ontolojik bir ayrım yaptığını ve ruhu kişi ile özdeşleştirdiğini göstermiştir. Tüm bunlardan hareketle, Nietzsche’nin Homerik ruh anlayışı ve Yunanlıların trajik çağında beden algısı üzerinden, Sokratesçi felsefe ve Platoncu psikolojiye yönelik eleştirilerinin geçerliliği sorgulanacaktır. Zira Nietzsche, Platon’un bedeni hor görmek suretiyle ruhu yücelterek trajik çağın kültürünün decadence’a, felsefenin ise adım adım nihilizme sürüklenmesine sebep olduğunu iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Homeros , Platon , Psykhe , Düalizm , Nietzsche

From Homeric Psychē to Platonic Dualism: The Origins of the Modern Subject through Nietzsche’s Mirror

Öz

The conception of the soul in the ancient Greek world, from Homer to Plato and beyond, is a classic problem in the history of philosophy. Numerous studies have documented the radical transformation of the ancient Greek understanding of the soul, a shift that profoundly influenced nearly all philosophical systems that emerged after Plato. In this context, this paper seeks to offer a comparative analysis of the Homeric worldview and Platonic philosophy through the lens of Nietzsche. To this end, the fundamental characteristics of the soul as depicted in Homer’s Iliad will first be examined in light of the Dodds-Snell thesis. The works of Dodds (1951) and Snell (1953) on Homeric theories of the soul demonstrate that, in Homer, psychē is primarily associated with the notion of being alive. Unlike Plato’s psychology, neither psychē nor other quasi-psychological terms in Homer had been used to refer to the soul carry purely cognitive or emotional connotations. Next this paper analyzes the transformation of the conception of the soul by comparing Homer’s and Plato’s perspectives. The findings reveal that Homer’s worldview lacks an awareness of a unified psychic whole or a soul-self identity whereas Plato qualitatively separates the soul from the body and identifies the self with the soul. Finally, Nietzsche’s critique of Socratic philosophy and Platonic psychology is explored in connection with his Homeric conception of the soul and his understanding of the body during the tragic age of the Greeks. Nietzsche argues that Plato’s denigration of the body and elevation of the soul contributed to the decline of the culture of the tragic age and led philosophy toward nihilism and decadence.

