ОЗАН ДВУХ ВЕКОВ ДЖАМБИЛ ДЖАБАЮЛИ

Yıl 2022, Sayı: 56, 198 - 209, 27.12.2022

Ahmet Güngör

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1207217

Öz

Джамбил Джабай – один из редких поэтов переходного периода устной и письменной литературы, который оставил свой след в двух веках, прожил царский период, большевизм, строй коммунизма, видел две мировые войны. Со своей поэзией, высказываниями, частушками и эпосами он внёс огромный вклад в традицию сказительской турецкой культыры, простирающуюся от Средней Азии до Анатолии и Балкан. Его богатое наследие привлекает внимание исследователей народной литературы.
Недостаточно оценивать озана только в рамках казахской устной и письменной литературы. Талант, знания, умения и изречения поэта, пользующегося заслуженным авторитетом среди поэтов казахского и тюркского мира, оказывают большое влияние на новое поколение поэтов, пришедших после него. Помимо сказаний на казахском, он исполнял кыргызский эпос “Манас”, а также соревновался с киргизскими озанами, особенно с Токтогулом. Возводя среди всех этих черт на высшую ступень социальную чувствительность, озан бесстрашно высмеивал в своих стихах и ссорах безжалостных правителей и богатых людей, преследовавших народ.
Эпосы Кёроглу и Отеген Батыр достигли вершины в эпической традиции Джамбыла Джабаюли. Анализируя одновременно и диахронически исполняемые им эпосы, чётко видны типичные черты тюркской эпической традиции со времён Эргенекона. Хотя три или четыре части эпоса Кёроглу были записаны, другие партии в исполнении озана до сих пор исследуются в архивах и записях. Названия мест и водяных источников, род, фамилии в вышеуказанных обоих былинах, менестрели и поговорки, составляют важные и богатые ресурсы области топонимии и языкознания.

Anahtar Kelimeler

Джамбил Джабаюлы, Чапирашты, Отеген Батыр, акк, айтыс

JAMBIL JABAYULI, THE POET OF TWO CENTURIES

Öz

Jambıl Jabayulı is one of the rare minstrels of the oral and written literature of the transitional period, which marked two centuries, experienced the system of tsarism, bolshevism, and communism, and witnessed two world wars. The fact that he carried forward the Turkish tradition of poetics, minstrelsy, and bardship extending from Central Asia to Anatolia and the Balkans with his poems, idioms, duets, and epics, and that he witnessed the periods and times have attracted the attention of folk literature researchers.
It is not enough to evaluate the minstrel Jambıl within the confines of Kazakh verbal and written literature. The dexterity, knowledge skills, and idioms of the minstrel, which has a well-deserved reputation among Kazakh, Turkic World, and world minstrels who create epics, have a great impact on the next generation of minstrels who come after themselves. The Kazakh duet, in addition to its sagas, carried out the Kyrgyz's Manas saga and he made duets with Kyrgyz minstrels, especially Toktogul. Among all these characteristics, the minstrel, who raised social sensitivity to the highest level, fearlessly satirized the ruthless rulers and rich people who persecuted the people, in his poems and duets.
Köroğlu and Ötegen Batır Epics came out on top of Jambıl Ozan's saga tradition. When these epics are simultaneously examined, they reflect the typical characteristics of the Turkish Epic tradition since Ergenekon. Although three or four episodes of the Köroğlu saga have been recorded, the other chapters performed by the bard are still being investigated in archives and records. The place-water, tribe, and surnames in both epics, duets, and idioms constitute important and rich sources of the field of toponyms and linguistics.

