ERMENİ-KIPÇAK KÜLTÜR ETKİLEŞİMİ VE BUNUNLA BİRLİKTE OLUŞAN ERMENİ HARFLİ KIPÇAK TÜRKÇESİ

Yıl 2021, Sayı: 51, 116 - 132, 30.09.2021

İsmail Emre Özkan

https://doi.org/10.17498/kdeniz.961429

Öz

Tarihte Türkler ve Ermeniler birçok defa birlikte yaşamışlardır, bazen dostça bazen de hasım olarak aynı coğrafyalar da bulunmuşlardır. Bunun bir örneğini de Deşt-i Kıpçak bölgesine yerleşen Kıpçakların Ermeniler ile ticari – kültürel ilişkilerinden sonra sonucunda Gregoryen mezhebini kabul etmişler ve bunun sonucunda Ermeni Harfleriyle Kıpçak Türkçesi metinlerin ortaya çıkmıştır ve Ermeni Harfli Kıpçakça metinlerin ortaya çıkma sebepleri, bu konu hakkında doğru ve yanlış bilinenleri ortaya çıkarmak, Kıpçakları Ermeni alfabesi kullanmaya yönlendiren sebepleri, aralarındaki kültürel bağı ve alışverişi ortaya koymak, bildiğimiz üzere tarihte birçok dil ve sosyo-kültürel konularda etkileşim görülmüştür, Ancak makalemde değinmem gerektiğini düşündüğüm en önemli konulardan biri de Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi metinlerin yanlış adlandırılması örneğin; Ermeni Kıpçakçası veya Kıpçak Ermenicesi gibi sebebi bilinmese de isteyerek veya istemeyerek ülkemizde de yapılan bazı araştırmalarda da yanlış terimler ve adlandırılmalar kullanılmaktadır, yanlış anlamlar içeren adlandırmaları açıklığa kavuşturmak akademik olarak oldukça mühimdir. İleride bu çalışmaları yapacak araştırmacılara bu terim ve yanlış anlamlandırma tehlikesinden arındırmak ve yeni yapılacak çalışmalarda yanlış terimler ve adlandırmalardan kaçınmak hem araştırmacılar hem de Türk dili ve kültürü için önem arz etmektedir. Türk dünyasının önemli ve değerli farklı edebi eserlerinden olan bu yazmaların incelenmesi gerektiğine hem fikir olduğumuz değerli hocalarımızın makaleleri ve yayımlarından yararlanarak çalışmamın farklı görüşler ve bakış açılarıyla zenginleştireceğim.

Anahtar Kelimeler

Kıpçak, Ermeni, Deşt-i Kıpçak, Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi, Gregoryen Kıpçaklar

ARMENIAN-KIPCHAK CULTURAL INTERACTION AND THE CONSEQUENTIAL KIPCHAK TURKISH WITH ARMENIAN LETTERS

Öz

Turks and Armenians have lived together for a long period of history in the same geographies, sometimes as friends and sometimes as enemies. The commercial and cultural relations of the Kipchaks, who settled in the Desht-i Kipchak region, with the Armenians is an example of this. Kipchaks accepted the Gregorian sect and this caused the appearance of the Kipchak Turkish texts with Armenian letters. As we know, there are numerous scientific researches to reveal true and false facts about this subject, as well as the causes prompting the Kipchaks to use the Armenian alphabet. In some scientific work have willingly or unwillingly been used Armenian Kipchaks or Kipchak Armenians terms, and the main topic of my article is define the correct term of this word citing archive materials. It will be helpful for researchers to refrain from the incorrect use of this term in their studies. I will enrich my work by using the manuscripts, which are valuable part of the literature of the Turkish speaking nations, different articles and publications, as we as articles written by my respected lecturers.

Anahtar Kelimeler

Kipchak, Armenian, Dasht-i Kipchak, Kipchak Turkish with Armenian Letters, Gregorian Kipchaks

РМЯНО-КИПЧАКСКОЕ КУЛЬТУРНОЕ ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ И ПОСЛЕДУЮЩЕЕ КИПЧАКСКОЕ ТУРЕЦКОЕ С АРМЯНСКИМИ БУКВАМИ

Öz

Турки и армяне долгое время жили вместе в одних и тех же регионах, иногда как друзья, а иногда как враги. Примером тому - торговые и культурные отношения кипчаков, поселившихся в районе Дешти Кипчак, с армянами. Кипчаки приняли григорианскую секту, что привело к появлению кипчакских тюркских текстов с армянскими буквами. Как известно, существуют многочисленные научные исследования, чтобы выявить истинные и ложные факты по этому поводу, а также причины, побуждающие кипчаков использовать армянский алфавит. В некоторых научных работах вольно или невольно использовались термины армянские кипчаки или кипчакские армяне, и основная тема моей статьи - определение правильного термина этого слова со ссылкой на архивные материалы. Исследователям будет полезно воздержаться от неправильного использования этого термина в своих исследованиях. Я обогащу свою работу, используя рукописи, которые являются ценной частью литературы тюркоязычных народов, различные статьи и публикации, а также статьи, написанные моими уважаемыми преподавателями.

