RİSÂLETİN KALEM’İ, KALEM’İN RİSÂLET’İ: FASÎH’İN PEYGAMBERLER RİSÂLESİ VEYA RİSÂLE-İ ENBİYÂSI

Yıl 2016, Sayı: 32, 53 - 63, 17.12.2016

Ahmet İçli

https://doi.org/10.17498/kdeniz.279223

Öz

17. yüzyıl şairlerinden Fasîh Ahmed, dönemine damga vurmuş önemli
bir şahsiyettir. Hattat, ressam ve müzisyen olmakla birlikte iyi bir nâsir olan
Fasîh, Sebk-i Hindî’nin önde gelen temsilcileri arasındadır. Türkçe ve Farsça
Divanlarının yanı sıra manzum ve mensur birçok eser kaleme alan edibin
birden fazla mecmuası da vardır. İnşâ örnekleri arasında mümtaz bir yeri olan
Gül ü Mül’ü ve Rûz u Şeb’i de şairin önemli eserlerindendir. Fasîh’in diğer
eserlerinden bazıları da küçük birer makale ve risale tarzındadır. Şairin bu
çalışmaları, yoğun sembollerle örülü metinlerdir. Bu eserler dışında münşinin,
inşâ örnekleri arasında sayılan ve mektuplardan oluşan münşeatı da bulunmaktadır. Fasîh, yaşamda karşılaşılan zorlukların ve tecrübelerin her
peygamberin mesajında/davasında görülebildiğine inanır. Bu mesajların
iletilmesi, zorluklarla mücadele ve sabır için peygamberlerin hayatlarında,
kendince önemli bulduğu dönemleri yazmaya karar veren şair, Hz. Âdem ve Hz.
İbrahim’in hayatlarından bazı kesitler sunmuştur. İki makale formunda kaleme
alınan bu yazıların başında kaynaklarda “Kalem Makalesi” veya “Kalem Risâlesi”
olarak adlandırılan bir makale vardır. Secilerle örülü, bu süslü nesir/inşâ
örneği metinde Fasîh, kalemin işlevine değinmiş olup bazı peygamberlerin
risâletleriyle/elçilikleriyle kalem arasında çeşitli ilişki ağları kurmuştur.
Sözlükte mektup, bir ilme dair yazılmış küçük kitap/eser, haber/mesaj
göndermek, elçinin götürdüğü mesaj, bir kişinin sözünü, isteklerini, başka
birisine tebliğ etmek/iletmek anlamlarına gelen risâleden hareketle,
Fasîh’in “Kalem
Risâlesi”, kalem-risâlet (kalem-yazı-mesaj-iletici) eşdeğerliğiyle “risâletin
kalemi” ve “kalemin risâleti” boyutuna taşınmış olur. Bir diğer ifade ile
kalem, risâlet misyonunu üstlenir. İçerik açısından bakıldığında ise
birliktelik arz eden bu üç risâle, Fasîh’in Peygamberler hakkında kaleme aldığı
bir eser mahiyeti taşır. Çalışmamız, Fasîh’in Kalem Risâlesi ve sonrasında
gelen Peygamberler Risâlelesinin kısa tanıtıcı bir incelemesidir.

