SOĞMATAR’DA ETÇ IV DÖNEMİNE AİT PİŞMİŞ TOPRAK İKİ İNSAN FİGÜRİNİ

Yıl 2019, , 262 - 270, 25.09.2019

Süheyla İrem Mutlu , Semih Mutlu , Celal Uludağ

https://doi.org/10.17498/kdeniz.604243

Öz

Bölgelere göre farklılık gösteren ve kendi içinde temel
özelliklere sahip olan ve Eski Yakın Doğu kültürleri tarafından üretilen
objeler arasında oldukça yaygın bir grubu oluşturan figürinler, kültürlerin ve
kültürel ilişkilerin belirlenmesinde önemli konumda yer almaktadır. Kuzey
Suriye yerleşimlerinde MÖ 3. Binyılın orta evresinden geç evresine kadar yoğun kullanım
görmüş olduğu bilinen ve belirli bir karakteristik özelliğe sahip olan konumuza
ait Orta Fırat Bölgesi’ne ait pişmiş toprak figürinler, stilistik özellik
olarak Suriye’nin diğer bölgelerinden ve Mezopotamya’daki yerleşimlerden ele
geçen figürinlerden ayrılmaktadır. Soğmatar Nekropol Alanında, Erken Tunç Çağı
IV evresine tarihlendirilen kaya oyuğu mezarların ikisinden ele geçen pişmiş
toprak iki insan figürininin, Orta Fırat’ta ortaya çıkarılan figürinler ile stilistik
olarak dikkat çekici ölçüde benzerlikler taşıdığı görülmektedir. Soğmatar’dan
ele geçen figürinlerin, bölgede Erken Tunç Çağı’n ikinci yarısında yoğun olarak
tespit edilen kuyu tipi kaya oyuğu mezarlar içerisinde ele geçmesi, söz konusu figürinlerin
tarihlendirilmesi ve işlevselliği hakkında bilgi verir nitelikte
değerlendirilebilir. Ayrıca Soğmatar’daki kaya oyuğu mezarlarda figürinler
dışında ele geçen çanak-çömlek verileri ve diğer buluntu gruplarının da dönem
olarak MÖ 3. Binyılın ikinci yarısına ait özellikler taşıyor olması, bu figürinlerin
tarihlendirilmesiyle ilgili de fikir yürütülmesine katkı sağlar niteliktedir.
Ayrıca konumu itibariyle kayalık bir alanda bulunan Soğmatar yerleşiminde
ortaya çıkarılan kaya oyuğu mezarlardan ele geçen Erken Tunç Çağı’n geç
evresine ait, Orta Fırat özelliği gösteren bu pişmiş toprak figürinlerin varlığı,
Soğmatar’ın Kuzey Suriye kültürünün yayıldığı alan içerisine girdiğini
göstermesi açısından da önem taşımaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Soğmatar, Erken Tunç Çağı, Pişmiş Toprak, İnsan, Figürin, Kaya Oyuğu Mezar