Anahtar Kelimeler

Jambıl Jabayulı, Ötegen Batır, Akın, Aytıs, Şapıraştı

İKİ ASRIN OZANI JAMBIL JABAY ULI

Öz

Öz
Jambıl Jabay ulı iki asra damgasını vurmuş, çarlık dönemi, Bolşevizm, komünizm sistemini yaşamış, iki dünya savaşı görmüş, sözlü ve yazılı edebiyat geçiş döneminin nadir ozanlarından biridir. Şiir, deyiş, atışma ve destanlarıyla Orta Asya’dan Anadolu ve Balkanlara uzanan Türk ozanlık, aşıklık geleneğini ileriye taşıması, dönem ve zamanlara tanıklık etmesi; halk edebiyatı araştırmacılarının dikkatini çekmektedir.
Jambıl ozanı Kazak sözlü ve yazılı edebiyatı sınırları içinde değerlendirmek yeterli değildir. Kazak, Türk Dünyası ve destanlar yaratan dünya ozanları arasında haklı bir şöhrete sahip ozanın yetenek, bilgi becerisi ve deyişlerinin kendinden sonra gelen yeni nesil ozanlar üzerinde etkisi çoktur. Kazak atışma, destanlarının yanısıra Kırgızların Manas destanını icra etmiş, başta Toktogul olmak üzere Kırgız ozanlarla da atışmalar yapmıştır. Bütün bu özellikleri arasında toplumsal duyarlılığı en üst seviyeye çıkaran ozan, halka zulmeden acımasız yönetici ve zenginleri şiir ve atışmalarında korkusuzca hicvetmiştir.
Köroğlu ve Ötegen Batır Destanları, Jambıl Ozan’ın destancılık geleneğinde zirveye çıkarmıştır. İcra ettiği bu destanlar eş zamanlı ve art zamanlı incelendiğinde Ergenekon’dan bu yana Türk Destan geleneğinin tipik özelliklerini yansıtır. Köroğlu destanının üç dört bölümü kayıtlara geçmesine rağmen ozanın icra ettiği diğer bölümler arşiv ve kayıtlarda halen araştırılmaktadır. Gerek destan gerekse atışma ve deyişlerde yer alan yer-su, boy, soy adları; toponim ve dilcilik alanının önemli ve zengin kaynaklarını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Jambıl Jabayulı, Şapıraştı, Ötegen Batır, akın, Akın, Aytıs

Kaynakça

• AWEZOV, Muhtar, (1996), Jambıldın aqındıq şeberligi, N. Aytov, M. Karayev, J. Tilepov, Jambıl I, Tandamalı, “Gılım”, Almatı.
• AWEZOV, Muhtar (1997), Makaleler (Kazakçadan aktaran: Zeyneş İsmail, Ahmet Güngör, Bilig Yayınevi, Ankara.
• AYTOV, N., KARAYEV, M., TİLEPOV, J., (1996), Jambıl I-II, Tandamalı, “Gılım”, Almatı. Seyit Kaskabasov, (1996), Jırav, Jırşı, Yüce Ozan, AÜ TÖMER Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, Sayı:8, Ankara.
• BERDİBAY Rahmankul, (1995), Kazak Tökpe Akınları (Aşıkları), (Türkiye Türkçesine çeviren: Orhan Söylemez), AÜ TÖMER Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, Sayı:4, Ankara.
• DADABAYEV, Jangara, (1996), Şiir Gecelerinin Parlak Yıldızı Jambıl’ın Üstadı Süyinbay Aranulı Hakkında (Kazakçadan aktaran: Suzan Altındal), AÜ TÖMER Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, Sayı:8, Ankara.
• GÜNGÖR, Ahmet, (1996), Jambıl Jabayev’in Destan Sanatı, AÜ TÖMER Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, Sayı:8, Ankara.
• GÜNGÖR, Ahmet (20014), Kırgızca Yazılı Basın Dili ve Çeviri Metinleri, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• İSMAİL, Zeyneş, GÜNGÖR A., (1997), Jambıl, Bilig Yayınevi, Ankara.
• KASKABASOV, Seyit, (1996), Jambıldın aqındıq şeberligi, N. Aytov, M. Karayev, J. Tilepov, Jambıl II, Tandamalı, “Gılım”, Almatı.
• KASKABASOV, Seyit (1996), Jırav, Jırşı, Yüce Ozan, AÜ TÖMER Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, Sayı:8, Ankara.
• KİRABAYEV Serik, (1996), Jambıldın aqındıq şeberligi, Jambıl I, Tandamalı, “Gılım”, Almatı.
• SÖYLEMEZ,Orhan, PENAH, Naz, ATEŞ, Ömer Faruk, (2021), Doğumunun 175. Yılında Jambyl Jabayev, Ankara Yazarlar Birliği, Türksoy, Ankara.