МИН-БУЛАК – СТОЛИЦА ЗАПАДНЫХ ГЕКТЮРКОВ

Yıl 2009, Sayı: 1, 95 - 125, 01.03.2009

Bekir Deniz

Öz

Сегодня довольно мало известно мест расположения тюркских городов в Средней Азии. Информации о cсохранившихся со времен западных гектюрков городов практически нет. Несмотря на то, что в исторических источниках указано название столицы гектюрков – Мин Булак и ее место нахождения, до сегодняшнего дня точное место города не установлено. Кроме Э.Чаваннеса, практически все западные историки утверждают, что МинБулак находился в Алтайском районе. В 2004 году, в Казахстане нами было проведено годичное исследование, обусловленное предположением, что Мин-Булак находился на территории современного Казахстана. Тогда, в границах областей Чимкент и Жамбул мы нашли три места с названием МинБулак. Однако ни одно из указанных мест не было похоже на описываемый историками Мин-Булак и, кроме того, не соответствовало тюркскому городу (наличие источника воды, пастбища, защищенного места). В 2006 году мы познакомились с доктором Айман Дошимбаевой, сотрудницей Института археологии им. А.Х.Маргулана. Я рассказал ей о своих предположениях и о поисках Мин-Булака. Сама она с 1985 г. ведет раскопки и исследования города Мин-Булак  в районе Мерке и Чу Авдвны, а с 1987 г. в районе Джайсан занимается изучением древнего места расселения западных гектюрков. Эта новость привела нас в восторг и в 2007 г, по приглашению уважаемой Дошимбаевой я снова поехал на месяц в Казахстан. У меня была возможность посмотреть и исследовать обе археологические площадки. Как сказала А.Дошимбаева – «Мы первые гости из Турции, кто увидел Мин-Булак». В данном докладе мы постараемся впервые в Турции представить информацию, полученную из исследований проведенных в Мин-Булаке.

Anahtar Kelimeler

Мин-Булак, западные гектюрки, бассейн Чу, Йеди Су, Тараз

BATI GÖKTÜRKLERİN BAŞKENTİ: MİÑ BULAK

Öz

    Bugün Orta Asya’da bulunan ve yeri bilinen eski Türk şehirlerinin sayısı oldukça azdır. Batı Göktürkler döneminden kaldığını bildiğimiz şehir de yok gibidir.

    Tarihi kaynaklarda Batı Göktürklerin başkenti Miñ Bulak’ın adı ve yeri bilinmekle beraber, bugüne kadar nerede olduğu tespit edilebilmiş değildi. E. Chavannes haricindeki Batılı tarihçilerin hemen hepsi de Miñ Bulak’ın Altay Bölgesinde olduğunu iddia etmekteydi.

    2004 yılında Kazakistan’da araştırmalar yaptığımız bir yıl içinde Miñ Bulak’ın bugünkü Kazakistan topraklarında olduğunu düşünerek araştırmalar yaptık. O dönemde Çimkent ve Jambul (Taraz) Oblusu sınırlarında adı Miñ Bulak olan üç yer tespit ettik. Ancak, anılan yerlerin hiç biri de tarihçilerin söz ettiği Miñ Bulak’a benzemiyordu ve Türk şehri kavramlarına da (sulak, otlak ve korunaklı) uymuyordu.

    2006 yılında merkezi Almatı’da bulunan A. H. Margulan Adındaki Arkeoloji Enstitüsü’nde görevli Dr. Ayman Dosimbayeva ile tanıştık. Kendisine bu düşüncemden söz ettim ve Miñ Bulak’ı aradığımı söyledim. Kendisi 1985 yılından buyana hem Merke sınırında bulunan Miñ Bulak’da, hem de Çu Avdanı’nda, Batı Göktürklerin yerleşim alanı içinde kalan Caysan Bölgesi’nde 1987 yılından beri araştırma ve kazı yaptığını ifade etti.

    Bizi çok heyecanlandıran bu haberin ardından 2007 yılında Sayın Dosimbayeva’nın davetiyle 2007 yılı Ağustos ayında, bir aylığına tekrar Kazakistan’a gittim. Her iki kazıyı da yerinde görme ve inceleme fırsatı buldum. Kendisinin ifadesiyle, “Miñ Bulak’ı Türkiye’den ilk defa gören Türk bizdik”. Bu bildiride Miñ Bulak’ı, yerinde yaptığımız araştırmada elde ettiğimiz bilgilerle, Türkiye’de ilk kez tanıtmaya çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

