KAZAN-TATAR TÜRKLERİNDE FAL KÜLTÜRÜ

Yıl 2023, , 158 - 172, 27.06.2023

Fatma Tekin

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1293804

Öz

Bireyin var olduğu andan itibaren en temel sosyal ihtiyaçlarından biri, varlığını güvenli bir şekilde devam ettirebilmesi olmuştur. Bunun için de yaşam içerisinde doğru tercihler yapmak, geleceği hakkında fikir sahibi olmak ve gelecekteki belirsizliğin getirdiği rahatsızlığı gidermek için bilinmezi bilinir kılmak amacıyla çeşitli ritüel ve uygulamalara yönelmiştir. Bu bağlamda fal, en basit anlamda, gelecek hakkında bilgi edinmek için başvurulan geleneksel uygulamalar arasında kültürel bir öge olarak yer almıştır. Genel olarak Türk Dünyası’nda yaygın kültürel unsurları arasında yer alan fal, Kazan-Tatar Türklerinin kültüründe de yaygındır. Bu çalışmada, Kazan-Tatar Türklerinin fal kültürü hakkında bilgi verilmiş ve falın Kazan-Tatar Türklerinin kültüründeki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kazan-Tatar Türklerinin fal kültüründe Kuran ile fal bakma, Cabbar Sadık’ın Falname kitabına göre fal açma, beştaş falı, düğme falı, yüzük falı, kaşık falı, çöp falı, kan falı, horoz falı, yıldız falı, ayna falı, ateş falı, iğne falı, yumurta falı, gölge falı, yaprak falı gibi 42 çeşit fal mevcuttur. Kitap, gök cisimleri ve türlü nesnelerden faydalanmak suretiyle bakılan bu falların bir kısmı eski Türk inanışlarının izlerini taşırken, bir kısmı İslami kültürün etkisiyle oluşmuştur. Bu fallara temelde; gelecekten haberdar olmak ya da evlilik gibi yaşamın önemli dönüm noktaları hakkında bilgi edinmek maksadıyla bakılsa da bu falların, Kazan-Tatar Türklerinin özellikle kış gecelerinde ve Nardugan gibi geleneksel bayramlarında biraz da eğlenmek amaçlı oyun mahiyetinde olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türk Dünyası, Kazan-Tatar Türkleri, kültür, fal, halkbilimi.

FORTUNE-TELLING CULTURE AMONG KAZAN-TATAR TURKS

Öz

Ever since the individual came into existence, one of the most basic social needs of the individual has been to be able to securely continue his/her existence. For this purpose, they have turned to various rituals and practices to make the unknown known, to make the right choices in life, to have an idea about the future, and to eliminate the discomfort brought by uncertainty in the future. In this regard, fortune telling, in the simplest meaning, has taken place as a cultural element among the traditional practices applied to obtain information about the future. In general, fortune telling, which is among the common cultural elements in the Turkic World, is also widespread in the culture of Kazan-Tatar Turks. In this study, the fortune-telling culture of Kazan-Tatar Turks is introduced and the place of fortune-telling in the culture of Kazan-Tatar Turks is tried to be revealed. In the fortune-telling culture of Kazan-Tatar Turks, there are 42 types of fortune telling such as fortune telling with the Quran, fortune telling according to Jabbar Sadiq's book Falname, jackstones fortune telling, button fortune telling, ring fortune telling, spoon fortune telling, garbage fortune telling, blood fortune telling, rooster fortune telling, star fortune telling, mirror fortune telling, fire fortune telling, needle fortune telling, egg fortune telling, shadow fortune telling, and leaf fortune telling. Some of these fortunes, which are told by using books, celestial bodies, and various objects, reflect the traces of ancient Turkish beliefs, while others were shaped by the influence of Islamic culture. Although these horoscopes are mainly used to get information about the future or important milestones of life such as marriage, it has been observed that these horoscopes are also used as a game by Kazan-Tatar Turks, especially on winter nights and traditional festivals such as Nardugan.

