Türkiye’de Toplum ve Devlet: Cahit Tanyol ile Şerif Mardin’in Yaklaşımları Üzerinden Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Yıl 2018, Sayı: 40, 328 - 373, 20.12.2018

Erkan Çav

https://doi.org/10.17498/kdeniz.466852

Öz

Toplum, sosyolojinin ana
konusudur. Söz konusu toplum, büyük göçlerden sonra bin yılı aşkın süredir
yerleşik olan Anadolu toplumu olunca, devlet toplumdan toplum da devletten ayrı
düşünülemez olur. Devletle bütünleşik düşünme olgusu, sivil toplum kavramı için
de geçerlidir. İslâm kurallarının egemen olduğu Selçuklu ve devamındaki Osmanlı
Devleti, 1800’lü yıllara değin bu toplumsal ve siyasi yapısını belirleyen hukuk
anlayışını korumuştur. Askerî yenilgiler sonrasında Avrupa’dan çekilme süreci
ile birlikte, bilimsel, askerî ve ekonomik alandaki gerileme süreçlerini
engellemek isteyen Osmanlı Devleti, birey, aile ve toplum biçimlerini derinden
etkileyecek Batılılaşma/Modernleşme programına yönelir.

Modernleşme süreci sert
siyasi ve sosyal değişimlerle geçmiştir. 1826’da Yeniçerilik yerine modern ordunun
kurulması, bürokratik yapıdaki köklü değişimler, hukuk kodifikasyonlarının
şer’i hukuktan uzaklaşarak Batı hukukuna yakınlaşması, Tanzimat (1839) ve
Islahat (1856) fermanları, 1876’da I. Meşrutiyet’in ilanı ve 1878’de Meclis’in
kapatılması, Sultan II. Abdülhamid dönemi, 1909’da II. Meşrutiyet’in ilanı, Trablusgarb
(1911-1912), Balkan (1912-1913) ve I. Dünya (1914-1918) savaşları sürecinde
Osmanlı Devleti giderek varlığını, siyasi, askeri ve toplumsal gücünü yitirir.
Devamında ise İstiklâl Savaşı (1919-1923)  ile Türkiye Cumhuriyeti kurulur. 1800’lerden
itibaren bunlar yaşanırken, sosyal hayatta, gündelik yaşamda, giyim-kuşamda,
görgü kurallarında, eğitimden sağlığa, zanaatçılıktan tarımsal üretime,
madencilikten ulaşıma, insanın yaşamını kuşatan tüm alanlarda modernleşme
süreçleri kimi zaman hızlı kimi zaman yavaş olarak devam etmiştir. Her başlığın
detaylı bir tarihi vardır.

Türkiye’deki mevcut
toplumsal ve siyasal yapıyı ve kültürel dokuyu bugün doğru anlayabilmek, bu süreçlerin
Osmanlı’dan gelen özelliklerini, koşullarını ve aktarımlarını anlamakla
mümkündür. Cahit Tanyol (1914-…) ve Şerif Mardin (1927-2017), toplum, sivil
toplum ve devlet konularında birçok makale kaleme almış, görüşlerini paylaşmış
ve kimi zaman mevcut yaklaşımları devralmış, kimi zaman bunları geliştirmiş
veya kimi zaman kendi yaklaşımlarını oluşturmuşlardır. İki sosyoloğun
görüşlerinin karşılaştırılması Türkiye’deki devlet, toplum ve sivil toplum
düşüncesi üzerine kapsamlı bilgiler verir. Bu bilgiler, gerek yakın
coğrafyadaki gerekse uzak coğrafyadaki toplumlar ve devletler için
karşılaştırma yapmaya imkân veren özellikler, koşullar ve değerler içerir.

Toplamda, Cahit Tanyol’un ve
Şerif Mardin’in yaklaşımları, bize daha sağlıklı, etkili, kalıcı ve güçlü bir
toplum-devlet örgütlenmesi ve organizasyonu için özellikler, ilkeler ve
uygulamalar üretmemizde kaynaklık edecektir. Bunun gerçekleşmesi, günümüzün
yeni toplum ve devlet yapılanmalarını doğru tanımlayan, bunların geçmişle
bağlantısını kurabilen ve yerelden evrensele güçlü bir toplum-devlet modeli örneği
sunan düşünsel bir olanak sağlar.

Anahtar Kelimeler

Devlet Düşüncesi, Toplum Teorileri, Sivil Toplum, Yeni Toplum-Devlet Modeli, Cahit Tanyol, Şerif Mardin

Society and State in Turkey: A Comparative Study on the Approaches of Cahit Tanyol and Şerif Mardin

Öz

Society is the main subject
of sociology. The society in question, when the Anatolian society settled for
more than thousand years after great migrations, the state becomes unthinkable
from society and society also becomes unthinkable from the state. The concept
of integrated thinking with the state, also applies to the concept of civil
society. The Seljuk state and the Ottoman state dominated by the rules of
Islam, until 1800s, it has maintained its conception of law that determines its
social and political structure. After the military defeats, with the withdrawal
process from Europe, the Ottoman Empire, which wants to prevent the decline of
the scientific, military and economic processes, moves towards the
Westernization/Modernization program which will deeply affect the individual,
family and community forms.

The process of modernization
has gone through harsh political and social changes. Establishment of modern
army in 1826 instead of Janissaries, radical changes in bureaucratic structure,
convergence of law with the Western law, Edicts of Tanzimat (1839) and Islahat
(1856), Announcement of the First Constitutional Monarchy in 1876 and Closure
of the Assembly in 1878, The period of Sultan II. Abdulhamid, in 1909 II.
Announcement of the Constitutional Monarchy, Tripoli (1911-1912), Balkan
(1912-1913) and World War I (1914-1918), in the process of this events, The
Ottoman Empire gradually lost its existence, political, military and social
power. Subsequently, the War of Independence (1919-1923) established the
Republic of Turkey. From the 1800s onwards, on the other hand, in social life,
in everyday life, clothing-finery style, etiquette, education to health, from
craftsmanship to agricultural production, mining to transportation,
modernization processes in all areas that surround the life of people,
sometimes continued fast, sometimes slow. Each title has a
detailed history.

