THE IMPORTANCE OF SHATT AL-ARAB IN MIDDLE-EAST AND CONFLICTS BECAUSE OF SHATT AL-ARAB

Yıl 2015, , 63 - 75, 08.01.2016

Nurhan Aydın Bahar Şentürk

https://doi.org/10.17498/kdeniz.20614

Öz

Middle-east is a very important place because of its geographic position in the world trade and important maritime lines as Suez Canal, Persian Gulf, Çanakkale-İstanbul straits and Mediterranean ports and important highways which connect them. An important maritime line is Shatt al-Arab where Tigris and Euphrates rivers combine. Nations have fought for this region throughout the history. The reason why they fought was that this region is very fertile and the water is as precious as oil.  

Shatt al-Arab region became a problem between Ottoman Empire and Iran. During wars, Iran closed Shatt al-Arab for the transportation in the river. The countries which had intention to occupy lands of Middle-east interfered this situation. England and Russia held a mediatory position. Because of its position, England had the opportunity to have transportation in Shatt al-Arab as it wanted. England was even the first country to have right to operate ships in Shatt al-Arab. Later, Russia, Germany and Iran also made use of this advantage.  

Since Britain knew the importance of Shatt-al Arab, it occupied Fav place which is at the opening of Shatt al-Arab during the World War I. Ottoman Empire appointed Suleyman Askeri Bey to fight for that place; whoever, he had to retreat. The developments in the region lead to the consequence that England guaranteed a place in Middle-east, which was the beginning of giving today’s shape to Middle-east.  

The problem of supremacy over Shatt-al Arab or shortly the problem about the borderline between Iran and Iraq was one of the most serious problems. The war outbroke between these two countries after Iraq’s aggression against Iran on 20 September 1980 in order to occupy this maritime line which was in the control of Iran. This aggression went in Iran’s favour because Iran took back its lands which had been occupied by Iraq before. 

After the Iran-Iran war was known as War of Cities of Gulf War after the forces which were appointed on the border line and which were collected in definite pointes became chronic with manoeuvres that were far from big strategies. The war which was fought in Persian Gulf during the Iran-Iraq war is known as Gulf War in the military and political literatures.  

Anahtar Kelimeler

Shatt al-Arab, Iran-Iraq, Fight, Border, Süleyman Askeri Bey, England, The Middle East

ЗНАЧЕНИЕ ШАТТЮЛАРАПА В СРЕДНЕМ ВОСТОКЕ И ОСПАРИВАНИЯ НАД ШАТТЮЛАРАПОМ

Öz

Ближний Восток, это важная территория, где проходят мировые торговые пути и находится Суэцский канал, Басрийсский залив, Босфорский и Дарданельские проливы, значительные порты Средиземного морья и сухопутные дороги связывающие их. Среди важных водных путей можно отличить место слияния двух рек Евфрата и Диджле, которая называется Шаттюларапом. На пртяжении всей истории люди воевали между собой для овладения этой территорией. Причиной войны была плодородность этой земли и местные водоёмы, драгоценные как нефть.  

Шаттюларап всегда был проблемной территорией между Ираном и Османией. 

Иран, во время войн перекрывал дорогу Шаттюларап ведущую к рекам. Пользуясь таким положением другие государства, имеющие интерес к Ближнему Востоку, не опаздывая, вмешивались в его дела. Англия и Россия немедленно брали на себя роль посредника между этими государствами. Такое посредничество давало возмжность Англии свободно действовать на территории Шаттюларап. Англия стала первым государством, получившим право на судоходства в водах Шаттюларап. В дальнейшем такаго же права добились Россия, Германия и Иран. 

Англичане, во время Первой мировой войны, зная значение Шаттюларап, сразу же захватили форпост на территории слияния двух рек. По этому направлению действовала османская армия под командованием Сулеймана Аскер Бейя, однако удачи не добилась и отступила назад. В последствии, Англия прочно укрепилась на Ближнем Востоке. Такое положение сопутствовало формированию нынешнему положению Ближнего Востока. 