Kaynakça

• ALBAYRAK, Y. (2010) Antik Dönemde Edessa (Urfa), Tiydem Yayıncılık, Ankara.ALBAYRAK, Y.- MUTLU, S. İ. (2014) “Soğmatar Kutsal Alanı ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması 2012”, 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 337-352.ALBAYRAK, Y. -MUTLU, S. İ. (2015) "Soğmatar Kutsal Alanı ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması 2013", 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 259-278.ALBAYRAK, Y. (2015) “Soğmatar Kült Merkezi ile İlgili Yeni Öneriler”, Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, Yıl:1, Sayı:2, 237-252ALBAYRAK, Y. (2016) "Edessa'da Paganizm Ve Hıristiyanlık", Karadeniz, Sayı 32, 316-324ALBAYRAK, Y. – MUTLU, S. İ. (2018) "Soğmatar Nekropolü 2016 Yılı Temizlik Çalışmaları", 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, 525-544.ALBAYRAK, Y. (2019a) "Soğmatar Nekropolü 2017 Yılı Temizlik Çalışmaları", 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, 651-668.ALBAYRAK, Y. (2019b) Göbekli Tepe’den Edessa’ya Şanlıurfa, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.ALBAYRAK, Y. – MUTLU, S. İ. – MUTLU, S. – ÇELİK, B. (2019) “Soğmatar’da Sunaklı Kaya Oyuğu Mezarlar”, Karadeniz, Sayı 41, 263-274.ALGAZE, G. (1990) Town and Country in Southeastern Anatolia: Vol. II: The Stratigraphic Sequence at Kurban Höyük-Plates, The Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago.BADRE, L. (1980) Les figurines anthropomorphes en terre cuite à l’Âge du Bronze en Syrie (Paris).BARRELET, M. T. (1968) Figurines et Reliefs en Terre Cuite de la Mesopotamie Antique, Vol. I Paris.BEYER, D. (1982) Meskéné – Emer: Dix Ans de travaux 1972–1982 (Paris).BRANDES, M.A. - Selz, G. (1989) “Ausgrabungen in Tall Bi)a 1987: Klein funde” MDOG 121, 50–7.COOPER, L. (2006) Early Urbanism on The Syrian Euphrates, New York: Routledge.ÇELİK, B.- ALBAYRAK, Y. (2019) “Soğmatar’dan Ele Geçen Bir Kartal Figürü”, Karadeniz, Sayı. 37, s. 60-67Çetin, B. (2012) Harran’da Tunç Çağı Pişmiş Toprak İnsan Figürinleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.DOREMANN, R.H. (1989) “Comments on small finds and items of artistic significance from Tell Hadidi and nearby sites in the Euphrates Valley” in A. Leonard, Jr. & B.B. Williams (ed.) Essays in Ancient Civilization presented to Helen J. Kantor (Chicago), 59–75.FUGMANN, E. (1958) Hama. Fouilles et recherches 1931–38 II (1): L’Architecture des périodes prehellenistiques (Copenhagen). Gezira siriana (Milan).HODDER, I. (2006) “Figürinler Hakkında Düşünmek”, Şennur Şentürk (Sergi Küratörü ve Koordinatör), Tunç Çağı’nın Gizemli Kadınları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 7-10.HOLLAND, T. A. (2006), Excavation at Tell Es-Sweyhat, Syria, Archaeology of the Bronze Age, Hellenistic, and Roman Remains at an Ancient Town on the Euphrates River, Volume 2, Part 2: Figures and Plates, Oriental Institute, Chicago.KLEİN, H.-ORTHMANN, W. (1995) “Grabungen im Bereich des Steinbau 2” Ausgrabungen in Tell Chuera in Nordost-Syrien I - Vorbericht über die Grabungskampagnen 1986 bis 1992, Saarbrücker Druckerei un Verlag, Germany, 73-94.LİEBOWİTZ, H. (1988) Terracotta Figurines and Model Vehicles. Bibliotheca Mesopotamica 22; Malibu.LOON, M. van (1988) Hammam et Turkman I(1–2), Leiden.MALLOWAN, M. (1937) "The Excavations at Tell Chagar Bazar", Iraq IV: 9, 1-177.MEYER, J-W. - Pruss, A. (1994) Ausgrabungen in Halawa 2. Die Kleinfunde von Tell Halawa, A. Schrifen zur Vorderasiatischen Archaologie 6, Verlag, Germany.MEYER, J.W. (2008) “The Anthropomorphic Terracotta Figurines from Tell Chuera and Halawa: Their Chronology and Their Meaning,” in Proceedings, 349–363.MİGLUS, P. A.- STROMMENGER, E. (2002) - Tall Bi'a - Tuttul VIII. Stadtbefestigungen, Häuser und Tempel (Wissenschaftliche Veröffentlichungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 103), Saarbrücken: Saarbrücker Druckerei und Verlag.MOORTGAT, A. (1960) Tell Chuira in NordostSyrien, Vorlaufiger Bericht iiber die Grabung 1958. Koln und Opladen.MOORTGAT-CORRENS, U. (1988) Tell Chuera in Nordost-Syrien vorläufiger bericht über die elfte GrabungsMUTLU, S. İ. - ALBAYRAK, Y. (2018). “Harran Ve Soğmatar’da Sin Kültünün Varlığı”, Karadeniz, Sayı. 37, s. 133-144.MUTLU, S. İ. (2019) “2014-2018 Yılları Arasında Harran Höyük Kazısı’nda Bulunan Erken ve Orta Tunç Çağı Pişmiş Toprak Figürinleri”, Harran ve Çevresi: Arkeoloji, Şurkav Şanlıurfa İli Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı Yayınları (Baskıda).ORTHMANN, W. (1986) Nordost-Syrien 1982 und 1983, Vorläufiger Bericht uber die 9. und 10. Grabungskampangne, Berlin.ORTHMANN, W.- Pruss, A. (1995) “Der Palast F”, Ausgrabungen in Tell Chuera in Nordost-Syrien I - Vorbericht über die Grabungskampagnen 1986 bis 1992, Saarbrücker Druckerei un Verlag, Germany, 73-94.ÖZGÜÇ, T. (1943) “Ön tarihte Anadolu İdollerinin Anlamı” Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi Sayı:1 Cilt:2, 65-72.PARROT, A. (1956) “Le Temple d 'Ishtar”, Mission Archeologique de Mari, Vol. I. Paris.PETTY, A. (2004) Bronze Age Figurines from Umm el-Marra, Syria: Style and Meaning, unpublished PhD dissertation, Johns Hopkins University.PEYRONEL, L. (2008) “Making images of humans and animals. The clay figurines from the Royal Palace G at Tell Mardikh-Ebla, Syria (EB IVA, c. 2400-2300 BC)”, Proceedings of the 5th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Vol. II, Madrid.PRUSS, A. (2011) “Figurines and Model Vehicles”, in Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean, Jezirah (ARCANE I), ed. Lebau, M. Turnhout: Brepols: 239-254.RAMAZZOTTI, M. (2012) “Esthetic and Cognitive Report on Ancient Near Eastner Clay Figurines, Based on Some Early Syrian and Old Syrian Records Discovered at Ebla - Tell Mardikh (Syria)”, Scienze Dell’Antichita, Roma.ROUAULT, O. - Masetti-Rouault, M.G. (1993) L’Eufrate e il tempo: Le civiltà del medioEufrate e della.SAKAL, F. (2019) “Anthropomorphic Figurines”, Final Reports of the Syrian-German Excavations at Tell el-‘Abd Volume III: Small Objects and Environmental Studies, marru band: 5/2, ed. Finkbeiner, U., Zaphon, Münster.TOUEIR, K. (1978) “Clay figurines of the Third Millennium”, The Syrian Archaeological Expedition to Tell Al’Abd Zrejehey (Syro-Mesopotamia Studies, Malibu), 1–15.Van LOON, M. (1973) "A-First Results of the 1972 Excavations at Tell Selenkahiye", Annales Archeologiques arabes Syriennes, Vol. XXIII, 145-158.YARDIMCI, N. (1992) “1990 Yılı Harran Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı II, Ankara, 423- 442.YARDIMCI, N. (2007) Mezopotamya’ya Açılan Kapı Harran, Ege Yayınları, İstanbul.