Existing social and
political structures and cultural fabric in Turkey today understand correctly,
it is possible to understand the characteristics, conditions and transmission
of these processes from the Ottoman Empire. Cahit Tanyol (1914- ...) and Şerif
Mardin (1927-2017), wrote a number of articles on society, civil society and
government, they shared their views and sometimes took over existing approaches,
sometimes developed them or sometimes formed their own approaches. To compare
the views of the two sociologist, it gives comprehensive information on the
idea of ​​community, civil society and state in Turkey. This information
includes features, conditions and values ​​that allow comparison for both
communities and states in distant geography and the remote geography.

In all, the approaches of
Cahit Tanyol and Şerif Mardin will be the source of our ability to produce
features, principles and practices for a more healthy, effective, lasting and
powerful society-state organization. The realization of this provides an
intellectual opportunity that accurately identifies today's new society and
state structures, connects them with the past, and presents a strong example of
a model of a community-state model from the local to the universal.

Anahtar Kelimeler

State Thought, Theories of Society, Civil Society, New Community-State Model, Cahit Tanyol, Şerif Mardin

Kaynakça

• AÇIKEL, Fethi (2006), “Entegratif toplum ve muarızları: ‘Merkez-çevre’ paradigması üzerine eleştirel notlar”, Toplum ve Bilim, Sayı:105, s. 30-69.AHISKA, Meltem (2006), “Hayal edilemeyen toplum: Türkiye’de ‘çevresiz merkez’ ve Garbiyatçılık”, Toplum ve Bilim, Sayı:105, s. 11-29.AHMAD, Feroz (2002), Modern Türkiye’nin Oluşumu, 2. Baskı, İstanbul: Doruk Yayınları.AKÇURAOĞLU, Yusuf (1990), Türkçülük, İstanbul: Toker Yayınları (İlk baskı 1928).AKTAR, Ayhan (2007), “Mübeccel Kıray’ın İstanbul Yılları”, Türk Sosyolojisinde Üç Bilim İnsanı: Cahit Tanyol-Mübeccel B. Kıray-Şerif Mardin, Yay. Haz. Çağlayan Kovanlıkaya ve Erkan Çav, İstanbul: Bağlam Yayınları, 2010, s. 73-88.ALKAN, Mehmet Ö. (Ed.) (2004), Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 1), 6. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.ARLI, Alim (2006), “Devletin sürekliliği, devrimin muhafazası, toplum denetimi sorunu: Merkez-çevre paradigmasının sınırlılıkları üzerine notlar”, Toplum ve Bilim, Sayı:105, s. 96-128.AYDIN, Suavi (2006), “Paradigmada tarihsel yorumun sınırları: Merkez-çevre temellendirmeleri üzerinden düşünceler”, Toplum ve Bilim, Sayı:105, s. 70-95.BERKES, Niyazi,(1965), Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul: Yön Yayınları.(1975), Türk Düşününde Batı Sorunu, Ankara: Bilgi Yayınevi.(2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları (İlk baskı 1973).BORA, Tanıl ve ÇAĞLAR, Selda (2004), “Modernleşme ve Batılılaşmanın Bir Taşıyıcısı Olarak Sivil Toplum Kuruluşları”, Modernleşme ve Batıcılık (Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 3), 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 336-346.BORAN, Behice,(1962a), “Türkiye’de Burjuvazi Yok mu?” (12 Eylül), Yön, Sayı:39, s. 8-9.(1962b), “Metot Açısından Feodalite ve Mülkiyet I: Marksist Metot Nedir?” (28 Kasım), Yön, Sayı:50, s. 13-14.(1962c), “Metot Açısından Feodalite ve Mülkiyet II: Osmanlılarda Mülkiyet Meselesi” (5 Aralık), Yön, Sayı:51, s. 13.CANATAN, Kadir (2014), İslâm Siyaset Düşüncesi ve Siyasetnâme Geleneği, İstanbul: Doğu Kitabevi.COŞAR, Nevin (Der.) (1995), Türkiye’de Devletçilik, İstanbul: Bağlam Yayınları.ÇAV, Erkan,(2011), Dramın Aydını Cahit Tanyol: Şair-Öğretmen-Felsefeci-Sosyolog, İstanbul: Kesit Yayınları.(2017), “Yorum sosyolojisinin Türkiye’deki kurucusu” (Şerif Mardin Yazı Dizisi 3) (15 Eylül), Milat.ÇAVDAR, Tevfik,(1984), “Demokrat Parti”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:8, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 2060-2075.(2004), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950’den Günümüze), 3. Baskı, İstanbul: İmge Yayınları.ÇINAR, Menderes (2006), “Kültürel yabancılaşma tezi üzerine”, Toplum ve Bilim, Sayı:105, s. 153-165.DAVUTOĞLU, Ahmet (2011), Stratejik Derinlik (Türkiye’nin Uluslararası Konumu), 100. Baskı, İstanbul: Küre Yayınları (İlk baskı 2001).DEDE, Ayşegül (2015), “Yeni Toplumsal Hareketler: ‘Yeni ve Başka Bir Dünya Talebi’ ”, Sosyoloji Divanı, Yıl:3, Sayı:5, Ocak-Haziran, s. 39-51.DJUVARA, Trandafir G. (2017), Türk İmparatorluğunu Paylaşılması Hakkında Yüz Proje (1281-1913), Çev. Pulat Tacar, İstanbul: İş Bankası Yayınları.FOUCAULT, Michel,(1978), “Yönetimsellik”, Entelektüelin Siyasi İşlevi (Seçme Yazılar 1), Çev. Osman Akınhay ve Ferda Keskin, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005, s. 264-287.