Anahtar Kelimeler

Fasîh, Kalem, Risâlet, Kâlem Risâlesi, Peygamberler Risâlesi, Hz. Âdem

THE PEN OF EPISTLES, EPISTLES OF THE PEN: FASÎH’S EPISTLE OF PROPHETS OR RİSÂLE-İ ENBİYÂ

Öz

Fasîh Ahmed, one of the poets of the 17th century, is a significant figure who made his mark in his period. Along with being a calligrapher, painter and musician, as well as a good scholar, Fasîh is among the prominent representatives of the literary style of Sebk-i Hindî. The scholar, who completed numerous works in poetry and prose besides Divans in Turkish and Farsi, also has multiple journals. The poet’s significant works include Gül ü Mül and Rûz u Şeb, which have an eminent place among examples of prose. Some of Fasîh’s other works are in the form of small essays and epistles. These works of the poet are texts filled with intensive symbols. In addition to these works, the scholar has a collection in the form of prose which comprises letters. Fasîh believes that difficulties and experiences encountered in life can be seen in all prophets’ messages/causes. The poet, who decided to write about periods he found significant in prophet’s lives in order to communicate these messages, fight these difficulties and for patience, presented cross-sections of the lives of Prophets Adam and Abraham. In the beginning of these text written in the form of two essays, there is an essay named “Kalem Makalesi” (Essay of the Pen) or “Kalem Risâlesi” (Epistle of the Pen). In this decorated example of prose constructed with saj’ (rhyming prose), Fasîh discussed the function of the pen and established relationship networks between the pen and epistles/missions of some prophets. In the dictionary, letter as coming from epistle which means a small book/work written about a discipline, sending news/messages, message carried by a messenger, is carried to the dimension of “risâletin kalemi” (the pen of epistles) and “kelamin risâleti” (epistles of the pen) with Fasîh’s association with “Kalem Risâlesi”, kalem-risâlet (pen-text-message-messenger). In other words, the pen takes on the mission of epistle writing. When understood in terms of content, these three epistles which constitute a collocation, may be seen as a single work written by Fasîh regarding the Prophets. Our study is a descriptive analysis of Fasîh’s Kalem and later Prophets epistles.

Anahtar Kelimeler

Fasîh, Kalem, Epistles, Kalem Risâlesi, Epistles of Prophets, Adam, Abraham

ТРАКТАТ О ПЕРЕ/ ТРАКТАТ ПЕРА: ПОСЛАНИЯ ПРОРОКОВ ИЛИ ПРОРОКИ О ПОСЛАНИЯХ В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ФАСИХА

Öz

Фасих Ахмет является одним из ярких представителей литературы 17 века, который оставил большой след в формировании поэтического искусства. Рукописец, художник и музыкант одновременно Фасих является также одним из ведущих представителей Себхи Хандина. С помощью своего пера он обогатил печатные издательства множеством непревзойденных Диванов на турецком и персидском языках. Например, произведения «Роза и вино» и «День и ночь» являются наиболее значимыми в творчества поэта. Остальные его труды предствляют собой небольшие статьи и брошюры. В этих текстах содержится какое-то сплетение символов. Кроме этих работ, также представлены произведения эпистолярного жанра, например, письма.  Испытания и различные трудности, возникающие на его пути, Фасих пытался найти объяснение в посланиях и действиях пророков. Руководствуясь своими убеждениями, поэт считал наиболее убедительными примерами испытаний, сложной борьбе и терпении жизнь пророков Адема и Ибрахима. Среди работ поэта выявлены две статьи под названием «Статья о пере» или «Трактат перу», однако они проходят как одна публикация. Фасих пользуясь традиционной рифмованной прозой Дивана, выразительно описывает перо как орудие для написания и между строк раскрывает назначение пера, как носителя различных связей и содержания. Фасих в статье «Трактат пера» считает, что «Трактат перу» и «Трактат пера» являются одинаковыми по своему содержанию, так как в этих вариантах содержится словарное письмо, написанное в форме краткой книги/произведения, новости/сообшения, сообшение посла, чьё-то слово, пожелания, чьё-либо выступление/поручение. Функция или назначение пера дополняется метофорическим смыслом, как орудие тайной миссии послания. С точки зрения содержания, представленные три трактата, Фасих собрал в одну книгу о Пророках и назначении пера. 

Anahtar Kelimeler

Фасих, перо, трактат, Трактат пера, Послание пророков, пророк Адем, пророк Ибрахим

Kaynakça

• ÇIPAN Mustafa, Fasîh Ahmed Dede Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Konya 1991.
• ÇIPAN Mustafa, Fasîh Divanı, İnceleme-Tenkidli Metin, MEB. Yay., İstanbul 2003.
• ÇIPAN, Mustafa “Fasîh Ahmed Dede”, DİA, C.12, Ankara 1995, s. 213-214,
• ESRAR DEDE, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye, (Haz.: İlhan Genç), AKMB Yay., Ankara, 2000
• FASÎH Mecmua, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nafiz Paşa 1514
• FASÎH, Kalem Makalesi, Avusturya Milli Kütüphanesi, Flügel Mixt.22, yk.102b-107a (Österreichische Nationalbibliothek, Flügel Cod. Mixt.22, fol.102b-107a)
• FASÎH, Kalem Makalesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 10306, İbn 2833, yk. 62b-64b
• FASÎH, Kalem Makalesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 5561 yk. 101a-104b
• FASÎH, Kalem Makalesi, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Manzum 328 yk. 102b-106a
• FASÎH, Kalem Makalesi, Milli Kütüphane “06 Mil Yz A 3554/6, yk. 40b-42a