MADRASAH OMARIYE IN TBILISI (1849–1919)

Yıl 2020, , 438 - 450, 20.09.2020

Gülnara Goca Memmedli

https://doi.org/10.17498/kdeniz.778694

Öz

Abstract
Georgia, being a generally recognized landmark of the Caucasus, attracts Turkey's attention both because of its strategic border neighborhood and because hundreds of thousands of Azerbaijanis and representatives of other Turkic-Muslim communities live in it. Islam is the most widespread religion in the country after Christianity. The Georgian land preserves the centuries-old history of Islamic civilization and the rich heritage of Islamic education, the traditions of madrasahs and mektebs.
The purpose of this article is to highlight the activities of the spiritual madrasah Omariye (for Sunnis) in 1849–1919 in the capital of Georgia, Tbilisi, as an example of Islamic education in the country.
The main primary sources of research are the materials of the Central Historical Archives at the National Archives of Georgia in Russian, Georgian and Azerbaijani. Important facts obtained using the method of analyzing archival information on this issue were studied, classified and evaluated from a scientific and pedagogical point of view.
Omariye Madrasah was opened in Tbilisi in 1849 in the Juma (Friday) mosque building in the Maydan quarter, and until 1919, it provided Islamic education to the children of the Sunni Muslims. In the madrasah, which was under the general supervision of the governor of the Caucasus and under the control of the mufti of the region, special spiritual and pedagogical classes were also created. Within the framework of the Charter and the curriculum of the madrasah, the children of the Muslims of Transcaucasia were given information about the basics and rules of Islam, the following subjects were taught: History of Islam, Tafsir (interpretation of the Koran and Sunnah), Fiqh (Muslim doctrine regarding the rules of behavior), Kalam (Islamic theology), Hadith (the legend about the statements and activities of the Prophet Muhammad), as well as the Russian language on the required scale.
The article concludes that the close centuries-old contacts of Georgia with the Islamic world, playing the role of a corridor between Turkey, Georgia and Azerbaijan, contributed to the integration of religions, civilizations here, as well as the development of Islamic teachings and education. Scientific research of this problem is of great importance in the context of interfaith and intercultural relations.

Anahtar Kelimeler

History of education, Islam in Georgia, Islamic education, madrasah, mekteb

МЕДРЕСЕ ОМАРИЙЕ В ТБИЛИСИ (1849–1919)

Öz

Аннотация
Грузия, являясь общепризнанной достопримечательностью Кавказа, привлекает внимание Турции как по причине стратегического приграничного соседства, так и потому, что в ней живут сотни тысяч азербайджанцев и представителей других тюркско-мусульманских общин. В стране ислам является самой распространенной религией после христианства. Грузинская земля хранит многовековую историю исламской цивилизации и богатое наследие исламского образования, традиций медресе и мектебов.
Цель представленной статьи – освещение деятельности духовного медресе Омарийе (мусульманское училище Омарова ученiя) в 1849–1919 годах в столице Грузии Тбилиси как примера исламского образования в стране.
Основными первичными источниками исследования являются материалы Центрального исторического архива при Национальном архиве Грузии на русском, грузинском, азербайджанском языках. Важные факты, полученные с использованием метода анализа архивной информации по данному вопросу, были изучены, классифицированы и оценены с научно-педагогической точки зрения.
Медресе Омарийе было открыто в Тбилиси в 1849 году в здании Джума (пятничной) мечети в квартале Мейдан, и до 1919 года оно давало исламское образование детям мусульман суннитского крыла. В медресе, которое находилось под общим надзором губернатора Кавказа и под контролем муфтия края, также были созданы специальные духовно-педагогические классы. В рамках Устава и учебной программы медресе детям мусульман давалась информация об основах и правилах ислама, преподавались следующие предметы: История ислама, Тафсир (толкование Корана и сунны), Фикх (мусульманская доктрина относительно поведения), Калам (исламская теология), Хадис (предание о высказываниях и деятельности пророка Мухаммеда), а также русский язык в требуемых масштабах.
В статье делается вывод о том, что тесные многовековые контакты Грузии с исламским миром, играя роль коридора между Турцией, Грузией и Азербайджаном, способствовали интеграции здесь религий, цивилизаций, а также развитию исламских учений и образования. Научное исследование данной проблемы имеет важное значение в контексте межконфессиональных и межкультурных отношений.

Anahtar Kelimeler

История образования,, ислам в Грузии,, исламское образование,, медресе,, мектеб

TİFLİS'TE ÖMERİYYE MEDRESESİ (1849–1919)