(2005), Özne ve İktidar (Seçme Yazılar 2), Çev. Işık Ergüden ve Osman Akınhay, 2. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.(2007), İktidarın Gözü (Seçme Yazılar 4), Çev. Işık Ergüden, 2. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.GENCER, Bedri (2017), İslâm’da Modernleşme (1839-1939), 4. Baskı, Ankara: Doğubatı Yayınları (İlk baskı 2008).GENÇ, Mehmet (2000), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.GÖKALP, Ziya (2014), Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Ötüken Yayınları (İlk baskı 1923).GÖNENÇ, Levent (2006), “2000’li yıllarda merkez-çevre ilişkilerini yeniden düşünmek”, Toplum ve Bilim, Sayı:105, s. 129-152.GÜVEN, Selahattin (2015), “Temsil Krizinin Siyaseti: Sosyal Hareketler”, Sosyoloji Divanı, Yıl:3, Sayı:5, Ocak-Haziran, s. 25-37.HEYD, Uriel (2002), Türk Ulusçuluğunun Temelleri, Çev. Kadir Günay, 2. Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları (İlk baskı 1979).IŞIK, Gülcan, (2011), “Toplumsal Hareketler: Tarih-Kuram ve Kapsam”, Toplumsal Hareketler, Ed. Gülcan Işık, Ankara: Nobel Yayınları, 2011, s. 1-44.İNALCIK, Halil ve SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet (Haz.) (2018), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 7. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.İLERİ, Celal Nuri (2002), Türk Devrimi-İnsanlık Tarihinde Türk Devriminin Yeri, Günümüz Diline Çeviren: Özer Ozankaya, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları (İlk baskı 1926).İLYASOĞLU, Aynur (2007), “Türk Sosyolojisine Bir Bakış”, Türk Sosyolojisinde Üç Bilim İnsanı: Cahit Tanyol-Mübeccel B. Kıray-Şerif Mardin, Yay. Haz. Çağlayan Kovanlıkaya ve Erkan Çav, İstanbul: Bağlam Yayınları, 2010, s. 187-190.İSLÂMOĞLU, Huricihan (2010), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü, 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.KARA, İsmail (2017), “Şerif Mardin Ne Yaptı, Ne Yap(a)madı?”, Biraz Yakın Tarih Biraz Uzak Hurafe, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017, s. 295-303.KARPAT, Kemal H. Karpat (1996), Türk Demokrasi Tarihi (Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller), İstanbul: Afa Yayınları (İlk baskı 1967).KEYMAN, Fuat (2005), “Şerif Mardin’i Okumak: Modernleşme, Yorumbilgisel Yaklaşım Ve Türkiye”, Şerif Mardin’e Armağan, Der. Ahmet Öncü ve Orhan Tekelioğlu, 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015, s. 37-63.KIRAY, Mübeccel,(1998a), Değişen Toplum Yapısı, İstanbul: Bağlam Yayınları, 1998.(1998b), Örgütleşemeyen Kent: İzmir, İstanbul: Bağlam Yayınları (İlk baskı 1972).(1999), Seçme Yazılar, İstanbul: Bağlam Yayınları.(2000), Ereğli Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, İstanbul: Bağlam Yayınları (İlk baskı 1964).(2005), Tüketim Normları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma, İstanbul: Bağlam Yayınları.Kolektif (1940), Tanzimat I, İstanbul: Maarif Matbaası.Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi (WALD) (Haz.) (2002), Sivil Toplum Örgütleri: Neoliberalizmin Araçları mı, Halka Dayalı Alternatifler mi?, Çev. Işık Ergüden, 2. Baskı, İstanbul: Demokrasi Kitaplığı.KÖKER, Levent (2004), Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, 8. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.LEWIS, Bernard (1984), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Türk Tarih Kurumu.MARDİN, Şerif,(1956), “Atatürk ve İnkılapları Münasebetiyle”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 241-246. (1957), “Türkiye’de Orta Sınıfların Üç Devri”, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 337-342.(1961a), “Mecelle’nin Kaynakları Üzerine Açıklayıcı Notlar”, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 123-141.(1961b), “Nasıl Bir Toplum İstiyoruz?”, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 343-348.(1964), “Atatürk Devrimlerini Hazırlayan Faktörler (Siyasî Batılılaşmamızda Üç Engel)”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 161-180. (1967), “Tabakalaşmanın Tarihsel Belirleyicileri: Türkiye’de Toplumsal Sınıf ve Sınıf Bilinci”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, İletişim Yayınları, 12. Baskı, İstanbul, 2004, s. 79-118.(1971), “Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma”, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 21-79.(1973), “Center-Pripher Relations: A Key to Turkish Politics”, Daedalus, Kış, s. 169-190.(1975), “Atatürk, Bürokrasi ve ‘Rasyonellik’ ”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 247-258.(1977), “Türkiye’de Gençlik ve Şiddet”, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 251-289.(1980), “Türkiye: Bir Ekonomik Kodun Dönüşümü”, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 195-238.(1983a), “Atatürkçülüğün Kökenleri”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 181-188.