Anahtar Kelimeler

Кипчак, Армянский, Дашт-и Кипчак, Кипчакский турецкий с армянскими буквами, Григорианские кипчаки

Kaynakça

• Adji, M. (2002). Kıpçaklar(Türklerin ve Büyük Bozkırın Kadim Tarihi). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
• Altınkaynak, Erdoğan. (2011). Ermeni Alfabesi ile Yazılı Gregoryen Atasözleri Kitabı, Dergi Karadeniz, Sayı:10, 149-156.
• Altınkaynak, Erdoğan. (2006). Gregoryan Dil Yadigarları, İstanbul: IQ Yayınları
• Arıkan, İ. (2006). Ermeni Harfleriyle Yazılmış Kıpçakça Zebur Metin-Dizin, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aynakulova, G. (2007). Gregoryen Kıpçaklar ve Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine. Millî Folklor S.74, 21-28.
• Chirli, N. (2005). Ermeni Kıpçakça Dualar Kitabı Algış Bitigi. Haarlem: Sota Yay.
• Çengel, H. K. (2007). “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesiyle Yazılmış Töre Bitigi ve Bu Eserdeki Töre, Yargı, Bitik Terimleri Üzerine”, Gazi Türkiyat Mecmuası, Güz 2007/1, Ankara 17-81.
• Daskeviç, Y. (1983). Armyano-Kıpçakskiy yazık: Etapıistorii”, VoprosıYazıkoznaniya, S.1.
• Deny, J. (1957). L'armeno-Coman Et Les "Ephemerides" De Kamieniec (1604-1613). Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Drimba, V. (2000). Codex Cumanicus. Édition Diplomatique Avec Fac-Smilés. Bucarest: Editura Enciclopedica.
• EKİNCİ, S. (2013, Temmuz 4). www.turktarihim.com. www.turktarihim.com: https://www.turktarihim.com/K%C4%B1p%C3%A7aklar.html adresinden alındı
• Faulmann, C. (2001). Yazı Kitabı Tüm Yerkürenin Tüm Zamanların Yazı Göstergeleri ve Alfabeleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayını.
• Grønbech, K. (1936). Der türkische Sprachbau. Kopenhagen: Levin & Munksgaard.
• Grønbech, K. (1942). Komanisches Wörterbuch: Türkischer Wortinex zu Codex Cumanicus. Mpnımenta Linguarum Asiæ Maioris, Subsidia 1. Kopenhagen: Munksgaard.
• Karaağaç, G. (2001). Türk Ermeni Dil İlişkileri. Yeni Türkiye Ermeni Sorunu Özel Sayı, s.967.
• Karaca, B. (2001). Doğu Ermenice - Türkçe Sözlük. Ankara.
• Kılıç, D. (2010). Ermeni Kimliğinin İnşasında Kilisenin Rolü. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kırzıoğlu, M. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar. Ankara: TTK Yayını.
• Kurat, A. N. (1992). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara: Murat Kitabevi.
• Kutalmış, M. (2003). On The Turkish in Armenian Script. Journal Of Economic and Social Research, 47-50.
• Kutalmış, M. (2004). On the Armeno Kipchak. Karadeniz Araştırmaları, 2.
• Mignon, L. (2002, S.65-66-67 Mayıs-Haziran-Temmuz). Tanzimat Dönemi Romanına Bir Önsöz. Hece, 538-540.
• Özkan, N. (2007). “Ermeni Harfleriyle Türkçe Metinler Üzerine”, Osmanlı Toplumunda Birlikte Yaşama Sanatı: Türk-Ermeni İlişkileri Örneği, 20-22 Nisan 2006, Kayseri. Hoşgör Toplumunda Ermeniler, C.III, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri.
• Pamukciyan, K. (2002). Ermeni Harfli Türkçe Metinler. İstanbul: Aras Yayıncılık.