Macit Gökberk’in Perspektifinden Cumhuriyetin Çağdaşlaşma İdealinin Gelenekle İlişkisi

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 2, 976 - 992, 30.09.2025

Ahmet Umut Hacifevzioğlu

Öz

Macit Gökberk, ülkemizde felsefenin kurumsallaşması ve Türkçenin felsefe dili olarak kurulması için çaba gösteren bir düşün insanımızdır. İmparatorluğun henüz çöktüğü ve Cumhuriyetin kurulduğu döneme tanıklık eden düşünürün söz konusu dönemin bunalımlarını bizzat yaşayan bir kuşağın mensubu olduğu söylenebilir. Anılan kuşak içinde yer alan kimi felsefecimizin tartıştığı problemler arasında “geri kalmışlık”, “kalkınma”, “çağdaşlaşma”, “Cumhuriyet ve devrimleri” başlıklarının öne çıktığı bilinmektedir. Söz konusu başlıklara ilişkin tartışmalar yürüten felsefecilerimizden biri olan Gökberk, Rönesans Hümanizminden de etkilenen bir Aydınlanmacıdır. Tam da bu nedenle düşünürün Tanzimat’tan Cumhuriyete uzanan Türk modernleşmesi üzerine yaptığı eleştirel değerlendirmeleri onun Aydınlanmacı yaklaşımının izlerini taşır. Gelenekçi bir yapıya sahip olan toplumumuzda Cumhuriyet dönemiyle birlikte yeni değerlerin egemen olmasının kurucu babaların ön gördüğü bir ideal olduğu ileri sürülebilir. Toplumumuzda yeni değerlerin egemen olması ile hedeflenen ise “çağdaşlaşma”dır. Deyim yerindeyse birbirinin anti tezi olan “gelenekçilik” ve “çağdaşlaşma” kavramlarının “Türk Modernleşmesi”nin yorumlanması bağlamında başat öneme sahip olduğu söylenebilir. Yalnız şunu da belirtmek gerekir ki Gökberk, gelenek kavramını tamamen olumsuzlamaz; dolayısıyla da eleştirilerini gelenek kavramının kendisine değil ama gelenekçiliğe yöneltir. Bu çalışmada Macit Gökberk’in aydınlanmacı yaklaşımı perspektifinden Cumhuriyetimizin çağdaşlaşma idealinin gelenekle ilişkisi tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Macit Gökberk , Aydınlanma , Gelenekçilik , Çağdaşlaşma , Cumhuriyet

The Relationship of the Turkish Republic's Modernization Ideal with Tradition from Macit Gökberk's Perspective

Öz

Macit Gökberk is a thinker who has worked hard for the institutionalization of philosophy in Turkey and the establishment of Turkish as the language of philosophy. It can be said that the thinker, who witnessed the period when the empire had just collapsed and the Republic was founded, was a member of a generation that personally experienced the crises of that period. It is known that among the problems discussed by some of Turkish philosophers in the stated generation, the titles of “backwardness”, “development”, “modernization”, and “the Republic and its revolutions” stand out. Gökberk, one of Turkish philosophers who conducted discussions on the titles in question, is an Enlightenment supporter who was also influenced by Renaissance Humanism. For this very reason, the thinker’s critical assessments on Turkish modernization from the Tanzimat to the Republic bear the traces of his Enlightenment approach. It can be argued that the dominance of new values in Turkey’s traditionalist society with the Republic period is an ideal foreseen by the founding fathers. The aim of the dominance of new values in Turkish society is “modernization”. It can be said that the concepts of “traditionalism” and “modernization”, which are, so to speak, antitheses of each other, have a primary importance in the context of interpreting “Turkish Modernization”. However, it should also be noted that Gökberk does not completely negate the concept of tradition; therefore, he directs his criticisms not to the concept of tradition itself but to traditionalism. In this study, the relationship between the modernization ideal of Turkish Republic and tradition is discussed from the perspective of Macit Gökberk's enlightenment approach.

Anahtar Kelimeler

Macit Gökberk , Enlightenment , Traditionalism , Modernization , Republic.

Kaynakça

• Aydın, H., Yüksel, M. (2023). Macit Gökberk’te İnsan, Teknik ve Kültür, Dört Öge, 12(24). 1-25.
• Bıçak, A. (2008). Macit Gökberk’in Felsefe Anlayışı, Felsefe Arkivi, 33(1). 1-30.
• Birand, K. (1953). Prof. Gökberk ve Aydınlanma. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), 105-112.
• Çotuksöken, B. (2022). Antropolojik Açıdan Macit Gökberk’in Felsefi Söylemi. M. Günay (Ed.). Macit Gökberk Aydınlanmanın Sesi içinde (53-73). Çizgi Kitapevi.
• Gökberk, M. (1986). Macit Gökberk’le Söyleşi. A. Kaynardağ (Yay. haz.). Felsefecilerle Söyleşiler içinde (ss. 13-59). Elif Yayınları.
• Gökberk, M. (1986). Aydınlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatürk. A. Çağdaş Düşüncenin Işığında Atatürk içinde (ss. 281-332). Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Gökberk, M. (1987). Evrensel Bir Uygarlığa Doğru. İpşiroğlu’ya Saygı içinde (ss. 43-51). Ada Yayınları.
• Gökberk, M. (2011). Değişen Dünya Değişen Dil. Yapı Kredi Yayınları.
• Gökberk, M. (2022). Türk Kültür Tarihi Bağlamında Türkçenin Gelişimi. M. Günay (Ed.). Süregiden Felsefe içinde (87-99).
• Gökberk, M. (2018). Aydınlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatürk. Kırmızı Kedi Yayınları.
• Kaynardağ, A. (1983). Değişen Türkiye, Değişen Felsefe Dili ve Macit Gökberk. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kaynardağ, A. (2002). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Felsefe. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özlem, D. (2015). Türkçede Felsefe. Notos Kitap.
• Özlem, D. (2014). Persona. Notos Kitap.