(1983b), “Jön Türklerin Yabancılaşması: ‘Devrimci Şuur’a Dair Kısmî Bir Açıklama Çabası”, Türkiye, İslâm ve Sekülarizm (Makaleler 5), 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015, s. 25-41.(1983c), “Sivil Toplum”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 9-19.(1983d), “Yenileşme Dinamiğinin Temelleri ve Atatürk”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 203-239.(1984), “Türkiye’de Dini Sembollerin Dönüşümü Üstüne Bir Not”, Türkiye’de Din ve Siyaset (Makaleler 3), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 10. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 193-211.(1985), “19. Yüzyılda Düşünce Akımları ve Osmanlı Devleti”, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 81-101.(1987), “Türk Toplumunu İnceleme Aracı Olarak ‘Sivil Toplum’ ”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 21-34.(1990), “Atatürk ve Pozitif Düşünce”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004, s. 189-202.(1998), “Devlet ve Kompromi”, Sözleşme, Sayı:3, Ocak, s. 13-14.(2000), “Genel Hatlarıyla Modernleşme”, Modernleşme, İslâm Dünyası ve Türkiye, İSAV İlmi Toplantılar Dizisi Kitabı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001, s. 21-29.(2003), Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim, Çev. Metin Çulhaoğlu, 9. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, (İlk baskı İngilizce 1989).(2004a), Din ve İdeoloji, 13. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları (İlk baskı, 1969).(2004b), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1905-1908, 11. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, (İlk baskı 1964).(2004c), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Çev. Mümtazer Türköne, Fahri Unan ve İrfan Erdoğan, 5. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, (İlk baskı 1962, İngilizce; Türkçe ilk baskı 1996).(2005), “Operasyonel Kodlarda Süreklilik, Kırılma ve Yeniden İnşa: Dün ve Bugün Türk İslâmî İstisnacılığı”, Türkiye, İslâm ve Sekülarizm (Makaleler 5), 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 167-200 (İngilizce basımın tarihi yok).(2006a) “19. Ve 20. Yüzyıllarda Osmanlı’da ve Türkiye’de İslâm” (2006), Türkiye, İslâm ve Sekülarizm (Makaleler 5), 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015, s. 43-108.(2006b), “Şerif Mardin ile ‘Türk Siyaset Düşüncesi’ Üzerine”, Türkiye, İslâm ve Sekülarizm (Makaleler 5), Söyleşi: Gökhan Çetinsaya, Coşkun Çakır, Ahmet Okumuş, Alim Arlı, 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015, s. 201-236.(2006c), “Şerif Mardin ile Merkez-Çevre Analizi Üzerine”, Söyleşi: Ahmet Çiğdem, Fethi Açıkel, Necmi Erdoğan, Tanıl Bora, Toplum ve Bilim, Sayı:105, s. 7-10.(2009), “Sosyolojiden Tarihe Bakmak”, Söyleşi: Burcu Toksabay, Tarihsel Sosyoloji, Haz. Elisabeth Özdalga, 4. Baskı, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2016, s. 214-232.(2010), “Türk Milliyetçiliği: Sınıflandırma Sisteminden Dayanışma Sistemine”, Türkiye, İslâm ve Sekülarizm (Makaleler 5), 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015, s. 149-157.(2013), “Prof. Şerif Mardin: Mahalle Baskısı, Ne Demek İstedim?’ ” (29 Mayıs), http://www.rusencakir.com/Prof-Serif-Mardin-Mahalle-Baskisi-Ne-Demek-Istedim/2028, Erişim Tarihi: 17 Mart 2018.NALBANTOĞLU, Ünal (2007), “Şerif Mardin: Bir Söylemin Metafizik Ard Alanı”, Türk Sosyolojisinde Üç Bilim İnsanı: Cahit Tanyol-Mübeccel B. Kıray-Şerif Mardin, Haz. Çağlayan Kovanlıkaya ve Erkan Çav, İstanbul: Bağlam Yayınları, 2010, s. 127-140.ONBAŞI, Funda Gençoğlu (2008), Onbaşı, “Şerif Mardin ve İdris Küçükömer’de ‘Sivil Toplum’ Kavramı”, Şerif Mardin Okumaları, Editör: Taşkın Takış, 2. Baskı, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2013, s.42-69.ORTAYLI, İlber (2004), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 19. Baskı, İstanbul: İletişim Tayınları (İlk baskı 1999).ÖZ, Mehmet (2013), Kanun-ı Kadimin Peşinde (Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumları), 5. Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları (İlk baskı 1997).PARLA, Taha (1989), Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, İstanbul: İletişim Yayınları (İlk baskı 1985).SEUFERT, Günter (2001), “Milliyetçi Söylemlerin Sivil Toplum Üzerindeki Etkisi”, Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik, 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, s. 25-44.SEZER, Baykan, EĞRİBEL, Ertan ve ÖZCAN, Ufuk (2002), “Devlet Üzerine”, XX. Yüzyıl Türkiye Sosyolojisi 3, Haz. Ertan Eğribel ve Ufuk Özcan, İstanbul: Öncü Basım Yayıncılık, 2002, s. 448-459.SHAW, Stanford J. ve Shaw, Ezel Kural (1983), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye (İkinci Cilt: Reform, Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye’nin Doğuşu 1805-1975), İstanbul: E Yayınları.SUNAR, Lütfi (2014), “Toplumsal Değişimi Açıklamak: Temel Kavram ve Kuramlar”, Türkiye’de Toplumsal Değişim, Ed. Lütfi Sunar, Ankara: Nobel Yayınları, 2014, s. 1-35.