İNSAN-MEKÂN-KİMLİK İLİŞKİSİNDE BİR HAFIZA BİLEŞENİ OLARAK KAPILAR: URFA GELENEKSEL EV KAPI ÖRNEKLERİ

Yıl 2024, Sayı: 64, 83 - 98, 10.12.2024

Gül Güler , Fatma Çakmak

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1586816

Öz

Mimari anlamda bir yapının temel unsurlarından biri olarak tanımlanabilecek kapı ve eşik, insan yaşamında tarih boyunca çeşitli form değişikliklerine uğramış olsa da bugün de "ev" kavramının anlam sınırları içinde önemli bir yere sahiptir. Mekânı iç ve dış olarak ikiye ayıran kapı ve onun bir öncüsü olarak eşik, geçmişin kültürel mirasında öne çıkan çeşitli sembol ve değerlerin gündelik yaşamın mekânsal örgüsünde simgesel çağrışımlarını taşımaktadır.
Bu çalışmanın amacı, insan, mekân ve kimlik ilişkisinde çok yönlü bir hafıza bileşeni olarak kapıları ve eşiklerini Urfa geleneksel ev kapıları örneği üzerinden incelemek ve değerlendirmektir. Bu kapsamda, Urfa şehir merkezinde yer alan ve Osmanlı’nın son dönemine ait evlerin giriş kapıları tespit edilmiştir. Çalışma, tarihi evlerin giriş kapıları ile mimari özellikleri açısından özgün olanlarla sınırlandırılmıştır. Çalışmada şehir, mahalle ve sokak ekseninde toplumsal hayatın biçimlenişi ele alınmış, kapı ve eşik kavramlarının tanımı, anlamları, mimaride yapı ile ilişkisi ve özellikle evle olan bağlantısı vurgulanmıştır. Evlerin giriş kapılarında yer alan düşünce, inanç ve estetik unsurlar incelenmiş ve bu unsurlar ikonografik analizlerle değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, Urfa şehir kültürü bağlamında ev kapılarının tarihi kimliği incelenmiş ve literatüre katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Urfa, ev, mekân, kapı, sembol, hafıza

DOORS AS A VERSATILE MEMORY COMPONENT IN HUMAN, SPACE, IDENTITY RELATIONS: SAMPLES OF ŞANLIURFA TRADITIONAL HOUSE DOORS

Öz

Doors and thresholds, fundamental components of architectural structures, have undergone various forms of transformation throughout history. However, they remain pivotal elements within the concept of "home," symbolizing a place of arrival. The door, separating interior and exterior spaces, along with its precursor, the threshold, embodies connotations of symbols and values rooted in the cultural heritage of the past, manifested within the spatial organization of daily life.
This study aims to explore and evaluate doors and thresholds as multifaceted memory components within the context of human, space, and identity relations, using examples from traditional house doors in Şanlıurfa. The research identified the entrance doors of houses located in the city center of Şanlıurfa, dating back to the late Ottoman period. The scope of the study was limited to historical house entrances that stand out with their architectural features. It discusses the formation of social life within the city, neighborhood, and street dynamics while focusing on the definitions, meanings, and relationships of doors and thresholds with architecture, particularly their connection to homes. Furthermore, the study analyzed and interpreted elements of thought, belief, and aesthetics reflected in house entrances through iconographic explanations. By examining the historical identity of house doors within Şanlıurfa’s cultural context, the study aims to contribute to the academic literature.

Anahtar Kelimeler

Urfa, house, space, door, symbol, memory

ДВЕРИ КАК КОМПОНЕНТ ПАМЯТИ В ОТНОШЕНИЯХ ЧЕЛОВЕКА, ПРОСТРАНСТВА И ИДЕНТИЧНОСТИ: ПРИМЕРЫ ТРАДИЦИОННЫХ ДВЕРЕЙ ДОМОВ В ШАНЛИУРФЕ