Öz

Öz
Kafkasların gözde mekânı olan Gürcistan, Türkiye için hem stratejik sınır komşusu gibi hem de arazisinde yüz binlerle Azerbaycan Türkünü ve diğer Müslüman toplulukları barındırdığı dolayısıyla ilgi odağındadır. Ülkede Hıristiyanlıktan sonra en çok yayılmış din İslam'dır. Bu coğrafyadaİslam medeniyetinin zengin mirasının varlığını, İslam eğitiminin, medrese ve mektep geleneğinin asırlar boyunca vüsatla geliştiğini gözlemlemekteyiz.
Buradan hareketle, sunulan makalede, Gürcistan'da İslam eğitimi tarihinden bir örnek olarak başkent Tiflis'te 1849–1919 yıllarında Ömeriyye (Sünni) ruhani medresesinin yerli Türk gençlerinin İslami eğitimi yönünde faaliyetlerini ışıklandırılması amaçlanmaktadır.
İlkin kaynaklar olarak Tiflis'teki Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi'nde (GMATA) bulunan Rusça, Gürcüce, Türkçe ilgili materyaller temel alınmıştır. Konuya ilişkin arşiv bilgilerinin analizi yöntemi kullanılarak, edinilen önemli bulgular bilimsel-pedagojik araştırma açısından incelenmiş, sınıflandırılmış ve değerlendirilmiştir.
Makalede Tiflis Ömeriyye medresesinin teşkili tarihi ve faaliyet yönleri araştırılır, medresenin eğitim programına, öğretim müfredatına değinilir, ayrıca yöneticileri, müderrisleri, müdavimleri hakkında bilgiler verilir.
1849 yılında Tiflis'te açılmış olan Ömeriyye medresesi, 1919 yılına kadar kentin Meydan mahallesinde Cuma Camisi bünyesinde faaliyet göstermiş ve Sünni mezhep Müslüman çocuklarına İslami eğitim vermiştir. Kafkasya Genel Valisinin tabiliğinde ve vilayet müftüsünün bilvesile eğitimsel kontrolünde bulunmuş medresede hususi ruhani-pedagoji sınıflar oluşturulmuştu. Medresenin tüzüğü ve öğretim müfredatı çerçevesinde Güney Kafkasya Müslüman çocuklarına İslam kuralları üzere bilgiler aktarılmış, İslam Tarihi, Tefsir, Fıkıh, Kelam, Hadis dersleri okutulmuş, ayrıca gerekli ölçekte Rus dilinin öğretilmesi de gerçekleştirilmişti.
Makalede, Gürcistan'ın yüzyıllar boyunca İslam âlemi ile sıkı temasta bulunmasının, Türkiye–Gürcistan–Azerbaycan arasında koridor rolü üstlenmesinin burada dinlerin, medeniyetlerin bütünleşmesine, aynı zamanda da İslam eğitiminin, öğretisinin gelişimine olanak sağlamış olduğu kanaati ortaya koyulmaktadır.
Konunun bilimsel araştırılması, günümüzde uluslararasılık, dinlerarasılık, kültürlerarasılık kapsamında güncel önem etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim Tarihi,, Gürcistan'da İslam,, İslam eğitimi,, medrese,, mektep

Kaynakça

• Aydıngün, A. (2016). & Asker A. & Şir A. Y. (editörler). Gürcistan'daki Müslüman Topluluklar. Terazi yayıncılık, Ankara
• Bakihanov, A. A. (1844). Gülistan-i İrem. Tiflis // Azerbaycan Elyazmaları Enstitüsü arşivi, 2236/2954
• GMATA (4/3/303). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Genel Valisi Yazı İşleri Müdürlüğü, 1845–1858
• GMATA (422/1/179). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Mütevellisi, 1849–1892
• GMATA (422/1/237). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Mütevellisi, 1849–1892
• GMATA (422/1/7150). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Mütevellisi, 1849–1892
• GMATA (422/2/5697). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Mütevellisi, 1849–1892
• GMATA (424/1/47). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Güney Kafkasya Eğitim Kurumları Müdürlüğü, 1831–1849
• GMATA (427/1/45). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Tiflis Vilayeti Okullar Müdürlüğü, 1877–1917
• GMATA (1480/1/1). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Tiflis Müslüman Mektepleri Mütevellisi, 1847–1918
• GMATA (1933/1/1560). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Yönetim Komiserliği, 1917–1919
• GMATA (1935/1/745). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı, 1918–1921
• Gruziya (1919). Грузия Gürcistan, gazete, sayı 80. Tiflis. Gürcistan Milli Kütüphanesi arşivi. Rusça
• Kanizade, S. M. (1986). Gelinler Hamaili. Yazıcı neşriyatı, Bakü
• Kavkaz (1847). Кавказъ Kafkas, gazete, 20 Aralık, sayı 51. Gürcistan Milli Kütüphanesi arşivi, 67. Rusça. Tiflis
• Memmedli, Ş. B. (2018). Gürcistan'da Türk Edebiyatı. Fenomen yayıncılık, Erzurum
• Molla Nesreddin (1910). dergi. Tiflis. Gürcistan Milli Kütüphanesi arşivi. Türkçe
• Nemanzade, Ö. F. (1992). Seçilmiş Eserleri. Yazıcı neşriyatı, Bakü
• Paşaev, E. H. (2012). & Bayramov, N. E. & Gocaeva, G. N. Gürcistan'da Azerbaycan mektepleri. Stamba neşriyatı, Tiflis
• Tiflisskiy Listok (1898). Тифлисский листок Tiflis sayfası, gazete, 3 Mart. Tiflis. Gürcistan Milli Kütüphanesi arşivi. Rusça
• http://www.amag.ge Gürcistan Müslümanları İdaresi (2.7.2020)
• http://www.census.ge/en/results/census Ethnic groups by major administrative territorial units (2.7.2020)
• http://www.nplg.gov.ge/wikidict/indeh.php/ისლამი_საქართველოში (2.7.2020)