IMAGES IN THE AXIS OF SOCIAL MEMORY AND CULTURAL MEMORY: AN ANALYSIS OF EIGHT PAINTINGS BY OSMAN HAMDİ BEY

Yıl 2024, Sayı: 62, 41 - 66, 24.06.2024

Figen Şengül

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1474375

Öz

The memory, which we shape with what we distill from the past in the pendulum of remembering and forgetting, ossifies its memories through images or buries them in the dark recesses of the mind to disappear. Remembering defines a process realized through images and carried forward to the future through the cultural memory codes formed by the works of cultural narrators such as bards, poets, painters and writers. These narrators are cultural ambassadors who open a window from the past to the future by ensuring the intergenerational transmission of the cultural memory that shapes the present by distilling the narratives and cultural codes of the past and the social memory that encompasses it. Social memory is shaped through the cultural memory in which these codes are constructed and formed. In this process, the images of the past in social memory, consisting of common experiences and memories, constitute an area of struggle involving the transfer of tradition to the future by shaping cultural memory through the reconstruction of cultural meaning transmission. History is revised to the extent of the memories of social groups, and what is desired to be remembered is reinforced and reminded in memory through rituals, commemorations, festivals and literary works. In this way, memory, which changes, transforms and articulates with the transmission from generation to generation, reveals the importance of remembering and challenging the fluidity of time by transferring memories to future generations. Although it is known that individuals today are exposed to the flow of information at every moment, the importance of the selectivity of memory in remembering and preserving what needs to be recorded emerges. At this point, the canonized works of the past facilitate the filtering of memory as they carry the historical texture and traces of the period to which they belong. Regarding what should be remembered, these works open a window to the past, refreshing the memory and establishing a connection between the past and the present. At this point, it can be said that canonized works refresh the memory of societies as they reflect the spirit of the period. Another characteristic of these works is their function of transmitting tradition to future generations. In this study, eight paintings of Osman Hamdi Bey's figural compositions, which include only female figures from different years from Tanzimat to II Constitutional Monarchy, were selected from the figural paintings in Cezar's work titled Opening to the West in Art Osman Hamdi Bey by purposeful sampling method. Each painting, which is believed to reflect the spirit of the period, elements of cultural and social memory, and the change in the image of women, painted in different years, will be evaluated with Pierce's semiotic analysis method. Regarding social and cultural memory, the quality of the memory spaces in the content of the paintings, the elements contained in the memory of objects, the components of memory and counter-memory, and the change in the image of women in the modernization process will be examined. The fluidity of pictures in the historical process will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Osman Hamdi Bey, Woman Image, Social Memory, Cultural Memory, Semiotics, Painting

ОБРАЗЫ СОЦИАЛЬНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ПАМЯТИ: АНАЛИЗ ВОСЬМИ КАРТИН ОСМАНА ХАМДИ-БЕЯ

Öz

Память, формируемый с помощью извлечения из прошлого воспоминаний и забвений, закостеневает воспоминания через образы или хоронит их с целю исчезания в темных коридорах разума. Воспоминание описывает процесс, который осуществляется через образы и переносится в будущее с помощью кодов культурной памяти, созданных произведениями деятелей культуры, таких как ашуги, поэты, художники и писатели. Вышеуказанные деятели являются культурными послами, которые открывают окно из прошлого в будущее, обеспечивая передачу культурной памяти из поколения в поколение, которая формирует настоящее, путём дистилляции повествований о прошлом, культурных кодов и социальной памяти. Социальная память формируется посредством культурной памяти, в которой конструируются и создаются указанные культурные коды. В этом процессе образы прошлого в социальной памяти, состоящие из общих переживаний и воспоминаний нации, основой борьбы, включающее в себе переоформление культурной памяти путём реконструкции, передачу культурного мышления и перенос традиции в будущее. История пересматривается по воспоминаниям социальных групп, а то, что хотят запомнить, закрепляется в памяти ритуалами, поминками, праздниками и литературными произведениями. Таким образом, менящая, трансформирующая и артикулирующая помять, при передаче от поколения к поколению, раскрывает важность запоминания и бросает вызов текучести времени путём передачи воспоминаний будущим поколениям. В настоящее время, становится очевидной важность памяти и сохранении всего необходимого. хотя известно, что человек постоянно подвергается воздействию потока информации. В таком случае, канонические произведения прошлого облегчают фильтрацию памяти, поскольку несут в себе историческую фактуру и следы периода, к которому они принадлежат. Эти произведения открывают окно в прошлое относительно того, что следует помнить. Тем самым, освежают память и устанавливая связь между прошлым и настоящим. На этом этапе можно сказать, что канонические произведения освежают память общества, поскольку отражают дух эпохи. Ещё одна особенность этих произведений – способность передавать традиции будущим поколениям. В этом исследовании исследуется восемь женских фигуральных композиций Османа Хамди-бея, охватывающие разные годы в период от Танзимата до Второй конституционной монархии. Они были отобраны целенаправленно из картин художника Сезара с названием “Открытые Запада в искусстве Османа Хамди-бея”. Каждая картина, написанная в разные годы и отражающая дух эпохи, элементы культурной и социальной памяти, а также изменение образа женщины оценивается с помощью метода семиотического анализа Пирса. Текучесть образов на основе запомненных элементов в историческом процессе анализируется, исследуя природу пространств памяти в картинах с точки зрения как социальной, так и культурной памяти, Наряду с этим указывается на контрпамять и изменение женского образа в процессе модернизации.