Anahtar Kelimeler

Turkish World, Kazan-Tatar Turks, Culture, Fortune telling, Folklore

КУЛЬТУРА ГАДАНИЯ У КАЗАНСКО-ТАТАРСКИХ ТЮРКОВ

Öz

Одной из самых основных социальных потребностей человека с момента его существования является возможность безопасного продолжения своего существования. По этой причине он обращался к различным ритуалам и практикам, чтобы сделать правильный выбор в жизни, иметь представление о будущем и сделать неизвестное известным, чтобы устранить дискомфорт, вызванный неуверенностью в будущем. В этом контексте гадание в самом простом смысле заняло свое место как культурный элемент среди традиционных действии, используемых для получения информации о будущем. Гадание, являющееся одним из общих культурных элементов в тюркском мире в целом, распространено и в культуре казанско-татарских тюрков. В данном исследовании даны сведения о гадальной культуре казанско-татарских тюрков и предпринята попытка выявить место гадания в культуре казанско-татарских тюрков. Существует 42 вида гадания, такие как гадание по Корану в гадальной культуре казанско-татарских тюрков, гадание по книге Джаббара Садыка Фальнаме, пентаклевый гороскоп, гадание на пуговице, гадание на кольце, гадание на ложке, гадание на мусоре, гадание на крови, гороскоп петуха, гороскоп, гадание по зеркалу, гадание по огню. гадание на игле, гадание на яйце, гадание по тени, гадание по листу. В то время как некоторые из этих гаданий, сделанных с помощью книг, небесных тел и различных предметов, несут следы старых турецких верований, некоторые из них сформировались под влиянием исламской культуры. Эти гороскопы в основном применяются с целью получения информации о будущем или узнать о важных поворотных моментах жизни, таких как брак; было замечено, что такое гадание как игра, применяется для веселия, особенно в зимние ночи и традиционные праздники типа Нардуган казанско-татарских тюрков.

Anahtar Kelimeler

тюркский мир, казанско-татарские тюрки, культура, гадания, фольклор

Kaynakça

• Aydın, M. (1995). Fal. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XII, 134- 138, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aydın, F. (2019). “Uygur Halk Anlatılarında Sayı Simgeciliği”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 44: 209-227.
• Boyraz, Ş. (2000). Üç Manzume ve Halkbilimi Açısından Değer. Türklük Bilimi Araştırmaları, 9: 151-174, Sivas.
• Boyraz, Ş. (2006). Fal Kitabı Melhemeler ve Türk Halk Kültürü. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çetin, Z. Ç. (2009). Tatar Türklerinin Gelenekleri ve Görenekleri. Ankara: Karadeniz Dergisi Yayınları.
• Durbilmez, B. (1998). Taşpınarlı Halk Şairleri. Kayseri: Geçit Yayınları.
• Durbilmez, B. (2013). “Cams / Shamans, the Folk Healers Living in Anatolia: Ocak Folk Healers”, Karadeniz Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 19: 1-11.
• Durbilmez, B. (2016). “Ozan Kavramından Hareketle Dede Korkut Üzerine Bir Değerlendirme”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi: Dede Korkut ve Türk Dünyası (19-23 Ekim 2015, Çeşme- İzmir) Bildiriler Kitabı, 1. Cilt, Hzl. Metin Ekici vd., 483-505, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Durbilmez, B. (2017). Türk Dünyası Kültürü -1, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Durbilmez, B. (2019). Türk Kültür Coğrafyası, Halk Bilimi ve Edebiyat Araştırmaları, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Ertürk, T.B. (2022). Ca’fer Es-Sâdık ve Ona İzafe Edilen Yıldızname İsimli Eser. (Yayımlanmamış YL Tezi), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İbrahimov, G. (1981). Tatar Télénéñ Añlatmalı Süzlégé. Kazan: SSSR Fenner Akademiyesé, Kazan Filialı.
• Gıylmanov, G. (1996). Tatar Mifları I, Bérénçé Kitap. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Gültekin, M. (2014). “Türk Kültüründe Fal ve “Falcılık Bağlamında Manisa/Selendi Yöresi Irkçıları ve Irk Ocakları”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XLIX: 119-137.
• Gümüş, Ş. (2021). Türk Kültüründe Sihir/Büyü ve Fal: Türk Destanlarından Örneklerle. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 50: 1-20.
• Gündüz, Ş. (1998). Din ve İnanç Sözlüğü. Konya: Vadi Yayınları.
• Halıcı, G. (2018). Popüler Kültürün Ekonomik Bir Olgusu: Fal. Karadeniz Araştırmaları, XV, 58: 146-159.
• İnan, A. (2013). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: TTK Yayınları.
• Kadiroğulları, U. (2016). Falnâme-İ Ca’fer Sâdık (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük). (Yayımlanmamış YL Tezi), Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, C. (2008), “Irk Bitig’de Falcılık”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, Ed. Emine Gürsoy Naskali-Erdal Şahin. İstanbul: Picus Yayınları.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin Moğolların Eski Dini. (Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
• Scognomillo, G. ve Arslan A. (1999). Doğu ve Batı Kaynaklarına Göre Fal. İstanbul: Karizma Yayınları.
• Sümbüllü, Z. (2010). Fal ve Falcılık Kavramı Ekseninde Türk Kültür Tarihinde Fal ve Kehanet. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, XVII, 43: 55-72.
• Tavkul, U. (2007). Kıpçak Kökenli Türk Boylarında ‘Kürek Kemiği’ ve ‘Kumalak Taşı’ Falı. Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 2003, II, 181-190.
• Tekin, F. (2020). “Kazan Tatarlarının Halk Kültüründe Mitolojik Sayılar”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 21: 132-145.