СЛЕДЫ ТУРЕЦКОЙ МИФОЛОГИИ НА ПОЧТОВЫХ МАРКАХ

Yıl 2023, Sayı: 60, 196 - 215, 18.12.2023

Abdulkadir Önkol

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1400319

Öz

с 1840 года почтовые марки, являющиеся продуктом визуальной культуры в мире, стали неотъемлемой частью писем. Печать марок осуществляется официальными почтовыми администрациями в каждой стране. Марки являются важным инструментом коммуникации, который отражает политическую позицию страны, экономическую мощь, культурные, социальные, художественные и исторические ценности. Штамп, который берет на себя задачу донести информацию до масс, играет множество ролей в сфере коммуникации. В этом контексте нашла ли турецкая мифология место применения на марках? Если да, то какие мифологические элементы использовались? Как отражается на марках соотношение власти и мифологии? В рамках настоящего исследования, в ходе которого искались ответы на эти и подобные вопросы, было исследовано 4773 марки, отпечатанные с 1863-го по октябрь 2023-го годов и идентифицировано более 200 марок, содержащих 22 мифологических элемента. Исследование ограничено 11 наиболее часто используемыми мифологическими элементами на марках, такими как “Древо жизни”, “Лошадь”, “Огонь”, “Степной волк”, “Орел”, “Олень”, “Голубь”, “Змея”, “Звезда-полумесяц”, “Тюльпан” и разные истории из рассказов “Деде Коркут”. Значение этих символов в турецкой мифологии рассмотрено с точки зрения прикладного фольклора. Думается, что среди этих мифологических элементов, за исключением «серого волка» и «ковки железа», они использовались не очень сознательно. Но можно сказать, что используемые символы являются продуктом мифологического понимания того периода. В настоящее время, когда прикладное фольклористическое исследование набирает обороты, установлено, что мифология не может быть полностью отражена на марках. Считается, что применение технологии т.н. “технология умных марок”, используемая сегодня в Англии, с помощью существующих символов турецкой мифологии или новых изображений позволит маркам в Турции обрести более функциональный внешний вид. Эта статья была написана с целью повышения осведомленности о повторном применении турецкой мифологии на марках с помощью новых технологических методов.

Anahtar Kelimeler

турецкая мифология, мифология, почтовая марка, фольклор, прикладной фольклор

TRACES OF TURKISH MYTHOLOGY ON POSTAGE STAMPS

Öz

Postage stamps, which were products of visual culture on a global scale as of 1840, were also an integral part of letters. Stamp printing was performed by Official Postal Administrations in every country as an important communication tool reflecting the country’s political stance, economic power, cultural, social, artistic and historical values. Stamps, which undertook the task of carrying messages to the masses, played many roles in the field of communication. In this context, 4773 stamps printed from 1863 to October 2023 were examined and more than 200 stamps containing 22 mythological elements were identified within the scope of this study, in which answers to the questions were sought. “Did Turkish mythology find a place for application on stamps? If yes, what mythological elements were used? How was the relationship between power and mythology reflected on stamps?” The study was limited to 11 most used mythological elements on stamps, which were “Tree of Life”, “Horse”, “Fire”, “Grey Wolf”, “Eagle”, “Deer”, “Dove”, “Snake”, “Crescent-Star”, “Tulip”, “Dede Korkut Tales”. The meaning of these symbols in Turkish mythology was examined from the perspective of applied folklore. It is considered that among these mythological elements, except for “Grey Wolf” and “Iron Forging”, they were not used very consciously. However, it can be argued that these symbols were a product of the mythology understanding of the period. Today, when applied folklore studies have against momentum, it has been determined that mythology cannot be fully reflected on stamps. It is also considered that applying the smart stamp technology used in the UK today to the stamps in Turkey, via the existing symbols of Turkish mythology or newly produced images, will enable the stamps to acquire a more functional appearance. This article was written to raise awareness for the re-application of Turkish mythology on stamps with new technological methods.