Anahtar Kelimeler

Homer , Plato , Psyche , Dualism , Nietzsche

Kaynakça

• Ansel-Pearson, K. (1998). Kusursuz Nihilist: Politik Bir Düşünür Olarak Nietzsche’ye giriş (Çev. C. Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bert, O. (2012). Heidegger, Plato, Freud, Nietzsche, the 'Soul' and the Question of Human Finitude. Phronimon, 1 (13), 77-98.
• Bostock, D. (1986). Plato’s Phaedo. Oxford: Clarendon Press.
• Bremmer, J. (1983). The Early Greek Concept of the Soul. Chichester: Princeton University Press.
• Cairns, D. (2014). Ψυχή, Θυμός, and Metaphor in Homer and Plato. Études platoniciennes, 11. https://doi.org/10.4000/etudesplatoniciennes.566
• Dodds, E. R. (1951). The Greeks and the Irrational. Berkeley: University of California Press.
• Ebrey, D. (2017). The Asceticism of the Phaedo: Pleasure, Purification, and the Soul’s Proper Activity. Archiv für Geschichte der Philosophie, 99 (1), 1-30. https://doi.org/10.1515/agph-2017-0001.
• Esenyel, A. (2020a). Nietzsche Sokratesi Neden Öldürdü? Ankara: Fol Yayınları.
• Esenyel, A. (2020b). Nietzsche’nin Sokrates’i Kimdir? Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 10 (10:3), 935-955. https://doi.org/10.18491/beytulhikme.1604.
• Floridi, L. (2011). The Informational Nature of Personal Identity. Minds and Machines, 21(4), 549-566. https://doi.org/10.1007/s11023-011-9259-6
• Furley, D. J. (1956). The Early History of the Concept of the Soul. Bulletin of the Institute of Classical Studies, 3 (1), 1-18. https://doi.org/10.1111/j.2041-5370.1956.tb00151.x.
• Gallop, D. (1975). Phaedo. Oxford: Clarendon Press.
• Gill, C. (1996). Personality in Greek Epic, Tragedy, and Philosophy. Oxford: Clarendon Press.
• Homer. (1924). Iliad (Vol. I-II) (çev. Wyatt, W. F. ve Murray, A. T.). Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Horky, P. S. (2013). Plato and Pythagoreanism. Oxford; New York: Oxford University Press.
• Irwin, T. H. (2019). The Platonic Corpus. The Oxford Handbook of Plato, 2nd Edition (derl. G. Fine, ss. 69-91). New York: Oxford University Press.
• Kamtekar, R. (2017). Plato’s Moral Psychology: Intellectualism, the Divided Soul, and the Desire for Good. Oxford: Oxford University Press.
• Karasmanis, V. (2006). Soul and body in Plato. International Congress Series, 1286, 1-6. https://doi.org/10.1016/j.ics.2005.09.061.
• Locke, J. (1975). An Essay Concerning human understanding (P. H. Nidditch, Ed.). Oxford: Clarendon Press. Long, A. A. (2015). Greek Models of Mind and Self. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Lorenz, H. (2019). Plato on the Soul. İçinde G. Fine (Ed.), The Oxford Handbook of Plato, 2nd Edition (ss. 508-529). New York: Oxford University Press.
• Menn, S. P. (1995). Plato on God as Nous. S Carbondale, IL: Southern Illinois University Press
• Nagy, G. (1996). Homeric Questions. Austin, TX: University of Texas Press.
• Nehamas, A. (1999). Nietzsche – Edebiyat Olarak Hayat (çev. C. Soydemir,). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Nietzsche, F. (2008). Böyle Söyledi Zerdüşt (çev. M. Tüzel). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Nietzsche, F. (2010). Güç İstenci (çev. N. Epçeli). İstanbul: Say Yayınları.
• Nietzsche, F. (2011). Yunan Tragedyası Üzerine İki Konferans (çev. M. Karaman). İstanbul: Say Yayınları.
• Nietzsche, F. (2015). Putların Alacakaranlığı: Ya da Çekiçle Nasıl Felsefe Yapılır ? (M. Tüzel, Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Plato. (1995). Oxford Classical Texts: Platonis Opera, Vol. 1: Tetralogiae I–II. (derl. E. A. Duke, W. F. Hicken, W. S. M. Nicoll, D. B. Robinson, & J. C. G. Strachan. Oxford: Oxford University Press.
• Porter, J. I. (2004). Nietzsche, Homer, and the Classical Tradition. Nietzsche and Antiquity: His reaction and Response to the Classical Tradition. (derl. P. Bishop, ss. 7-26). Rochester, NY: Camden House.
• Reece, S. (2016). Orality and Literacy. A Companion to Greek Literature (derl. M. Hose & D. Shenker, ss. 41-57). Malden, MA; Oxford; Chichester: Wiley Blackwell.
• Rosciglione, C. (2013). A Non-Reductionist Physiologism: Nietzsche on Body, Mind and Consciousness. Prolegomen: Časopis za filozofiju, 1(12), 43-60.
• Rowe, C. J. (derl.). (1993). Plato: Phaedo. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Snell, B. (1953). The Discovery of Mind: The Greek Origins of European Thoughts (çev. T. G. Rosenmeyer). Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Strachan, J. C. G. (1970). Who Did Forbid Suicide at Phaedo 62b? The Classical Quarterly, 20 (2), 216-220. https://doi.org/10.1017/S0009838800036168
• von Fritz, K. (1943). NOOΣ and Noein in the Homeric Poems. Classical Philology, 38 (2), 79-93. https://doi.org/10.1086/362695
• Young, J. (2015). Nietzsche: Bir Filozofun ve Felsefesinin Biyografisi (çev. B. O. Doğan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.