Anahtar Kelimeler

Осман Хамди-бей, женский образ, социальная память, культурная память, семиотика, живопись

TOPLUMSAL HAFIZA VE KÜLTÜREL BELLEK EKSENİNDE İMGELER: OSMAN HAMDİ BEY’İN SEKİZ TABLOSU ÜZERİNDEN BİR ÇÖZÜMLEME

Öz

Hatırlama ve unutma sarkacı içerisinde geçmişten damıttıklarımızla şekillendirdiğimiz bellek, imgeler aracılığıyla hatıralarını kemikleştirir ya da zihnin karanlık dehlizlerine yok olmak üzere defneder. Hatırlama imgeler aracılığıyla gerçekleştirilen ve ozanlar, şairler, ressamlar, yazarlar gibi kültür anlatıcılarının eserlerin oluşturduğu, kültürel bellek kodlarıyla geleceğe aktarılarak ilerleyen bir süreci tanımlamaktadır. Bu anlatıcılar bugünü geçmişin anlatılarını, kültürel kodları damıtarak biçim veren kültürel belleğin ve onu kapsayan toplumsal belleğin kuşaklararası aktarımını sağlayarak geçmişten geleceğe bir pencere açan kültür elçileridir. Bu kültürel kodların inşa edilerek oluşturulduğu kültürel bellek üzerinden ise toplumsal hafıza şekillenmektedir. Bu süreçte ortak deneyimler ve hatırlardan oluşan toplumsal hafızadaki geçmişin imgeleri, kültürel anlam aktarımının yeniden inşa edilerek kültürel belleğin şekillendirilmesi ile geleneğin geleceğe aktarılmasını içeren bir mücadele alanını oluşturmaktadır. Toplumsal grupların hafızaları ölçüsünde tarih yeniden revize edilmekte hatırlanması istenenler bellekte ritüellerle, anma törenleriyle, bayramlarla, edebi eserlerle pekiştirilerek hatırlatılmaktadır. Bu sayede kuşaktan kuşağa aktarımla birlikte değişen, dönüşen ve eklemlenen bellek, hatırlamanın ve hatıraları gelecek kuşaklara aktararak zamanın akıcılığına meydan okumanın önemini gözler önüne sermektedir. Günümüzde bireylerin her an bilgi akışına maruz kaldığı bilinmekle birlikte belleğin hatırlaması, kaydedilmesi gerekenleri muhafaza etmesi konusunda seçiciliğinin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu noktada geçmişin kanonlaşmış eserleri tarihi dokuyu ve ait olunan dönemin izlerini taşımaları dolayısıyla belleğin filtre etmesini kolaylaştırmaktadır. Neyin hatırlanması gerektiği konusunda bu eserler geçmişe bir pencere aralayarak belleğin tazelenmesini, geçmişle şimdi arasında bir bağ kurulmasını sağlamaktadır. Bu noktada kanonlaşmış eserlerin dönemin ruhunu yansıtması dolayısıyla toplumların belleğini tazelediği söylenebilmektedir. Bu eserlerin gelecek kuşaklara gelenek aktarımını sağlama işlevi bir diğer niteliklerindendir. Bu çalışmada Osman Hamdi Bey’in figürlü kompozisyonlarından Tanzimattan II Meşrutiyete uzanan süreçte farklı yılları konu alan sadece kadın figürleri içeren sekiz tablosu Cezar’ın Sanatta Batıya Açılış Osman Hamdi Bey adlı eserindeki figürlü tablolardan amaçlı örneklem yöntemiyle seçilmiştir. Farklı yıllarda resmedilmiş dönemin ruhunu, kültürel ve toplumsal belleğe dair unsurları, kadın imgesindeki değişimi yansıtacağına inanılan her bir tablo Pierce’ın göstergebilimsel analiz yöntemiyle değerlendirilecektir. Gerek toplumsal hafıza gerekse kültürel bellek nezdinde tabloların içeriğindeki hafıza mekanlarının niteliği, nesneler belleğine dair içerdiği unsurlar, bellek ve karşı bellek unsurları, kadın imgesinin modernleşme sürecindeki değişimi incelenerek tarihsel süreçte imgelerin akışkanlığı çözümlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osman Hamdi Bey, Kadın İmgesi, Toplumsal Hafıza, Kültürel Bellek, Göstergebilim, Tablo

