+LIK SUFFIX FUNCTIONS IN CRIMEAN BAKHCHYSARAI AND ROMANIAN CONSTANTA DIALECTS

Yıl 2022, , 1 - 16, 27.12.2022

Nazmiye Kırımlı

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1179210

Öz

The Crimea Bakhchysarai and Romanian Constanta Dialects, represent Crimean Turkish Dialect even though they are located in different geographies. Bakhchysarai Dialect, which has linguistic features of both Kipchak and Oghuz Turkish languages, forms the basis of today's Crimean Turkish literary language. The linguistic features of the Constanta Dialect mostly contain elements of Kipchak Turkish. Migration movements of Crimean Turks to the Romanian region started after the occupation of Crimea in 1783. With the settlement of the Crimean Turks in the Romanian province of Dobruca, the Constanta Dialect was formed. Today, Crimean Turkish is included in the category of languages under "severely endangered" in the Atlas of Endangered Languages organized by UNESCO. The suffix +LIK, which is widely used in Bakhchysarai and Constanta Dialects functions lead to controversial opinion in present linguistic studies. Linguists mix the qualification suffixes with the derivational suffixes, considering that the derivational suffixes except of change the meaning change of the type of the word. As a result, this poses a problem from linguistic perspective. In our study we tried to identify function of the +LIK suffix from the compilation texts from Constanta and Bakhchysarai Dialects. We would like to draw attention that the use of the +LIK suffix is frequent in the dialects we examined, in addition it also plays an important role in word formation and phrase formation. Considering the functions undertaken by the mentioned suffix, we will start with presentation of research of the main functions of the +LIK suffix and will continue with sub-functions. A number of sub-morphemes of the suffix we discussed were determined and included in the study based on the sound changes that occur during speech.

Anahtar Kelimeler

suffix, function, derivational suffix, adjective, Crimea Bakhchysarai Dialect, Romanian Constanta Dialects

ФУНКЦИИ АФФИКСА +LIK В КРЫМСКОМ БАХЧИСАРАЫСКОМ И РУМЫНСКОМ КОНСТАНЦКОМ ГОВОРАХ

Öz

Несмотря на то, что Крымский Бахчисарайский и Румынский Констанцкий говоры, составляющие основу нашего исследования, расположены в разных географических точках представляют собой один Крымскототатарский диалект. Бахчисарайский говор, имеющий лингвистические черты как Кыпчакского, так и Oгузского Тюркского языка, составляет основу современного Крымскототатарского литературного языка. Лингвистические особенности Констанцкого говора в основном содержат элементы Кыпчакского Тюркского языка. Эмиграционая волна, начавшаяся в связи с оккупацией Крыма в1783 году, привела к миграции Крымских Татар в Румынию. С поселением Крымских Татар в Румынской провинции Добруджа сформировался Констанцкий говор. Сегодня Крымскототатарский язык включен в категорию языков, находящихся в «серьезной опасности» в Атласе Языков Мира Находящихся Под Угрозой Исчезновения, организованном ЮНЕСКО. Функции аффикса +LIK, широко используемого в бахчесарайских и константских диалектах, вызывают противоречивые мнения в современной лингвистике. Путая аффиксы прилагательных со словообразующими аффиксами лингвисты утверждают, что словообразующие аффиксы помимо изменения значения слова меняют еще и его тип. В результате это создает проблему с точки зрения грамматики. В подготовленном исследовании мы пытались определить функции аффикса +LIK по подборке собранного диалектологического материала, принадлежащего Констанцскому и Бахчесарайскому говорам. Мы хотели бы отметить, что использование аффикса +LIK очень распространено в изученных нами говорах, а также, что он играет важную роль в словообразовании и становлении словосочетаний. С учётом функций, выполняемых данным аффиксом, сначала будут изучены и представлены основные функции аффикса +LIK, а затем дополнительные функции этих основных функций. Ряд алломорфов данного аффикса определенных на основе звуковых изменений, возникающих во время речи также был включён в исследование.

