The Archaic Foundations of The Concept of Philo-Sophia and Aristotle’s Legacy To The Dominant Pravtice of Western Thought

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 2, 830 - 862, 30.09.2025

Zübeyir Ustabaşı , Kasım Küçükalp

Öz

This paper systematically analyses the archaic origins of the concept of philo-sophia and Aristotle's legacy to the Western tradition of thought. Going beyond the myth of the "Greek miracle" of the beginning of philosophy, it examines the epistemological and ontological transformation of the concepts of sophia (wisdom) and sōphrosynē (temperance). Emphasis is placed on Aristotle's break with the Presocratics and Plato, his construction of a metaphysics centred on nous (reason), and how he transforms the mitos-logos dialectic. Moreover, his rationalisation of virtue ethics with the concepts of eudaimonia (happiness) and energeia (action) formed the core of the humanist and rationalist paradigm of modern Western philosophy. The study aims to reveal how Aristotle's legacy is not limited to the effort to purify the truth from the mythical, but also shapes the origins of a humanistic thought practice centered on human reason.

Anahtar Kelimeler

Philo-Sophia , Philosophy , Sophia , Psukhe , Nous , Sōphrosynē , Katharsis , Aristotle , Mitos , Western Metaphysics

Philo-Sophia Kavramının Arkaik Temelleri ve Aristoteles’in Hâkim Batı Düşünme Pratiğine Mirası

Öz

Bu çalışma, philo-sophia kavramının arkaik kökenlerini ve Aristoteles’in Batı düşünce geleneğine mirasını sistematik bir analizle ele almaktadır. Felsefenin başlangıcına dair "Yunan mucizesi" mitinin ötesine geçerek sophia (bilgelik) ile sōphrosynē (ölçülülük) kavramlarının epistemolojik ve ontolojik dönüşümünü inceler. Çalışma, Aristoteles’in Presokratiklerden ve Platon’dan kopuşunu, nous (akıl) merkezli bir metafizik inşa edişini ve mitos-logos diyalektiğini nasıl dönüştürdüğünü ele alır. Aristotales’in eudaimonia (mutluluk) ve energeia (eylem) kavramlarıyla erdem etiğini rasyonel bir temele oturtması, modern Batı felsefesinin hümanist ve akılcı paradigmasının nüvesini oluşturmuştur. Çalışma, Aristoteles’in mirasının, hakikati mitsel olandan arındırma çabasıyla sınırlı kalmayıp, insan aklını merkeze alan hümanistik bir düşünce pratiğinin kökenini nasıl şekillendirdiğini ortaya koymaya çalışır.

Anahtar Kelimeler

Philo-sophia , Felsefe , Sophia , Psukhe , Nous , Sōphrosynē , Katharsis , Aristoteles , Mitos , Batı metafiziği.

