TÜRKİYE İKTİSADİ DÜŞÜNCESİNDE MİLLİ İKTİSAT VE KIRSALA BAKIŞLARI

Yıl 2019, Sayı: 44, 252 - 272, 15.12.2019

Muhammet Ali Sağlam , Muhammet Ali Sağlam

Öz

Osmanlı düşün
insanında çevresindeki dünyayı sorgulayan ve bu bağlamda iktisadi düşünüşü de
içine alan perspektifi 19. yy’ın ilk yarısından itibaren bir yeni çerçeveye
oturmaya başlamıştır. Düşünüş şekli önce yerelin izlerini (kanuni kadime dönme) daha belirgin içinde barındırır iken zaman
içinde modern dünyanın kavram setlerinin etkisi altına girerek dönüşümün
etki-tepki karşıtlığında aydınlanmacı bir hatta ilerlemiştir. Bu evrimde
Tanzimat ve Tanzimat’a tepki olarak doğan milli iktisat okulunun gözardı edilemez
katkıları olmuştur. Bu bağlamda iktisat ilmi içinde/dışında yazan fakat
iktisadi hayata dair söz söyleyen çokça düşünür Osmanlı iktisadi düşüncenin
evirilmesinde etkili olmuşlardır. Bu çalışmada terakki/kalkınma bağlamında
düşün insanlarının iktisadi meselelere dair konuları ele alışlarındaki
süreklilik/kopuşlar, ideolojik perspektifleri ile de ilişkilendirilerek kırsala
bakışları etrafında açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Yöntem olarak Karl
Polany’nin ekonomiye dair biçimselci
özselci ikilemine dair tanımlaması içinde özselcilikten yana tavır alınarak ilerlenilmiştir. Bu bağlamda
düşün insanlarının kırsal iktisadi ve toplumsal yapısına dair düşünceleri
sorunsallaştırılmıştır. Sonuç itibariyle çalışmada Osmanlı düşün insanlarının
kırsal iktisadi yaşamına dair tartışmalarında; kırsaldaki toplumsal
eşitsizlikler, tarımda teknolojik gelişim, verimlilik, dış ticaretin tarım
kesimindeki olumsuz etkileri, tarım mı sanayi ülkesi mi olacağı gibi temaları
ağırlıklı olarak ele aldıkları gözlenmiştir. Bu kavram setleri ve tartışma
temaları özellikle milli iktisat okulundan etkilenen düşünürler tarafından
sıklıkla kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Milli İktisat, Kırsal, Toplumsal Eşitsizlik

Kaynakça

• Arıkan V. Sema(1996). Nizam-I Cedit’ in Kaynaklarından Ebubekir Ratib Efendi’nin Büyük Layihası, Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. Çakmak Diren(2011). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Evrimi Societas ve Universitas Gerilimi, İstanbul: Libra Kitap.
• Efendi Sakızlı Ohannes(2015). Osmanlı’da Modern İktisadın İzinde 1 Mebadi-İ İlm-İ Servet-İ Milel, Haz: Dığırlıoğlu Filiz, Genç Hamdi, Özgür M. Erdem, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Genç Mehmet (2000). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gökalp Ziya(1970). Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Devlet Kitapları.
• Karaömerlioğlu Asım(2006). Orada Bir Köy Var Uzakta: Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu Asım(Mayıs-Haziran-Temmuz-2006)“Rusya, Almanya ve Türkiye'de Büyük Bir Kozmopolit Entelektüel Ve Eylemci: Helphand-Parvus”, Doğu-Batı Dergisi, Entellektüeller III, Yıl 9 S. 37, ankara, doğu batı yayınları, 158-179 (içinde).
• Koraltürk Murat, Çetin Cem(2005). “Türkiye’de Liberal İktisadi Düşünce”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm C.7, İstanbul, İletişim Yayınları, 316-355(içinde).
• Köymen Oya(2008). Kapitalizm ve Köylülük: Ağalar, Üretenler, Patronlar, İstanbul: Yordam Kitap.
• Küçük Yalçın(1984). Aydın Üzerine Tezler I: 1830-1980, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Mehmed Cavid Bey(2001). İktisat İlmi = (İlm-İ İktisad): (Mekteb-İ İdadiye Mahsus), Sema Alpun Çakmak (Çeviren), İstanbul: Liberte Yayınları.
• Özgür M. Erdem, Duman Alper, Kaya Alp Yüce (2017). Türkiye’de İktisadi Düşünce, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk Şevket(2005), Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi: 1500-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parvus(1914). “İktisadiyat: Türkiye’de Ziraatin İstikbali”, Akçuraoğlu Yusuf (Müdürü), Türk Yurdu, Yıl 3, C.5 Sayı: 49, İstanbul: Tanin Matbaası, Şefkatli Murat(Editör)(1999). Türk Yurdu C 3, Ankara: Tubitay Yayınları, 20-24(içinde).
• Parvus(1914). “İktisat: Köylü ve Devlet”, Akçuraoğlu Yusuf (Müdürü), Türk Yurdu, Yıl 3, C.5 Sayı: 57 , İstanbul: Tanin Matbaası, Şefkatli Murat(Editör), (1999). Türk Yurdu, C 3, Ankara: Tubitay Yayınları, 154-156(İçinde).
• Parvus(1914). “İktisat: Köylü ve Devlet”, Akçuraoğlu Yusuf (Müdürü), Türk Yurdu, Yıl 3, C.5 Sayı: 58, İstanbul: Tanin Matbaası, Şefkatli Murat(Editör)(1999). Türk Yurdu, C 3, Ankara: Tubitay Yayınları, 171-173(İçinde).
• Sarfati, Metin(2017). “Lıst’in İktisadi Düşüncesinin “Türkleştirme Süreci” Üzerindeki Yansımaları”, Özgür M. Erdem, Duman Alper, Kaya Alp Yüce (Derleyenler), Türkiye’de İktisadi Düşünce, İstanbul, İletişim Yayınları, 131-168(içinde).
• Sayar Ahmed Güner(2000). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması (Klasik Dönem’den II. Abdülhamid’e), 2. bs., İstanbul: Ötüken.
• Sönmez Ahmet(2017). “19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu İçin Bir İhtimalin Tartışılması: Mehmet Sadık Rıfat Paşa ve Kameralizm İlişkisi”, Özgür M. Erdem, Duman Alper, Kaya Alp Yüce Kaya(Derleyenler), Türkiye’de İktisadi Düşünce, İstanbul: İletişim Yayınları, 93-130(içinde).
• Tolga Osman(1949). Ziya Gökalp ve İktisadi Fikirleri, İstanbul Üniversitesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Neşriyat No: 14, İstanbul: Doğan Kardeşler Yayınları A Ş. Basımevi.
• Toprak Zafer(1984). “Osmanlı Narodnikleri: “Halka Doğru” Gidenler”, Toplum ve Bilim, S. 24, İstanbul: iletişim yayınları, 69-81(içinde).
• Turkay Mehmet(2009) Sermaye Birikimi, Kalkınma, Azgelişmişlik, Türkiye ve Dünya Üzerine Notlar, İstanbul: Sav.