ŞEKER, Fatih M. (2015), Cumhuriyet İdeolojisinin Nakşibendîlik Tasavvuru: Şerif Mardin Örneği, 2. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.TANYOL, Cahit,(1939), “Tevfik Fikret ve Cemiyetçiliği”, Aramak, Sayı:8, Birinci Kanun (Aralık), s. 1-5.(1940), “Canlandırılacak Köy”, Aramak, Sayı:11, Mart, 9-13(1942), “Milliyet ve San’at”, Değirmen, Sayı:3, Birinci Kanun (Aralık), s. 68-70.(1945), “Yahya Kemal ve Şiire Dair I” (1 Ocak), Ülkü, Sayı:79, s. 3-5.(1946), “Şiirde Sağ ve Sol”, Akademi, Sayı:1, Mayıs, s. 11-12.(1947), “Beş Şehir”, İstanbul, Sayı:1, Ocak, s. 53-55.(1948a), “İki Müslüman Cenazesi” (23 Nisan), Son Telgraf.(1948b), “Nizip Halkı ve Zengin Tipi” (6 Mayıs), Son Telgraf.(1949), “İçtimai Monografi Hazırlıkları: Prens Sabahattin”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:4-5 (1947-1949), s. 145-175.(1950a), “Prens Sabahaddin’in Ahlâki Şahsiyeti” (14 Temmuz), Yeni Sabah.(1950b), “Mes’uliyet ve Ahlâk” (18 Ağustos), Yeni Sabah.(1950c), “Eğitim Davamız I-II” (8 ve 15 Eylül), Yeni Sabah.(1950d), “Karataş Köyü Monografisi”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:6, Ekim, s. 85-103 (Hilmi Ziya Ülken, Nurettin Şazi Kösemihal ile birlikte).(1951a), “Pedagoji Hastalığı” (5 Ocak), Yeni Sabah.(1951b), “Kendine Dönüş I-II” (2 ve 9 Mart), Yeni Sabah.(1951c), “Eğitim Enstitüleri ve Üniversite I-II” (23 ve 30 Mart), Yeni Sabah.(1951d), “Hakimiyet ve İçtimai Sınıflar” (11 Mayıs), Yeni Sabah.(1951e), “Düşünen Şehir: Bursa” (15 Haziran), Yeni Sabah.(1951f), “Doğu Üniversitesi Münasebetile” (17 Ağustos), Yeni Sabah.(1951g), “Bir Üniversitenin Şartları ve Yeri” (24 Ağustos), Yeni Sabah.(1951h), “Şahsiyet Yoksulluğu” (19 Ekim), Yeni Sabah.(1951i), “İçtimai Mesleklerde Değer Ölçüsü” (14 Aralık), Yeni Sabah.(1952a), “Bir Teşkilat Kanunu ve Bir Rapor” (8 Şubat), Yeni Sabah.(1952b), “Maarifimizin Hedefleri” (15 Şubat), Yeni Sabah.(1952c), “İçtimai Hayatta Örf ve Âdetlerin Ruhu” (29 Şubat), Yeni Sabah.(1952d), “Yaz Boz Tahtası” (20 Haziran), Yeni Sabah.(1952e), “Sabahattin Bey” (4 Temmuz), Yeni Sabah.(1952f), “Mücadele Cemiyetleri” (8 Ağustos), Yeni Sabah. (1952g), “İçtimai Kıymetler ve İnsan” (15 Ağustos), Yeni Sabah.(1952h), “Memur Meselesi” (5 Eylül), Yeni Sabah.(1952i), “Prens Sabahaddin’in Kemikleri” (12 Eylül), Yeni Sabah.(1952j), “Memur Zihniyeti-Havale” (26 Eylül), Yeni Sabah.(1952k), “Memur Zihniyeti-Rüşvet” (3 Ekim), Yeni Sabah.(1952m), “Memur Islahatında Pratik Çareler” (10 Ekim), Yeni Sabah.(1952n), “Ziya Gökalp’ın Ahlâki Şahsiyeti” (24 Ekim), Yeni Sabah.(1952o), “Cemiyet Realitesi ve İhtiras” (7 Kasım), Yeni Sabah.(1952p), “Klik Tesanüdü (Dayanışması)” (14 Kasım), Yeni Sabah.(1952r), “Düzen Terbiyesi” (12 Aralık), Yeni Sabah.(1952s), “Baraklarda Örf ve Âdet Araştırmaları”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:7, s. 3-5 ve 71-108.(1952t), “Eğitim Enstitülerini Derhal Kapatmak Hayırlı Olur”, Söyleşi: İzzet Akyol (t.y. –Tahmini 1952).(1953a), “Din ve Milliyet” (30 Ocak), Yeni Sabah.(1953b), “Demokrasi Zihniyeti” (27 Şubat), Yeni Sabah. (1953c), “Halk Eğitimi” (6 Mart), Yeni Sabah.(1953d), “Siyasi Muvazene ve Demokrasi” (27 Mart), Yeni Sabah.(1953e), “Demokrasi ve İçtimai Muvazene” (3 Nisan), Yeni Sabah.(1953f), “Organize Kuvvetler” (10 Nisan), Yeni Sabah.(1953g), “Modern Organize Kuvvetler” (17 Nisan), Yeni Sabah.(1953h), “Maarif Siyaseti” (16 Mayıs), Türkiye (Haftalık Siyasi Gazete), Sayı:1, s. 16.(1953i), “Millet Şuuru ve İktidar” (6 Haziran), Türkiye, Sayı:4, s. 16.(1953j), “Örf ve Âdet Değişmeleri” (10 Temmuz), Yeni Sabah.(1953k), “Gerçek İnkılap” (17 Ekim), Yeni Sabah.(1953m), “Köy Davası” (27 Kasım), Yeni Sabah.(1953n), “Apartıman Karaborsası” (11 Aralık), Yeni Sabah.(1953o), “İhtiyaç ve İnsan” (18 Aralık), Yeni Sabah.(1953p), “Baraklarda Örf ve Âdet Araştırmaları”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:8, s. 126-135.(1954a), Sanat ve Ahlâk, Yayın No:577, İstanbul: İ.Ü.E.F. Yayınları.(1954b), “İmar ve Medeniyet” (15 Ocak), Yeni Sabah.(1954c), “Siyasi Partilerimiz ve Demokrasi”(19 Şubat), Yeni Sabah.(1954d), “Seçme Hürriyeti” (5 Mart), Yeni Sabah.(1954e), “Türk-Alman Kültür Münasebetleri Hakkında Dr. Adenauer’e Mektup” (26 Mart), Yeni Sabah.(1954f), “Siyasi Partilerimizin Tahlil ve Tenkidi” (7 Mayıs), Yeni Sabah.(1954g), “Siyasi Partilerimizin Tahlil ve Tenkidi II” (21 Mayıs), Yeni Sabah. (1954h), “Siyasi Partilerimizin Tahlil ve Tenkidi III” (18 Haziran), Yeni Sabah.(1954i), “Siyasi Partilerimiz ve Demokrat Parti IV” (25 Haziran), Yeni Sabah.