Вопрос гегемонии над Шаттюларапом и приграничные вопросы остро стояли во время войны между Ираном и Ираком. Ирак, с целью овладения водной пути, 20-го сентября 1980 года напал на Иран и началась война между этими государствами. В этой войне победил Иран. Он по частям вернул все свои земли, захваченные Ираком. 

Война между двумя государсвами велась в основном вдоль границы. Порой сгруппировались вооружённые силы обеих стран и вели крупные военные действия между собой, которые потом, в истории стали называтся войнами городов и заливов. 

Пртивостояние Ирака и Ирана в Басрсском заливе в военной политической литературе стало называтся войной залива. 

Anahtar Kelimeler

Шаттюларап, Иран-Ирак, борьба, граница, Сулейман Аскери Бей, Англия, Ближний Восток

ORTADOĞU’DA ŞATTÜLARAP’IN ÖNEMİ VE ŞATTÜLARAP ÜZERİNDEKİ ÇEKİŞMELER

Öz

Ortadoğu; dünya ticaretine coğrafi konumu ve içinde bulunan Süveyş Kanalı, Basra Körfezi, Çanakkale-İstanbul Boğazları, Akdeniz Limanları gibi önemli suyolları ve onları birbirine bağlayan kara yolları nedeniyle çok önemli bir bölgedir. Önemli suyollarından biri de Şattülarap olarak anılan Fırat ve Dicle Nehirlerinin birleştiği mevki gösterilmektedir. 

Tarih boyunca milletler bu bölge için mücadele içine girişmişlerdir. Mücadele etmelerindeki asıl neden ise bu bölgenin verimliliği ve suyun petrol kadar değerli olmasından kaynaklanmaktadır. 

Şattülarap bölgesi Osmanlı-İran arasında problem olmuştur. İran, savaşlar sırasında Şattülarap’ı nehir trafiğine kapatmıştır. Bu durum karşısında Ortadoğu’daki topraklarda gözü olan devletler müdahalede gecikmemiş, İngiltere ve Rusya hemen iki ülke arasında arabuluculuk rolünü üstlenmişlerdir. Bu arabuluculukla İngiltere, Şattülarap üzerinde serbest şekilde hareket etmiştir. Hatta İngiltere, Şattülarap Suyolunda vapur işletme hakkı alan ilk devlet olmuştur. Daha sonraları ise Rusya, Almanya ve İran’da bu haktan yararlanmıştır. 

Birinci Dünya Savaşı sırasında İngilizler, Şattülarap’ın önemini bildiğinden hemen Şattüarap’ın ağzında bulunan Fav mevkiini işgal etmişlerdir. Bu sırada Osmanlı Ordusu, Süleyman Askeri Beyi burada görevlendirmiş ama Süleyman Askeri Bey başarılı olamayıp geri çekilmiştir. Neticede meydana gelen gelişmeler İngiltere’nin Orta Doğu’ya iyice yerleşmesi sonucunu doğurmuştur. Bu durum ise Orta Doğu’nun bugünkü şekillenmesinin başlangıcını oluşturmuştur. 

Şattülarap üzerindeki egemenlik sorunu ya da kısaca sınır sorunu İran-Irak arasında en ciddi sorunlardan biri durumundaydı. Irak’ın bu suyolunun kontrolünü ele geçirmek için 20 Eylül 1980’de İran’a saldırmasıyla iki ülke arasında savaş başladı. Bu saldırı tamamen İran’a yaramış, Irak’ın ele geçirdiği İran topraklarını parça parça geri almıştır. İran-Irak Savaşı, iki devletin sınır boyuna yaydığı ve zaman zaman belirli kesimlerde toplayabildiği kuvvetlerle büyük stratejik uygulamalardan uzak manevra taktikleriyle kronikleşmeye başladıktan sonra Şehirler Savaşı ve Körfez Savaşı adıyla tarihe geçen yeni bir özellik göstermiştir. İran-Irak arasındaki mücadelenin Basra Körfezinde geçen bölümü askeri ve siyasi literatürde Körfez Savaşı olarak yer almıştır. 