Anahtar Kelimeler

аффикс, функция, словообразующий аффикс, прилагательный аффикс, Крымский Бахчисарайский Говор, Румынский Констанцкий Говор

KIRIM BAHÇESARAY VE ROMANYA KÖSTENCE AĞIZLARINDA +LIK EKİNİN FONKSİYONLARI

Öz

Çalışmamızın temelinde yer alan Kırım Bahçesaray ve Romanya Köstence Ağızları farklı coğrafyada bulunsalar da Kırım Türkçesi Ağzını temsil etmektedirler. Hem Kıpçak, hem Oğuz Türkçesinin dil özelliklerini bulunduran Bahçesaray Ağzı, günümüz Kırım Türkçesi edebi dilinin temelini oluşturmaktadır. Köstence Ağzının dil özellikleri daha çok Kıpçak Türkçesine ait unsurlar içermektedir. 1783’te Kırım’ın işgali ile başlayan göç hareketleri Kırım Türklerinin Romanya bölgesine göç etmelerine neden olmuştur. Kırım Türkleri’nin Romanya’nın Dobruca vilayetine yerleşmesi ile Köstence Ağzı oluşturulmuştur. Bugün Kırım Türkçesi, UNESCO tarafından düzenlenen Tehlike Altındaki Diller Atlası’nda “ciddi tehlike altında” olan diller kategorisinde yer almaktadır. Bahçesaray ve Köstence Ağızlarında geniş olarak kullanılan +LIK ekinin fonksiyonları günümüzdeki dilcilikte tartışmalı görüşlere yol açmaktadır. Dilciler tarafından sıfatlama eklerinin yapım ekleriyle karıştırılarak yapım eklerinin kelimenin anlamını değiştirmek dışında türünü de değiştirdiği ifade edilmektedir. Sonuç olarak bu da dil bilgisi bakımından sıkıntı yaratmaktadır. Hazırladığımız çalışmada +LIK ekinin fonksiyonları Köstence ve Bahçesaray Ağızlarına ait derleme metinlerin tanıklığıyla tespit edilmeye çalışılmıştır. İnceleme yaptığımız ağızlarda +LIK ekinin kullanımının fazla olduğunu, ayrıca kelime yapımında ve tamlama oluşumunda önemli bir yer aldığını belirtmek isteriz. Söz konusu ekin üstlendiği işlevleri dikkate alınarak önce üst fonksiyonları, sonra bu üst fonksiyonların alt fonksiyonları incelenerek tanıtılacaktır. Ele aldığımız ekin konuşma sırasında meydana gelen ses hadiselerine dayalı bir sıra alt morfemleri tespit edilerek çalışmaya dahil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

ek, fonksiyon, yapım eki, sıfatlama eki, Kırım Bahçesaray Ağzı, Romanya Köstence Ağzı

Kaynakça

• AYDIN, A., & ADZHUMEROVA, R. (2014). Kırımın Halk Yırlarında Belli Başlı Ses Özellikleri. Türük Dergisi, Sayı: 2/4, s.197-218.
• AYDIN, A. (2018). Kırım-Tatar Manilerinde Zarf Fiil Ekleri ve Fonksiyonları. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, Cilt:11, Sayı:29, s.48-72.
• EKER, S. (2015). Çağdaş Türk Dili. (9. Baskı), Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERGİN, M. (2007). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Dağıtım.
• GÜLSEVİN, G. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HATİBOĞLU, V. (1981). Türkçenin Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. (3. Baskı), Ankara: TDK Yayınları.
• MAŞKARAOĞLU, S. (2018). Kırım-Tatar Söz Varlığı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ege Üniversitesi, İzmir.
• ÖNER, M. (2013). Bügünkü Kıpçak Türkçesi. (2. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN, N. (2008). Kırım Tatar Türkçesinin Yayılma Alanları, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 3/7 Fall 2008, s. 524-554.
• POYRAZ, E. (2021). Tarihi Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• TAKOĞLU, T. (2017). Har-Namede Sıfat Fiil Kategorisi. Teke, Sayı: 6/2, s. 644-656.
• TEK, E. (2018). Kendi Gök Kubbemiz’de Isim Tamlamasi Kuran Ekler Kategorisi, Türük Dergisi, Sayı: 6/12 s. 395-408.
• TOPÇU, Ç. (2012). Eski Türkçeden Günümüz Standart Türkiye Türkçesine -(A/I)G+lIG> -(A/I)GlI(G) Eki, Teke Dergisi, Sayı: 1/3, s. 23-39.
• TOPÇU, Ç. (2015). Yap-(Im) Ve Yap-(Im) İle İlişkilendirilen İfadelerin Dil Bilgisindeki Yeri, 10. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri: Ankara.
• TUNA, O. N. (1986-87). Türk Dilbilgisi. Fonetik-Morfoloji-Yaşayan Türk Lehçeleri. Ders Notları, Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyetı Eğitimi Bölümü, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• TURAN, Z. (2007). Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır?, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, 856/II, Ankara: TDK Yayınları.
• TURAN, Z. (2018). Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları, Türkbilig, Sayı: 35, s. 97-110.