Destekleyen Kurum

YÖK 100/2000 Doktora Bursu

Kaynakça

• ALBAYRAK, A. (2020). Görsel Sanatlarda İmge Kavramı.2(2),133-163. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1308342
• ARIĞ, A. S.(2007). Türklerde Kıyafetin Kısa Tarihi. KulturaNarodov Priçernomoriya Dergisi. (109). 141-159. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/680789
• ASSMANN, J. (2018). Kültürel Bellek. (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yay.
• AYDIN, H. (2015). Meşrutiyetten Cumhuriyete Türkiye’de Kadın. Curr Res Soc Sci, 1(3), 84-96. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/curesosc/issue/4356/59576
• BALCI, S. (2009). Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=shvEuMsiL8o- p_7WkfuqpA&no=8Mzs50xQiXqCA2Xeo3f_QA
• BAUDELAİRE, C. (2017). Modern Hayatın Ressamı. İstanbul: İletişim Yayınları
• BERGER, J. (2020). Görme Biçimleri. (Y. Salman, Çev.). İstanbul: Metis Yay.
• BÖREKÇİ, Ü.; Göze, F.E.; Işık, G. (2020). Geçmişten Günümüze Toplumsal Hafıza. Ankara: Gazi ktbv.
• ÇALIŞKAN, S. (2020) Kendine Ait Bir Cengiz Han. Journal Of Universal History Studies. 3(2), 353-372. https://doi.org/10.38000/juhis.790437
• ÇAKIR, S. (2009). Osmanlıda Kadın mekanları Sınırlar ve İhlaller. Cins Cins Mekân. İstanbul: varlık Yayınları.
• CEZAR, M. (1995). Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi cilt 1 ve 2. İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları.
• ÇELİK, S. (2008). Türkiye’nin Toplumsal ve ekonomik dönüşümünde Sanat Piyasasının Oluşumu Plastik Sanatların Rolü ve Osman Hamdi Bey Örneği. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/314379
• ÇUBUKÇU, İ. A. (1987). Kültür Tarihimizde Sanatın Değeri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.Cilt:29. Sayı:1,135-144. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/71603/1152092
• CONNORTON, P. (1999). Toplumlar Nasıl anımsar? (Alaeddin Şenel) İstanbul: Ayrıntı Yay.
• DEĞİRMENCİ, T. (2015). Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin ‘’Okunması’’: İmgenin ardındaki Hikayeler (Şehir oğlanları ve İstanbul’un meşhur kadınları). Osmanlı Araştırmaları. XLV, 25-55. https://doi.org/10.18589/oa.569956
• DEMİR, F. (2008). Tarihsel Süreç İçinde Kadın Hakları ve Kadının Çalışma Hayatı İçindeki Yeri. TUHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi. 21(4), 8-24. Erişim adresi: https://www.tuhis.org.tr/upload/dergi/1349440754.pdf
• DEMİR, K. (2023). Osmanlı Kadınının Ceza Hukukundaki Yeri ve Şikâyet Hakkını Kullanması. 7(1). 508-535. https://doi.org/10.30561/sinopusd.1255488
• DRAAİSMA, D. (2018) Unutmanın Kitabı. (D. Muradoğlu, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• FİDAN, H. (2007). Sanat ve Dinin Kadın varlığında Buluşması Türk İslam Sanatında Kadın imgesi. Milel ve Nihal İnanç kültür mitoloji Araştırmaları dergisi. 4(1), 127-142. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/milel/issue/10451/127938
• GERMEÇ, U. (2018) Batılılaşma Yönünde Türk Resim Sanatının Estetik Bağlam Sorunu. Ulak bilge Sosyal Bilimler Dergisi. 6(29),1363-1387. Doı:10.7816
• HALBWACHS, M. (2019). Kolektif Bellek. (Z. Karagöz, Çev.). İstanbul: Pinhan Yay.
• İLHAN, M. E. (2018). Kültürel Bellek Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama. Ankara: Doğu Batı Yay.
• HARMANKAYA, H. (2015). Osmanlı Dönemi Oryantalist Resimlerde Görülen Kadın Figürleri ve Giyim Özellikleri. İnternational Journal of Science Culture and Sport. (3), 764-781. Doi : 10.14486/IJSCS344
• İLDEN,S. (2012). Türk Minyatür Sanatının Gelişiminde Dinin (İslamiyetin) Etkisi. 5(9), 60-72. https://dergipark.org.tr/tr/pub/akdenizsanat/issue/27656/291514