Anahtar Kelimeler

Turkish mythology, mythology, postage stamp, folklore, applied folklore

POSTA PULLARINDA TÜRK MİTOLOJİSİNİN İZLERİ

Öz

Dünyada 1840 yılından itibaren görsel kültür ürünü olan posta pulları mektupların ayrılmaz bir parçası hâline gelmiştir. Pul basımı her ülkede Resmî Posta İdareleri tarafından yürütülmektedir. Pullar, ülkenin siyasi duruşunun, ekonomik gücünün, kültürel, sosyal, sanatsal ve tarihî değerlerinin yansıtıldığı önemli bir iletişim aracıdır. Kitlelere mesaj taşıma görevini üstlenen pul, iletişim alanında birçok rol üstlenmektedir. Bu bağlamda Türk mitolojisi pullarda kendisine uygulama alanı olarak yer bulabilmiş midir? Bulabilmişse hangi mitolojik unsurlar kullanılmıştır? İktidar-mitoloji ilişkisi pullara nasıl yansımıştır? Bu ve buna benzer soruların cevaplarının arandığı bu çalışma kapsamında 1863’ten, Ekim 2023’ e kadar basılmış olan 4773 pul incelenmiş ve 22 adet mitolojik unsuru barındıran 200’den fazla pul tespit edilmiştir. Çalışma pullarda en çok kullanılan 11 mitolojik unsurla sınırlandırılmıştır. Bu mitolojik simgeler: ‘Hayat Ağacı’, ‘At’, ‘Ateş’, ‘Bozkurt’, ‘Kartal’, ‘Geyik’, ‘Güvercin’, ‘Yılan’, ‘Ay-Yıldız’, ‘Lale’, ‘Dede Korkut Hikâyeleri’ dir. Bu simgelerin Türk mitolojisindeki anlamı uygulamalı halk bilimi bakış açısıyla incelenmiştir. Bu mitolojik unsurlar arasında özellikle “bozkurt” ve “demir dövme” dışındakilerin çok bilinçli olarak kullanılmadığı düşünülmektedir. Ama kullanılan simgelerin döneminin mitoloji anlayışının bir ürünü olduğu söylenebilir. Uygulamalı halk bilimi çalışmalarının hız kazandığı günümüzde pullarda mitolojinin tam olarak yansıtılamadığı tespit edilmiştir. Günümüzde İngiltere’de kullanılan akıllı pul teknolojisi Türkiye’deki pullara, Türk mitolojisine ait var olan simgeler ya da yeni üretilecek imgeler aracılığıyla uygulanması, pulların daha işlevsel bir görünüm kazanmasını sağlayacağı düşünülmektedir. Bu yazı, Türk mitolojisinin pullarda yeni teknolojik yöntemlerle yeniden uygulanması için bir farkındalık oluşturmak amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk mitolojisi, mitoloji, posta pulu, halk bilimi, uygulamalı halk bilimi.

Kaynakça

• Alsan, Ş. (2005). Türk Mimari Süsleme Sanatlarında Mitolojik Kaynaklı Hayvan Figürleri. Doktora Tezi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Bakmaz, H. (2016). Sosyal Bilgiler Dersinde Para ve Pulların Kullanımının Öğrencilerin Akademik Başarısına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman Üniversitesi, Adıyaman.
• Bal, Ş. (2017). “Türk Kültüründe Egemenliğin Dinsel ve Mitolojik Kökleri.” Milel ve Nihal, 14 (1), 235-269.
• Bayat, F. (2021). Türk Mitolojik Sistemi 2. 5. Baskı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Boratav, P.N. (2016), Türk Mitolojisi, Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Bozatay, Ş. ve Güler. Y. (2017). “Türk Siyasal Kültüründe Kurt, At ve Kartal Sembolizmi” Turan-Sam Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 9 (33), 95-100.
• Cohen, S. P. (2014), “Mit Kuramları”, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Evrim Ölçer Özünel, Çev.),(Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır Teke, Ed.), Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Çağlar, Birsel. (2008). Türk Mitolojisinde Dört Unsur ve Simgeleri Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Çakır, E. (2013), “Akademik Dünyanın Kentsel İmgelerinden Mitolojik Simgelerine Üniversite Logoları”. Millî Folklor, , 97, 53-69.
• Çetin, H. (2012). “Ağaç Motifli Osmanlı Saltanat Rüyasının Tabir İlmi Açısından Değerlendirilmesi”. Akademik Bakış, 5 (10), 25-38.
• Çınar, A. A. (2002). Destanlarda alp tipi at. Millî Folklor, 56, 153-157.
• Doğan, O. (2006). Bozkır Kavimlerinin Kültür ve Mitolojilerinde At. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Gülegül, G. (2012). Türk Folklorunda Yılan. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Goody, J. (2017). Mit, Ritüel ve Söz. (Damla Sezgi, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları
• İnternet: https://www.stampworld.com/tr/ Erişim tarihi: Eylül-Ekim 2023
• İnce, M. (2017). Pulun İşlevleri ve Tasarımın İşleve Katkısının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Işık Üniversitesi, İstanbul.
• Kalafat, Y. (2009), “Yaşayan Eski Türk İnançları İtibariyle “Türk Mtolojisi” ve Prof. Dr. Bahaeddin Ögel” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (8), 212-220.
• Oğuz, M. Ö. (2002). Küreselleşme ve Uygulamalı Halkbilimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2007). “Folklor: Ortak Bellek veya Paylaşılan Deneyim”. Millî Folklor, 74, 5-8.
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Oğuz, M. Ö. (2010). “Türkiye’de Mit ve Masal Çalışmaları veya Bir Olumsuzlama ve Tek-Tipleştirme Öyküsü”. Millî Folklor, 85, 6-45.
• Özünel Ölçer, E. (2015). “Baharı Getiren Kahraman: Bamsı Beyrek” Millî Folklor, , 107, 34-48.
• Roux, J.P. (2015), Eski Türk Mitolojisi, Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Şişci, F. (2018), “Türk Mitolojisinde Güvercin Motifi ve Çağdaş Türk Resminde Temsili”, İdil, 7 (41), 47-53.
• Tekin, T. (2008). Orhun Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toker, M.V. (2013), Pul Tasarımındaki Algı. Yüksek Lisans Tezi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
• Tural, M. A. (2000), “Millî Mücadele ve Atatürk Devrinde Nevruz Kutlamaları”. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Yazıcı, K. (2014). “Tarih Öğretiminde Posta Pullarının Kullanılabilirliğine Bir Örnek “100 Posta Pulu İle Türk Tarihinden Bir Kesit -1863-1950 Yılları Arası”. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (16), 176-199.
• Yıldırım, E. (2013), “Erken Cumhuriyet Yılları Milli Kimlik Tartışmaları: Hasan Ali Yücel ve Türkiye’de Hümanizma Arayışları” Journal of Turkish Studies, 8 (7) 745-763.