JEOPOLİTİK VE STRATEJİK AÇIDAN TRABZON LİMANI

Yıl 2009, Sayı: 3, - , 01.09.2009

Mehmet Okur Murat Küçükuğurlu

Öz

Asya, Avrupa ve Akdeniz’i bir birine bağlayan Karadeniz, bu konumuyla birçok siyasi, ekonomik ve kültürel olayların cereyan ettiği bir coğrafya ve dolayısıyla büyük devletlerin hakim olmak istedikleri bir alan olmuştur. Karadeniz’in doğusunda yer alan Trabzon Limanı ise, coğrafi açıdan Van ve Urmiye göllerine kadar uzanan, yani Doğu Anadolu ile Güney Azerbaycan’ı içine alan geniş bir araziye tabii bir çıkış noktası vazifesini görebilecek mevkidedir.

Dünya’nın doğusu ile batısı arasında asırlardan beri bir köprü olan îpek Yolu’nun önemli bir yan kolu Tebriz-Erzurum-Trabzon güzergahından geçmekteydi. Bu güzergah Karadeniz ve Doğu Anadolu’yu Kafkasya ve Kuzey İran’a bağladığı gibi, daha geniş bakılırsa, Uzakdoğu’dan gelen ticaret yolunu Trabzon Limanı vasıtasıyla İstanbul’a veya Tuna üzerinden Orta Avrupa’ya bağlamaktaydı. Başka bir ifadeyle, Trabzon Limanı, Doğu Anadolu ve Kuzey İran’la olan tabii bağlantısının yanı sıra, dönemsel olarak Orta Avrupa, Kafkasya, Hazar bölgesi ve Afganistan-Pakistan coğrafyası ile irtibatlı olmuştur.

Günümüzde ise enerji kaynaklarını ve ulaşım güzergahlarını kontrol etmek isteyen ABD’nin Trabzon’u bir üs olarak kullanmak istemesi Trabzon Limanı’na ticari açıdan öte siyasi ve stratejik bir önem kazandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

rabzon, Trabzon Limanı, Karadeniz, stratejik, Ticaret yolu

JEOPOLİTİK VE STRATEJİK AÇIDAN TRABZON LİMANI

Öz

The Black Sea which links Asia and Europe has also a relation with the Mediterranean sea. Being a center of in this crossroads a lot of political, economical and cultural events have been happening and because of this all the important powers have wanted to control this area.

Trabzon Port is on the east of the Black Sea and geographically it extends to Van lake and Urmiye lake, that is to say it extends to East Anatolia and South Azerbaijan so it is the exit of this extensive region.

The silk road that was the bridge between the east and the west in the past. And its branch was on Tebriz-Erzurum-Trabzon route.

This route not only linked up the Black sea and East Anatolia to the Caucasus and North Iran but also it linked the trade road of the far east and Istanbul or Central Europe through Trabzon Port.

In other word, Trabzon Port was, besides its natural connection between East Anatolia and North Iran, periodically connected with Central Europe, Caucasus, Caspian area, Afganistan and Pakistan.

Today, USA wants to use Trabzon as a base of controlling transportation route and energy source, so Trabzon port has become more important especially in political and strategical aspect.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Trabzon Port, The Black Sea, strategical, Trade route

ПОРТ ТРАБЗОН С ГЕОПОЛИТИЧЕСКОЙ И СТР А ТЕГИЧЕСКОЙ ТОЧКИ ЗРЕНИЯ

Öz

Черноморье, соединяющее Азию, Европу и Средиземноморье, являлось выгодной географией, где происходило множество политических, экономических и культурных событий. Вследствие чего многие большие государства желали господствовать на данной территории. Порт Трабзон, находящийся на востоке Черного моря, являлся отправной точкой широкой географии, простирающейся до озер Ван и Урумие, то есть вбирающей в себя всю Восточную Анатолию и Южный Азербайджан.