(1954j), “Memur Davası” (19 Ağustos), Cumhuriyet.(1954k), “Doğu Üniversitesi” (22 Ekim), Cumhuriyet.(1954m), “Küçük Şehir Hasreti I”, İstanbul Sanat ve Edebiyat, Sayı:12, Ekim, s. 5-6(1954n), “Üniversite Meselesi” (25 Kasım), Cumhuriyet.(1954o), “Ziya Gökalp”, İstanbul Sanat ve Edebiyat, Sayı:13, Kasım, s. 8-9.(1954p), “Üniversite Muhtariyeti ve Öğretim Üyeleri” (8 Aralık), Cumhuriyet.(1954r), “Memur Mekanizması ve Politika” (17 Aralık), Cumhuriyet.(1954s), “Küçük Şehir Hasreti II”, İstanbul Sanat ve Edebiyat, Sayı:14, Aralık, s. 12-13.(1954t), “Baraklarda Örf ve Âdet Araştırmaları”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:9, s. 67-96.(1955a), “Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?, Türkiye Nasıl Yükselir” (25 Mart), Cumhuriyet.(1955b), “Cemiyet ve Cemaat”, Türk Yurdu, Sayı:244, Mayıs, s. 865-867.(1955c), “İlmi Muhtariyet mi, İdari Muhtariyet mi?” (24 Haziran), Cumhuriyet.(1955d), “Bizim de Almamız Lazım Gelen Demokrasi Dersleri” (30 Haziran), Cumhuriyet.(1955e), “Muhalefetin Vazifeleri ve Demokrasi” (14 Temmuz), Cumhuriyet.(1955f), “Ziya Gökalp ve Millî Vicdan”, Türk Yurdu, Sayı:246, Temmuz, s. 22-24.(1955g), “Başbakan Menderes’in Demeci Münasebetile” (2 Eylül), Cumhuriyet.(1955h), “Yığın Psikolojisi ve Son Hadiseler” (20 Eylül 1955), Cumhuriyet.(1955i), “Yurdda Zirai İnkılabın Doğurduğu Tehlikeler” (25 Ekim), Cumhuriyet.(1955j), “Milli Hakimiyet ve Partiler” (12 Kasım), Cumhuriyet.(1955k), “Memurun Siyasi Hayata İştiraki ve Bağımsız Adaylık” (18 Kasım), Cumhuriyet.(1955m), “Gene Memur Davası” (31 Aralık), Cumhuriyet.(1956a), “Memur Refahı ve Memur İkramiyeleri” (21 Ocak), Cumhuriyet.(1956b), “Son Hadiseler ve Üniversite Hürriyeti” (3 Şubat), Cumhuriyet.(1956c), “İdarede Ademi Merkeziyet” (25 Şubat), Cumhuriyet.(1956d), “Üniversiteler Kanunundaki Antidemokratik Maddeler” (3 Mart), Cumhuriyet.(1956e), “Memurun İçtimai Rolü” (10 Mart), Cumhuriyet.(1956f), “80. Doğum Yıldönümünde Ziya Gökalp’in Kürsüsü” (23 Mart), Cumhuriyet.(1956g), “Cemiyet-Cemaat ve Klik” (14 Nisan), Cumhuriyet.(1956h), “Özel Okulların Derdi” (28 Nisan), Cumhuriyet.(1956i), “Personel Kanunu” (10 Eylül), Cumhuriyet.(1956j), “Köy ve Köylü” (25 Ekim), Havadis.(1956k), “Köye Üç Traktör Gelmişti” (28 Ekim), Havadis.(1956m), “Ordu ve Mektep” (29 Ekim), Havadis.(1956n), “Köylü Kardeş Sana Diyeceklerim Var” (19 Kasım), Havadis.(1956o), “İktidara Müsamaha...” (12 Aralık), Havadis.(1956p), “Muhalefete İnsaf...” (13 Aralık), Havadis.(1956r), “Demokrasi Dalkavukluğu” (14 Aralık), Havadis.(1956s), “Mes’uliyetsiz Muhtariyet” (24 Aralık), Havadis.(1956t), “Murakabesiz Muhtariyet” (25 Aralık), Havadis.(1956u), “Akademik Hürriyet Var mıdır?” (26 Aralık), Havadis.(1956v), “Üniversite ve Demokrasi” (27 Aralık), Havadis.(1956y), “Manevi Devlet” (29 Aralık), Havadis.(1957a), “Köylüye El Tezgahı” (6 Ocak), Havadis.(1957b), “Köy Kalkınması” (8 Ocak), Havadis.(1957c), “Köye Mesken Kredisi” (9 Ocak), Havadis.(1957d), “Susuz Köylere Mesken Kredisi” (10 Ocak), Havadis.(1957e), “Topraksız Köye Tezgah” (11 Ocak), Havadis.(1957f), “Yabancı Memleketlere Talebe Göndermek” (17 Ocak), Havadis.(1957g), “Bir Şehircilik Mütehassısı” (23 Ocak), Havadis.(1957h), “Maarif Seferberliği” (31 Ocak), Havadis.(1957i), “Maarifin Can Damarı” (30 Ocak), Havadis.(1957j), “Köy Bizi Zorluyor” (1 Şubat), Havadis.(1957k), “Yeni İmar Kanunu” (3 Şubat), Havadis.(1957m), “Toprak Bizi Bekliyor” (19 Şubat), Havadis.(1957n), “Şehir Uyanıyor” (23 Şubat), Havadis.(1957o), “Demokrasi Terbiyesi ve İnönü” (8 Mart), Havadis.(1957p), “Maarif Şurası Münasebetiyle” (22 Mart), Havadis.(1957r), “Okuma Yazma Seferberliği” (24 Mart), Havadis.(1957s), “Biraz da Devlet Faydalansın” (27 Mart), Havadis.(1958a), “Hürriyet Ağacı” (14 Şubat), Cumhuriyet.(1958b), “İngiltere’de Siyasi Otoriteyi Göz Hapsi Altında Tutanlar” (18 Şubat), Cumhuriyet.(1958c), “İngiliz Demokrasisinde Önder Aydınlar” (24 Şubat), Cumhuriyet.(1958d), “Vatandaş Hürriyeti, Devlet Otoritesinin Çok Üstünde” (5 Mart), Cumhuriyet.(1958e), “Parti Teşkilatlarının Halkla, Hükûmetle Münasebetleri” (10 Mart), Cumhuriyet. (1958f), “İngiltere’de İçtimai Sınıflar Niçin Başka Memleketlere Benzemezler?” (26 Mart), Cumhuriyet.(1958g), “İngiliz Muhafazakârlığı ve İrtica” (8 Mayıs), Cumhuriyet.(1958h), “İngiliz Milleti ve Din” (18 Mayıs), Cumhuriyet.(1958i), “İngiliz Terbiyesi ve Sabahattin Bey” (19 Temmuz), Cumhuriyet.(1958j), “Memur Davası” (26 Ağustos), Cumhuriyet.(1958k), “Manevi Sömürge” (13 Aralık), Cumhuriyet.(1958-1959), “Traktör Giren 50 Köyde Nüfus Hareketlerinin ve İçtimai Değişmelerin Kontrolü”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:13-14, s. 198-218 (Bu çalışma Almanya’da İntegrasyon dergisinde de yayınlanır).(1959a), “Mesken Davası” (16 Ocak), Cumhuriyet.