Kaynakça

• Aristoteles. (1997). Nikomakhos'a Etik (Çev. Saffet Babür). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Aristoteles. (2016). Metafizik (Çev. Ahmet Arslan). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Aristoteles. (2020). Metafizik (Çev. Y. Gurur Sev). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Aristoteles. (2025). Metaphysics. Erişim Tarihi: 15.04.2025 (Aristotle, Metaphysics, Book 1, section 982b).
• Arslan, A. (2006). İlkçağ Felsefe Tarihi-Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi (Cilt 1). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Barrett, W. (2003). İrrasyonel İnsan- Varoluşçuluk Üzerine Bir İnceleme (Çev. Salih Özer). Ankara: Hece Yayınları.
• Beere, J. (2009). Doing and Being-An Interpretation of Aristotle's Metaphysics Theta. New York: Oxford University Press.
• Bernal, M. (1998). Kara Atena-Eski Yunan Uydurmacası Nasıl İmal Edildi 1785-1985 (Çev. Özcan Buze). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Betz, H. D. (1981). "The Delphic Maxim 'Know Yourself' in the Greek Magical Papyri". History of Religions, 21(2), 156-171. Büyükdüvenci, S. (1993). "Aristoteles'te Mutluluk Kavramı". Felsefe Dünyası, 9, 42.
• Cassirer, E. (2005). Sembolik Formlar Felsefesi II Mitsel Düşünme (Çev. Milay Köktürk). Ankara: Hece Yayınları.
• Cevizci, A. (2018). Felsefe Tarihi-Thales'ten Baudrillard'a (8. Baskı). İstanbul: Say Yayınları.
• Cevizci, A. & Küçükalp, K. (2018). Batı Düşüncesi: Felsefenin Temelleri (5. Baskı). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cornford, M. F. (1952). The Origins of Greek Philosophical Thought, London: Cambridge University Press.
• Çilingir, L. (2022). "Kendini bil Buyruğu Üzerine". Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 35, 65-86.
• Çoraklı, E. (2022). Sophia-Sapientia Bilgeliğin Peşinde. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Daston, L. & Park, K. (2001). Wonders and the Order of Nature, 1150–1750. New York: Zone Books.
• Denkel, A. (2005). İlkçağda Doğa Felsefeleri. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Duralı, Ş. T. (2013). Aklın Anatomisi: Salt Aklın Eleştirisinin Teşrihi (2. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Eflatun. (1990). Theaitetos (Çev. Macit Gökberk). İstanbul: MEB Yayınları.
• Ferry, L. (2022). Gençler için Yunan Mitolojisi (Çev. Murat Erşen). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Foucault, M. (2014). "Bir Varoluş Estetiği". Özne ve İktidar içinde (Derl. F. Keskin, Çev. I. Ergüden, O. Akınhay, 4. Baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gökyüz, M. M. (2019). "Felsefede Yeni Patikalar Açmak: Platoncu Yeni Bir Alternatif Çözüm". Parrhesia Felsefe, Kültür ve Sanat Dergisi, 9, 16-20.
• Guenon, R. & Andruzac, C. (2005). Metafizik Temaşa ve Mistik Deneyim (Çev. Lütfi Fevzi Topaçoğlu). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Haşlakoğlu, O. (2016). Platon Düşüncesinde Tekhne: Sanat ve Felsefenin Ortak Kökeni Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Heidegger, M. (1997). Özdeşlik ve Ayrım (Çev. Yusuf Örnek). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Heidegger, M. (2013). Hümanizm Üzerine (Çev. Y. Örnek). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Herakleitos. (2005). Fragmanlar (Çev. Cengiz Çakmak). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Jaeger, W. (1947). The Theology of The Early Greek Philosophers. London: Oxford University Press.
• Jaeger, W. (2012). İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi (Çev. Güneş Ayas). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Jaspers, K. (1997). Felsefe Nedir? (Çev. İ. Zeki Eyüboğlu). İstanbul: Say Yayınları.
• Jaspers, K. (2003). Way to Wisdom: An Introduction to Philosophy (2. Baskı, Çev. Ralph Manheim). New Haven: Yale University Press.
• Kisukidi, N. Y. (2019). "Le «Miracle grec»". Tumultes, 52, 103-126.
• Küçükalp, K. (2008). Batı Metafiziğinin Dekonstrüksiyonu: Heidegger ve Derrida. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Küçükalp, K. (2012). "Modern Bilim ve Tekniğe Yönelik Değerlendirmeleri Bağlamında Heidegger'in Modernizm Eleştirisi". Hece Dergisi, 16(186/187/188), 500-513.
• North, H. (1966). Sophrosyne: Self-Knowledge and Self-Restraint in Greek Literature. Ithaca: Cornell University Press.
• O'Meara, D. J. (1990). Pythagoras Revived: Mathematics and Philosophy in Late Antiquity. Oxford: Clarendon Press.
• Peters, F. E. (2004). Antik Yunan Terimleri Sözlüğü (Çev. Hakkı Hünler). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Platon. (1965). Protagoras (Çev. Nurettin Şazi Kösemihal). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Platon. (2010). Alkibiades I-II (Çev. Furkan Akdemir). İstanbul: Say Yayınları.
• Platon. (2014). Kritias-Kharmides (Çev. Furkan Akdemir). İstanbul: Say Yayınları.
• Platon. (2016). Sokrates'in Savunması (Çev. Furkan Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• Platon. (2016). Devlet (Çev. Furkan Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• Polansky, R. (2004). Aristotle's De anima. Cambridge: Cambridge University Press.
• Renan, E. (1883). Souvenirs d'enfance et de jeunesse (8. Baskı). Paris: Calmann Levi.
• Ricœur, P. (2010). Eleştiri ve İnanç (Çev. Mehmet Rifat). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Russell, B. (2020). Batı Felsefesi Tarihi (Cilt 1, Çev. Ahmet Fethi). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe Sözlük (Cilt 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Türkyılmaz, Ç. (2021). "Logosa Karşı Gelişen Hareket: Derrida'nın Platon'u". Özne Dergisi, 12(24), 419-432.
• Vattimo, G. (1999). Modernliğin Sonu: Postmodern Kültürde Nihilizm ve Hermenötik (Çev. Şahabettin Yalçın). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Vernant, J.-P. (2001). Evren Tanrılar İnsanlar (Çev. Mehmet Emin Özcan). Ankara: Dost Kitabevi.
• Vernant, J.-P. (2022). Antik Yunan'da Mit ve Düşünce (Çev. Nazım C. Serbest). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Villermea, S. (2001). "The Revolution of Thought: From Mythology to Hellenistic Science". The Mediterranean Program- American University Madrid.
• Whitehead, A. N. (1978). Process and Reality: An Essay in Cosmology. New York: The Free Press.
• Wittgenstein, L. (1963). Philosophical Investigations (Çev. G. E. M. Anscombe). New York: The Macmillan Company.