Anahtar Kelimeler

İran-Irak, Mücadele, Sınır, Süleyman Askeri Bey, Şattülarap, İngiltere, Ortadoğu

Kaynakça

• AKTAŞ, Ehşan, “Ulaştırma Politikaları ve Demiryolları”, 2. Uluslararası Demiryolu Kongresi, İstanbul, 1997.
• ARAS Bülent, Irak Savaşı Sonrası Ortadoğu, Tasam Yayınları, İstanbul, 2004.
• ARI Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu, Alfa Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• ATALAY İbrahim, Resimli ve Haritalı Dünya Coğrafyası, İnkılap Yayınları, İstanbul, 2001.
• BÖLÜKBAŞI Süha, Türkiye ve Yakınındaki Orta Doğu, Dış Politika Enstitüsü, Ankara.
• DEMİR, Ali “İran’ın Basra Körfezini Bloke Etme İhtimali ve Hürmüz Boğazından Geçişlerin Uluslararası Hukuk Açısından Analizi”, Savunma Bilimleri Dergisi, 2014.
• EFEGİL Ertan, Körfez Krizi ve Türk Dış Politikası Karar Verme Modeli, Gündoğan Yayınları, İstanbul, 2002.
• EFEGİL, Ertan “İran’ın Dış Politika Yapım Sürecini Etkileyen Unsurlar”,Ortadoğu Analiz, Sayı:48, 2012.
• EKİNCİ İlhan, Fırat ve Dicle’de Osmanlı İngiliz Rekabeti, Asil Yayıncılık, Ankara, 2007.
• ERENDİL Muzaffer, Çağdaş Orta Doğu Olayları, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1982.
• GÜNER İbrahim-ERTÜRK Mustafa, Kıtalar ve Ülkeler Coğrafyası, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2005.
• GÜNEY İbrahim, Komşu Ülkeler Coğrafyası, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, 2003.
• KAYA KILIÇ Selda, “ 19. Yüzyılda Osmanlı İdaresi Altında Basra Vilayeti ve Körfezine İlişkin Bazı Tespitler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2014.
• KIZILKAYA Oktay, “ XIX. Yüzyılın Sonu XX. Yüzyılın Başlarında Basra Körfezinde Uluslararası Hakimiyet Mücadelesi”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish or Tukic, Ankara, 2013.
• KOCAOĞLU Mehmet, Uluslararası İlişkiler Işığında Ortadoğu (Parçalanmak İstenen Topraklar ve İstismar Edilen İnsanlar), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1995.
• KOCATÜRK Önder, “ İngiliz Vapurlarının Osmanlı Devleti Egemenliğindeki Kurna’ya Girmesi Meselesi”.
• KOCATÜRK Önder, “İngilizlerin Irak ve Basra Körfezindeki Faaliyetleri (1913-1914)”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish or Tukic, 2011.
• MALHUT Mustafa, “Mezopotamya Üzerinde İngiliz-Alman Nüfus Mücadelesi”, Tarih Okulu, Sayı: XVI, 2013.
• MEMİŞ Ekrem, Kaynayan Kazan Ortadoğu, Çizgi Kitabevi, Konya, 2006.
• Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Başbakanlık Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No: 130, İstanbul, 2015.
• ÖZYÜKSEL Murat, “ İkinci Meşrutiyet ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman-İngiliz Nüfus Mücadelesi”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:38, 2008.
• SAKİN Serdar, “ Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesinde Osmanlı Devleti ile İngiltere Arasındaki Çarpışmalar”, Akademik Barış, Sayı:7, 2010.
• YILDIRIM Zafer, “ İran’ın Irak Politikasında Şattülarap Suyolu Sorunu”, Türk Asya Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2007.
• YILDIZ Yavuz Gökalp, Oyun İçinde Oyun Büyük Ortadoğu, IQ Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2004.