Великий шелковый путь, на протяжении многих веков являющийся мостом между Востоком и Западом, проходил через маршрут Тебриз-Эрзурум-Трабзон. Этот маршрут соединял Черномрье и Восточную Анатолию с Кавказом и Северным Ираном. Более того, торговый путь, идущий с Дальнего Востока, соединялся с помощью порта Трабзон со Стамбулом или Средней Европой через реку Дунай. Другим словом, порт Трабзон, имеющий торговые отношения с Восточной Анатолией и Северным Ираном, в определенные периоды имел торговые отношения и с Средней Европой, Кавказом, Хазарским регионом и регионом Афганистан- Пакистан.

На сегодняшний день Америка, желающая контролировать энергетические богатства и маршруты на данной территории, хочет использовать порт Трабзон в своих целях, что придает данному порту больше политическую и стратегическую важность, нежели торговую.

Anahtar Kelimeler

Трабзон, порт Трабзон, Черное море, стратегия, торговый путь

Kaynakça

• Abdulkadir Sudi, Yeni Türkiye Memleket Coğrafyası, İstanbul, 1928.
• Anderson, Matthew Smith, Doğu Sorunu (1774 - 1923) (Çev.: İdil Eser), İstanbul, 2001.Ayın Tarihi, Sayı: 152, 1-31 Temmuz 1946.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Halk Partisi Katalogu.
• Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara, 1974.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi I/I, Ankara, 1991.
• Blau, Otto, Commercielle Zustande Persiens, Berlin, 1858.
• Brant, James, “Journey Through a Part of Armenia and Asia Minor, in the Year 1835”, Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 6, (1836), p.190.
• Cumhuriyet’in On Yılında İktisat Meyamnda Trabzon, Trabzon, 1933.
• Demirağ, Yavuz Selim, “Trabzon Limaı NATO’ya mı Hazırlanıyor”, Yeniçağ Gazetesi, 05.03.2009.
• Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Turkey, Report for the Year 1893 on the Trade of the Consular District of Trebizond, London, 1894.
• Doğu Karadeniz’in Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP), Nihai Rapor, Cilt: IV, Mekansal Gelişme ve Altyapı, Ağustos 2000.
• Ebû İshak İbrahim b. Muhammed, El-Mesâlik ve’l-Memâlik, (Nşr. M. Cabir), Kahire,1961.
• Fayiz Necîb İskender, El-Hayat el-İktisadiyye fi Ermîniyye İbâne'l-Fethi’l-İslâmî, İskenderiye, 1988.
• Forreign Office, Annual Series, No: 1346, Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Turkey, Report for the Year 1893 on the Trade of the Consular District of Trebizond, London, 1894.
• Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih Araştırmaları ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi Goloğlu, Mahmut, “Yol Davası”, Yeniyol Gazetesi, 11 Ekim 1947.
• Goloğlu, Mahmut, Trabzon Tarihi, Fetihten Kurtuluşa Kadar, Ankara, 1975.
• Gökay, Bülent, Bolşevizm ve Emperyalizm Arasında Türkiye, İstanbul, 1997..
• Gültekin, Burcu, Les enjeux de l’ouverture de la frontiere turco-armeııienne, Les contacts transfrontaliers entre la Turquie et l’Armenie, Institut Français d’Etudes Anatoliennes (IFEA), serie : la Turquie aujourd’hui no: 11 İstanbul, 2002.
• Hürriyet Gazetesi, 28.01.2009.
• Issawi, Charles, “The Tabriz-Trabzon Trade, 1830-1900: Rise and Decline of a Route”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 1, No. 1. (Jan., 1970), p.22-23.
• Ibn-i Havkal, Ebû'l-Kasım en-Nusaybî, Kitabu Sureti’l-Arz, Beyrut (t.y).
• İngiliz Devlet Arşivi (Public Record Office): FO (Foreign Office).