Miñ Bulak, Batı Göktürkler, Çu Havzası, Yedi Su, Taraz

Kaynakça

• BAYBOSUNOV K. (1996), Jambıl Onurındagı Tas Müsünder (Kazakça) / Kamennie İzvayannıiya Jambılski Oblastı (Rusça) / Stone Sculptures Of Zhambıl Region, Almatı, “Oner”.
• BAYPAKOV K. M. - K. Baybosunov (2001), Ulu Jıbek Jolu Jane Taraz (Kazakça) /Velikii Şelkovi Puti i Taraz (Rusça) /Geraat Silk Road And Taraz, Taraz.
• BAYPAKOV K. M. -G. A. Ternovaya (2004), Reznaya Glina Jetisu (Rusça) / Carved Clay Of Jetysu, Almatı.
• BAYPAKOV K. M. (1998), Srednevekovie Goroda Kazahstana na Velikom Şelkovom Puti, Almatı.
• CHAVANNES E., (2007), Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, (çev. M. Koç), Selenge Yayınları, İstanbul.
• CHAVANNES E. (2006), Batı Türklerine Dair Belgeler ve Ek Notlar Batı Türkleri Tarihi, Batı Türklerine Dair Belgeler (1.kitap) ve Ek Notlar (2. Kitap), St. Petersburg 1903 ve Leiden 1904, (çev. M. Sirman, yay. hzl. E. K. Ermetin-G. Yücekal), Töre yayın Grubu, Ön-Türk Uygarlığı Araştırmaları Merkezi, İstanbul.
• DOSİMBAYEVA A. (2007), Kulturni Kompleks Turkiski Koçevnikov Jetısu II.-V. yy. (Po Materialam Arheologi), (Rusça), Almatı.
• DOSİMBAYEVA A. (2002), Merke-Yedisu Türklerinin Kiyeli Yeri (Kazakça)-Merke-Sakralnaya Zimliya Türkov Jetisu (Rusça)-Merke Sacres Space Of The Zhetısu Turks (İngilizce), “Senim” Taraz.
• DOSİMBAYEVA A. (2006), Zapatni Türkiski Kağanat Kultürnoi Nasledni Kazahskoi Stenni, Ministeristovo Obrazovanya i Nauki Respubliki Kazahistan İnstitüt Arheologi İm. A. H. Margulana, Türkiskonni Lasnedni, (Rusça), Almatı.
• ELUKENOVA G. Ş. (1999), Oçerk Istorii, Srednevekovoi Skulpturi Kazahistana (Rusça), Almatı, Gılım.
• ERDEMİR H. Palaz (2003), VI. Yüzyıl Bizsans Kaynaklarına Göre Göktürk-Bizans İlişkileri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• ERMOLENKO L. N. (2004), Serednevekovi Kamenni İzvayanni Kazahstaniski Stenni (Rusça), Novosibirnik.
• GÖMEÇ S. (1997), Kök Türk Tarihi, Türksoy Yayınları No: 8, Ankara.
• GRİGORYEV F. P.–B. A. Volçkov (2000), “Köhne Taraz’ın Tarih ve Arkeoleojisi- İstorya i Arkeologya Drevnego Taraza, Kırgız Alatav Dağlarında XI-XIII. Yüzyıl Başına Ait Kervanasarayların Araştırması”, Taraz 2000, Taraz: Mınyjıldıktar Jane Örkenitter Suhbatı”, Taraz Kalasınının 2000 Jıldığına Arnanalasgan Halkaralık Gılmi-Teoriyalk Konferaniyasının Materyaldarı (26-27 Kırküyek, 2002 Jılı), Taraz, pp. 92-99.
• GUMİLİEV L. N. (2003), Eski Türkler, (çev. Ahsen Batur) Selenge Yayınları, Dördüncü Baskı, İstanbul.
• KOÇ K. -A. Bayniyazov-V. Başkapan (2003), Kazakça-Türkçe Sözdik, Hoca Ahmet Yesevi Adındaki Halkaralık Kazak Türk Üniversiteti Yayını, Türkistan.
• LİGETİ L., (Çev. Sadrettin Karatay), Bilinmeyen İç Asya, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları:527, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
• RÁSONYI Lásló (1971), Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 39, Ankara.
• ROUX Jean-Paul (1999), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Kabalcı Yayınevi; 171, İnceleme Dizisi: 31, İstanbul. SÜMER F. (1984), Eski Türklerde Şehircilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
• ŞALEKENOV V. -N.O.Aldabergenov (2006), Ortaçağda Aktöbe, Aktöbe ın The Medıval Ages, Orta Gasırdağı Aktobe, (Resim ve Alt Yazılar: R. Bozer)Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
• ŞEŞEN R. (2001), İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi. Târihu-r-rusul ve’l mulûk, M. J. De Goeje, II, Leiden, 1964, (F. Sümer, Eski Türklerde Şehircilik, s.18-19, dipnot:37’den naklen).
• TAŞAĞIL A., Gök-Türkler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995.
• TAŞAĞIL A., Gök-Türkler-II (Fetret Devri 630-681), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1999.
• The Region Of The World, GMNS, London 1937, (F. Sümer, Eski Türklerde Şehircilik, s.18-19, dipnot:37’den naklen).
• TOGAN Z. V., Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, C. I, İstanbul, 1942-47.
• TOLSTOV C. P., “Goroda Guzov, İstoriko- Etnografiçeskiye Etudı ”, Sovetskaya Etnografiya, Akademiya Nauk Soyuza SSR, 3, MoskvaLeningrad (Rusça), 1947.
• Zeynü’l-ahbar (Yayınlayan A. Habîbî, Tahran), 1347, (F. Sümer, Eski Türklerde Şehircilik, s.18-19, dipnot:37’den naklen).