• İMRE, M. (2016).Tarihsel Gelişim İçinde İnsan Moda Ayakkkabı İlişkisi.International JournalOf Cultural And Social Studies. 2(1), 189-204. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/253532
• KAYA, G. S. (2019). Sultan Abdulaziz ve Döneminin Resim Sanatı. (17), 77-101. https://dergipark.org.tr/tr/pub/msdergisi/issue/47792/605540
• KIRIK, A. (2013). Sinemada Renk öğesinin Kullanımı: Renk ve Anlatım İlişkisi. 21. yüzyılda Eğitim ve Toplum. 2(6), 71- 83. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/egitimvetoplum/issue/5127/69829
• KIRLI, C. (2000). Kahvehaneler ve Hafiyeler: 19. yüzyılın Ortalarında Osmanlı’da sosyal kontrol. Toplum ve Bilim. 83, 58-78. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/152494
• KÖSE, E. (2016). Osmanlı Devleti’nde Kadınların Hak Arama Kültürü. II. Türk Hukuk Tarihi Bildirileri Cilt 1. İstanbul: Oniki levha yay.
• MARİN, L. (2013). İmgenin İktidarı. (Muna Cedden Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• MUTLUEL, O. (2011). İslam Sanatının Oluşumunda Etkenler. AİBÜ Eğitim Fakültesi Dergisi.11(1), 19-27. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/16830
• NORA, P. (2006) Hafıza Mekanları. (M. E. Özcan,Çev.). Ankara:Dost Kitabevi.
• ORTA, N. (2019). Toplumsal Bellek ve Sinema:Popüler Sinema Örneği Olarak Fetih 1453. Selçuk İletişim. 12(2),1094- 1126. https://doi.org/10.18094/josc.596314
• ÖZTÜRK, J. (2019). Türkiye Türkçesinde Kökü Açık Olarak görülmeyen Kelimeler. Kafdağı,4(2),107-133. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kafdagi/issue/51260/657669
• PAPİLA, A. (2008). Osmanlı İmparatorluğunun Batılılaşma Döneminde Resim Sanatının Ortaya Çıkışı ve Osmanlı Kimliğinin Resimsel Anlatımı. 1(1), 117-134. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sanatvetasarim/issue/20666/220458
• PONTY, M. M. (2019) Göz ve Tin. (Ahmet Soysal, Çev.). İstanbul:Metis yay.
• SAKIP SABANCI MÜZESİ. (2020,21 Kasım). Görünenin Ötesinde Osman Hamdi Bey. Erişim Adresi: https://sakipsabancimuzesi.org/sites/default/files/publication/pdf/Osman-Hamdi-Bey.pdf
• SARIYÜCE, L. (2009). 587 Nolu AfyonKarahisar Şeriyye Sicilinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış yüksek Lisans Tezi). Afyonkocatepe Üniv Sosyal Bilimler Enstitüsü. Afyonkarahisar.
• ŞEN, E. ;GÜRPINAR, F. (2019). Türk Resim Sanatındaki Kadın İmgesi. Ulakbilge. (42), 875-891. DOI: 10.7816/ulakbilge- 07-42-10
• TRAVERSO, E. (2019). Geçmişi kullanma Kılavuzu. (Işık Ergüden Çev.). İstanbul: İletişim Yay.
• TURAN, N. S. (2013). Modernleşmeyi Semboller Üzerinden Okumak: Son Dönem Osmanlı kadın Kıyafetinde Değişim ve Toplumsal Tartışmalar. Kadın Araştırmaları Dergisi. 2(12), 103-138. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iukad/issue/739/7994
• YILDIZ, A. (2020). Kültürel Bir gösterge olarak Renk Sembolizmi ve Beyazın Kültürel İşlevi. Türk Ekini Dergisi. (6), 37- 49.Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkek/issue/55112/755435
• TDK Sözlük.(2021). İmge. https://sozluk.gov.tr/imge
• TDK Sözlük.(2021). Bellek. https://sozluk.gov.tr/bellek
• İslam Ansiklopedisi. (2024). Minyatür. https://islamansiklopedisi.org.tr/minyatur
• İslam Ansiklopedisi. (2024).Tambur. https://islamansiklopedisi.org.tr/tambur
• İslam Ansiklopedisi. (2024). Türbe. https://islamansiklopedisi.org.tr/turbe
• İslamAnsiklopedisi.(2024).Mihrap.https://islamansiklopedisi.org.tr/arama/?q=mihrap&p=m
• İslamAnsiklopedisi.(2024).Ferace. https://islamansiklopedisi.org.tr/ferace
• İslamAnsiklopedisi.(2024).Kaftan. https://islamansiklopedisi.org.tr/kaftan
• İslamAnsiklopedisi.(2024).Sarık. https://islamansiklopedisi.org.tr/sarik
• İslamAnsiklopedisi.(2024). Fes. https://islamansiklopedisi.org.tr/fes