(1959b), “Kira Kanunu” (31 Ocak), Cumhuriyet.(1959c), “Hoca Kadri Kimdir I” (1 Mart), Cumhuriyet.(1959d), “Hoca Kadri Efendi’nin Parlamentosu II-III-IV-V-VI-VII” (2, 3, 4, 5, 6, 7 Mart), Cumhuriyet.(1959e), “Mesken Buhranı ve Sebepleri” (29 Mayıs), Cumhuriyet.(1959f), “Mesken Buhranı ve Hal Çareleri” (6 Haziran), Cumhuriyet.(1959g), “Sosyal Problem Olarak İşsizlik (Şehir işsizliği)” (28 Ağustos), Cumhuriyet.(1959h), “Köy Davası ve Köylü İşsizliği” (12 Eylül), Cumhuriyet.(1959i), “İngiltere’de Hürriyet ve Rejim” (3 Ekim), Cumhuriyet.(1959j), “İngiliz Seçimlerinden Sonra” (10 Ekim), Cumhuriyet.(1959k), “Rektörün Açış Nutku” (7 Kasım), Cumhuriyet.(1959m), “Atatürk Devrinde Olup Sonra Olmayanlar” (10 Kasım), Cumhuriyet.(1959n), “Musiki ve Cemiyet” (25 Aralık), Cumhuriyet.(1960a), Sosyal Ahlâk: Laik Ahlâka Giriş, Yayın No:848, İstanbul: İ.Ü.E.F. Yayınları.(1960b), “Şiirde Eskilik-Yenilik”, Yonca, Sayı:1, Ocak, s. 2-3.(1960c), “Ordu-Gençlik ve Üniversite” (25 Haziran), Cumhuriyet.(1960d), “Hürriyet ve Fikir Yoksulluğu” (1 Temmuz), Cumhuriyet.(1960e), “Sayın İnönü’nün Beyanatı Üzerine Düşünceler” (8 Temmuz), Cumhuriyet.(1960f), “Parti Teşkilatı ve Halk Hakimiyeti” (16 Temmuz), Cumhuriyet.(1960g), “Demokrasi ve Partizanlık” (22 Temmuz), Cumhuriyet.(1960h), “27 Mayıs’tan Beklediğimiz” (30 Temmuz), Cumhuriyet.(1960i), “60 Anayasası Nasıl Olmalıdır?”, Yelken, Sayı:42, Temmuz, s. 12-13.(1960j), “Eğitim Millî Komisyonu Raporu ve Danışma Kurulu” (8 Eylül), Cumhuriyet.(1960k), “Meşhur Rapor Hakkında” (16 Eylül), Cumhuriyet.(1961a), “Siyasi Partiler Kurulurken...” (20 Ocak), Cumhuriyet.(1961b), “Üniversite Muhtariyeti Hakkında Bir Mektup” (6 Nisan), Cumhuriyet.(1961c), “Üniversite Muhtariyeti Hakkında Bir Demeç” (17 Nisan), Cumhuriyet.(1961d), “Üniversite Muhtariyeti ve Anayasa” (13 Mart), Cumhuriyet.(1961e), “Üniversite Muhtariyeti Hakkında Bir Teklif” (30 Mart), Cumhuriyet.(1961f) “119. Madde (Üniversite Kanunu)” (12 Mayıs), Cumhuriyet.(1961g), “Peşke Binamlısı Köyü”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:16, s. 17-58.(1961h), “The Study of Peşke Binamlı”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:16, s. 59-62.(1962a), “Boş Kalıplar” (16 Mart), Cumhuriyet.(1962b), “Hürriyet Kalıbı” (23 Mart), Cumhuriyet.(1962c), “Gençliğin Terbiyesi” (30 Mart), Cumhuriyet.(1962d), “Demokrasi Kalıbı” (13 Nisan), Cumhuriyet.(1962e), “İller Kanunu ve Öğretmen” (27 Nisan), Cumhuriyet.(1962f), “Halka Doğru...” (25 Mayıs), Cumhuriyet.(1962g), “Sabahattin Bey ve Demokrasi” (8 Haziran), Cumhuriyet.(1962h), “Batı Demokrasileri ve Biz” (15 Haziran), Cumhuriyet.(1962i), “Demokraside İki Yön” (22 Haziran), Cumhuriyet.(1962j), “Mülkiyet ve Demokrasi” (6 Temmuz), Cumhuriyet.(1962k), “Batı Medeniyetinde Kişilik Layik Tavır-Dini Tavır” (13 Temmuz), Cumhuriyet.(1962m), “Şahsi Teşebbüs İmkanı” (17 Ağustos), Cumhuriyet.(1962n), “Prof. Tanyol’un Önemli Bir Yazısı” (22 Ağustos), Yön, Sayı:36, s. 4-5.(1962o), “Fertçilik ve Toplumculuk” (24 Ağustos), Cumhuriyet. (1962p), “Türk Milleti ve Toplumculuk” (7 Eylül), Cumhuriyet.(1962r), “Türkiye’de Burjuva Meselesi” (17 Ekim), Yön, Sayı:44, s. 6-7.(1962s), “Türkiye’de Mülkiyet Meselesi” (31 Ekim), Yön, Sayı:46, s. 7-8.(1963a), “Sosyalizm ve Milliyetçilik” (15 Şubat), Cumhuriyet.(1963b), “İki Kadro” (19 Nisan), Cumhuriyet.(1963c), “Millet-Devlet Şuuru” (26 Nisan), Cumhuriyet.(1963d), “Turkish Socialists Organize” (1 Mayıs), The Christian Science Monitor, Söyleşi ve Haber: John Rigos, Boston-USA, Volume:55, No: 132, s. 4.(1963e), “Şiir ve Gerçek”, Yeni İnsan, Sayı:10, Ekim, s. 6.(1963f), “Atatürk ve Atatürk’çüler”, Millî Gençlik (Millî Türk Talebe Birliği -MTTB- yayın organı), Ekim-Kasım, Sayı:2-3, s. 4 ve 17.(1963g), “Elifoğlu Köy Monografisi”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:17-18, s. 171-222.(1964), “Ahmet Haşim Üzerine”, Yeni İnsan, Sayı:18, Haziran, s. 6 ve 33.(1964-1965), “Eylen Köyü”, Sosyoloji Dergisi, İ.Ü.E.F., Sayı:19-20, s. 38-98.(1965a), “Tehlike Çanı I” (9 Temmuz), Yön, Sayı:118, s. 16.(1965b), “Tehlike Çanı II” (30 Temmuz), Yön, Sayı:122, s. 7.(1965c), “Tehlike Çanı III: Çıkar Yol Niçin Sosyalizm?” (13 Ağustos), Yön, Sayı:124, s. 16.(1965d), “Tehlike Çanı IV: Çıkar Yol Niçin Sosyalizm?” (17 Eylül), Yön, Sayı:129, s. 12.(1965e), “Tehlike Çanı V: İslâmın Cenneti sosyalizmdir” (24 Eylül), Yön, Sayı:130, s. 7.(1965f), “Türkiye’de Mülkiyet Yapısı ve Sosyalizmi Zorunlu Kılan Nedenler” (12 Ekim), Yön, Sayı:134, s. 12.(1966a), “Eğitim ve Öğretimde Sömürgeleşme”, Sorunlarımız, TÖS, s. 50-56 (Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayınları-1, 8-13 Ağustos 1966 Tarihli Seminer Notları).(1966b), “Halk Şiiri Bitmiş midir?”, Yelken, Sayı:115, Eylül, s. 4-6.(1969), Kuruluş ve Fetih Destanı, İstanbul: Gün Matbaası.