• İran, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye İstihbarat Dairesi, (Lord Kfirzon’un 1892 Senesinde Londra’da Basılan İran Adlı Eserinin Mühim Akşamının Tercümesidir), İstanbul, 1927.
• Karagül, İbrahim, “Mayınlı Petrol, Yeni Hazar ve Karadeniz”, Yenişafak Gazetesi, 11.06.2009.
• Karagül, İbrahim, “Trabzon’u ABD’ye verelim mi?”, Yenişafak Gazetesi, 20.02.2009.
• Kenan, Mehmet, Tarih-i Ticaret, İstanbul, 1336. “Kırgızistan ve Özbekistan’daki Üsleri Kapatılan Amerika’nın Orta Asya Planlan, Ankara’ya Endeksli” Yeniçağ Gazetesi, 08.03.2009.
• Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Ankara, 1990.
• Küçükuğurlu, Murat, “Meşrutiyet Devrinde Trabzon-Erzurum Demiryolu Teşebbüsleri”, Osmanh Araştırmaları, XXXII, İstanbul, 2008, s.289.
• Küçükuğurlu, Murat-Saylan, Gürkan Fırat, “Şimendiferin Erzurum Yolculuğu”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 38, Erzurum, 2008, s. 313-342
• Lynch, Harry Finis Brosse, Armenia, Studies and Travels II, London, 1901.
• Manandian, H. A., The Trade and Cities of Armenia tn Relation To Ancient World Trade, (Ed. N.G. Garsoian), Lisbon, 1965.
• Okur, Mehmet, Milli Mücadelede Karadeniz Bölgesine Yönelik Ingiliz Faaliyetleri, Ankara, 2006.
• Okur, Mehmet, “Mondros Mütarekesi Döneminde İngiliz Askeri Temsilcilerinin Trabzon’daki Faaliyetleri”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu, 3-5 Mayıs 2001, Trabzon, 2002, s. 579-591.
• Özel, Sebahattin, Milli Mücadelede Trabzon, Ankara, 1991, s. 209 Özergin, Kemal, Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1958, s.66-67.
• Paton, Andrew A., Researches on the Danube and the Adriatic I, Leipzig, 1861.
• Peker, Kemal, İşte İktisadi Trabzon ve Fındık, Giresim, 1945.
• Roux, J. Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlık (çev. Lale Arslan), İstanbul, 2001.
• Sonyel, Salahi R., “1919 Yılı İngiliz Belgeleri Işığında Mustafa Kemal ve Milli Mukavemet”, Türk Kültürü, Sayı.85, Aralık (1969), s. 45.
• Süer, Aydın, “Gelibolu’da Ruslar”, Bell, LI/199, (Nisan 1987) s. 316; Tarakçıoğlu, M. Raşit, Trabzon’un Yakın Tarihi, Trabzon, 1987, s. 46.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 11/31,14.4.1927, TBMM Matbaası, Ankara.
• Tezel, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, İstanbul, 2002.
• The Potsdam Accord, 1910”, http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/boshtml/bosl38.htm; “Persia in the Light of the Russo German Agrreement”, The New York Times, January 22, 1911.
• The Prospects of Peace”, The Brisbane Courier, 19 March 1898, p.4.
• Tozlu, Selahattin, Trabzon-Erzurum-Bayezit Yolu (1850-1900), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1997.
• Trabzon’un Hayat-ı Ticariyesi”, İstikbal Gazetesi, 19 Temmuz 1924. “Trabzon-Tebriz yolunun Ehemmiyeti İktisadiyesi”, Cumhuriyet Gazetesi, 27 Mayıs 1341;
• Turgay, A. Üner, “Trabzon”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri 1800-1914, (Çev.
• Gül Çağalı Güven), İstanbul, 1994.
• Türk Ticaret Salnamesi, Birinci Sene, 1340-1341, İstanbul, 1341.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1988.
• Vasıliev, A., Bizans İmparatorluğu Tarihi (Çev. A. Müfid Mansel), Ankara 1943.
• Yerasimos, Stefanos, “XIX. Yüzyılda Trabzon Rum Cemaati” (Çev: İsmet Akça-Didem Danış), Bir Tutkudur Trabzon, Haz: İ.Gündağ Kayaoğlu-Öner Ciravoğlu-Cüneyt Akalın, İstanbul, 1997, s. 284-285.
• Yerasimos, Stefanos, Kurtuluş Savaşında Türk - Sovyet İlişkileri, İstanbul, 2000