(1970a), Sosyolojik Açıdan Din ahlâk Laiklik ve Politika Üzerine Diyaloglar, İstanbul: Okat Yayınevi.(1970b), “Gençlik İhtilalleri Çağı I-II-III-IV-V” (2. 3, 4, 5 ve 6 Ocak), Yeni İstanbul.(1970c), “Köylü Gerçekten Kalkınıyor mu?” (9 Eylül), Milliyet. (1970d), “Köylü Gözüyle Düşünür” (20 Eylül), Milliyet.(1973a), “Yaşadığımız Çelişkilerin Düğüm Noktası” (5 Ocak), Milliyet.(1973b), “Türk Sosyolojisinin Bazı Sorunları”, Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, İstanbul: İ.Ü.E.F. Yayını, s. 429-432.(1975a), “Yanlışlık Kural Olursa”, Çalışan Adam, Sayı:20-21, Şubat, s. 10-12.(1975b), “Güney Doğu’da Toprak Reformu ve Kooperatifçilik” (6 Temmuz), Milliyet (Forumu yöneten: Ali Gevgili, Katılımcılar: Cahit Tanyol, Ziya Gökalp Mülayim, Ümit Doğanay, Ali Özgüven).(1978a), “Uluslararası Terörün Ardında Neler Var?” (26 Mart), Milliyet (Forumu yöneten: Ali Gevgili, Katılımcılar: Cahit Tanyol, İsmet Giritli, Toktamış Ateş).(1978b), “Terör’ün Gerçek Kökleri ve Çözüm Yolları” (15 Ekim), Milliyet (Forumu Yöneten: Ali Gevgili, Katılımcılar: Cahit Tanyol, Ümit Doğanay, Sait Güran).(1979), “Örgütlü Terör, Partiler ve Çözüm Yolu” (29 Temmuz), Milliyet (Forumu Yöneten: Ali Gevgili, Katılımcılar: Cahit Tanyol, Orhan Apaydın, A. Ülkü Azrak).(1981a), Atatürk ve Halkçılık, Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Dizisi No:6, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.(1981b), “Atatürk ve Gençlik” (9-13 Kasım), İstanbul: III. Uluslararası Atatürk Konferansı Bildirisi.(1984a), “Devlet ve Otorite” (27 Nisan), Yazko Somut, Sayı:55, s. 6.(1984b), “Türk Toplumunda Devlet Felsefesi” (7-14 Mayıs), 1. Felsefe ve Sosyal İlimler Kongresi.(1984c), “Özerklik ve Bilim Özgürlüğü”, Bilim, Yazko Ortak Kitap 4, Haziran, s. 30-52.(1984d), “Nazım Hikmet Üstüne”, Sanat, Yazko Ortak Kitap 6, Ağustos, s. 29-36.(1987a), “Ordu ve Politika 1-2-3-4-5-6-7” (6, 7, 8, 9, 10 ve 11 Temmuz), Güneş.(1987b), “Anayasa Mahkemesi ve Sorumluluk” (18 Ekim), Güneş.(1988), “Komünizm Tartışması” (23 Ekim), Güneş.(1989a), Laiklik ve İrtica, İstanbul: Altın Kitaplar.(1989b), “Nazım Hikmet’te Vatan Kavramı” (15 Ocak), Güneş.(1989c), “Atatürk Mucizesi: Laiklik” (18 Mayıs), Güneş.(1989d), “Günümüz Şiirinin Çıkmazları ve Talihsizliği” (31 Temmuz), Güneş.(1991), “Devlet Düzeninde Efendi Uşak İlişkisi”, Türk Henkel, Sayı:77, Haziran, s. 25-28.(1992), “Üniversite ve Özerklik Babında...” (21 Mart), Cumhuriyet.(1993), Türkler ile Kürtler, İstanbul: Era Yayınları.(1996), “Bu Ne Biçim Demokrasi” (2 Haziran), Pazar Postası.(1997), “Bir Ümmetsiz Peygamber”, Enka’dan Haberler, Sayı:40, Nisan, s. 2-3.(2001), “Soruşturma: Beden Yaşlanıyor Ya Edebiyatçı...” (7 Eylül), Kitap Dergisi (Dünya), Sayı:119, s. 7.(2003a), Hoca Kadri Efendi’nin Parlamentosu, İstanbul: Gendaş Yayınları.(2003b), “Cahit Tanyol ile Söyleşi: Hayata, Edebiyata, Düşünceye Dair”, Cogito, Söyleşi: Tuğrul Tanyol, Bahar, s. 85-99.(2007), “Devlet Üzerine”, Türk Sosyolojisinde Üç Bilim İnsanı: Cahit Tanyol-Mübeccel Kıray-Şerif Mardin, Haz. Çağlayan Kovanlıkaya ve Erkan Çav, İstanbul: Bağlam Yayınları, 2010, s. 45-51.TECİM, Erhan, (2015), “Toplumsal Hareketler ve Yenilik Bağlamı: Eleştirel Bir Teorik Konumlandırma”, Sosyoloji Divanı, Yıl:3, Sayı:5, Ocak-Haziran, s. 9-24.TUNAYA, Tarık Zafer (1996), Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: Arba Yayınları (İlk baskı 1960).TUNÇAY, Mete (1980), “Siyasal Tarih 1950-1960”, Türkiye Tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980, Yay. Haz. Sina Akşin, Yazarlar: Mete Tunçay, Cemil Koçak, Hikmet Özdemir, Korkut Boratav, Selahattin Hilav, Murat Katoğlu, Ayla Ödekan, İstanbul: Cem Yayınevi, s. 175-187.TÜRKDOĞAN, Orhan,(2005), Kemalist Sistem ve Sosyolojik Yapısı, İstanbul: IQ Yayınları.(2008), Osmanlı’dan Günümüze Türk Toplum Yapısı, İstanbul: Timaş Yayınları.(2011), Türk Toplum Sistemi ve Yapısal Sorunları, İstanbul: IQ Yayınları.(2013a), Türk Ulus-Devlet Kimliği, Konya: Çizgi Kitabevi.(2013b), Sosyal Hareketlerin Sosyolojisi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.(2013c), Günümüz Toplum Yapısı ve Sorunlarımız, Konya: Çizgi Kitabevi.ÜSTEL, Füsun,(2003), “Türkiye Cumuriyeti’nde Resmi Yurttaş Profilinin Evrimi”, Milliyetçilik (Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 4), 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003, s. 275-283.(2016), “Makbul Vatandaş”ın Peşinde (II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi), 7. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.YILDIZ, Ahmet (2004), “Ne Mutlu Türküm Diyebilene” -Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları: 1919-1938, 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.ZÜRCHER, Eric Jan (2008), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.