Öz

Двери и пороги, являясь основными элементами архитектурных сооружений, на протяжении истории претерпевали различные изменения формы. Тем не менее, они остаются важными элементами в концепции "дома", символизируя место прибытия. Дверь, разделяющая внутреннее и внешнее пространство, вместе со своим предшественником — порогом, отражает символы и ценности культурного наследия прошлого, воплощенные в пространственной организации повседневной жизни.
Цель настоящего исследования — изучить и оценить двери и пороги как многогранные компоненты памяти в контексте отношений между человеком, пространством и идентичностью, используя примеры традиционных дверей домов в Шанлыурфе. В исследовании были определены входные двери домов, расположенных в центре города Шанлыурфа и относящихся к позднему Османскому периоду. Исследование ограничено входными дверями исторических домов, выделяющихся своими архитектурными особенностями. В работе рассматривается формирование социальной жизни в рамках городской, квартальной и уличной динамики, уделяя особое внимание определениям, значениям и взаимоотношениям дверей и порогов с архитектурой, особенно с домами. Кроме того, в исследовании анализируются элементы мыслей, верований и эстетики, отраженные во входах домов, с их иконографическими интерпретациями. Исследование направлено на внесение вклада в академическую литературу путем изучения исторической идентичности дверей домов в культурном контексте Шанлыурфы.

Anahtar Kelimeler

Урфа, дом, пространство, дверь, символ, память

Kaynakça

• Atmaca, E. ve Adzhumerova, R. (2010) “Kapı ve Eşik Üzerine”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (II), Sakarya, 23-45.
• Akkoyunlu, Z. (1988). Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Ayverdi, İ. (2006) “Kapı”, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C.II, İstanbul, Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2006) “Eşik”, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C.II, İstanbul, Kubbealtı Yayınları.
• Bayraktar, M. (1987). İslam İbadet Fenomenolojisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr, Erişim Tarihi: 17.03.2024.
• Çetin, E. (2013). Gündelik Hayat Sosyolojisi: Türkiye’de Modernleşme ve Gündelik Hayat. İstanbul: Rağbet.
• Erbek, G. (1986) “Hayat Ağacı Motifi”, Antika Dergisi, 2(15), İstanbul, 26-35.
• Esgin, A. (2016). Sosyolojik Soruşturmalar. Ankara: Siyasal.
• Esgin, A. (2018). “Gündelik Hayat Sosyolojisi: Tarihsel Süreç ve Temel İlkeler. Gündelik
• Hayat Sosyolojisi: Temalar, Sorunsallar ve Güzergahlar”, Ankara: Phoenix, 13-35.
• Gökçen, A. (2019) “Eşik: Olgular ve İmgeler Bağlamında Bir Mekân Analizi”, İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 3, (2), 130-136.
• Güler G. ve Güler M. (2023) “Siverek Geleneksel Evlerinin Kapı Tokmakları ve Halkaları” Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 174, İstanbul, 231-244.
• Halbwachs, M. (2019). Kolektif Hafıza. (B. Barış̧, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Kılıç, S. (1987) “Kâbe’deki Sembolizm Üzerine Bir Deneme”, İslâmî Araştırmalar, 1/5, 62-69.
• Kuban, D. (2010) Divriği Mucizesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kutup, M. (1992). İnsan Psikolojisi Üzerine Etütler. (Karlığa B., Çev.) İstanbul: İşaret Yayınları
• Lefebvre, H. (2014) Mekânın üretimi (I. Ergüden, Çev.), 2, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2015) Gündelik hayatın eleştirisi III: Moderniteden modernizme (Gündelik Hayatın Meta-Felsefesi). İstanbul: Sel.
• Mumford, L. (2000). Tarih Boyunca Kent, Kökenleri Geçirdiği Değişimler ve Geleceği.
• İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. (M. E. Özcan, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Öney, G. (2004) “Selçuklu Dini Yapılarında Figürlü Tasvirler (Hayat Ağacı)”, İstanbul: Sanat ve İnanç: Melül Meriç Anısına, C. II.
• Sennett, R. (1999). Gözün Vicdanı: Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam (S. Sertabiboğlu, C. Kurultay, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Scott, S. (2009). Making Sense of Everyday Life. Polity.
• Simmel, G. (2013) “Köprü ve Kapı”, Felsefe Logos, (Çev.) Özgü Ayvaz, 50, 17-29, İstanbul: Fesatoder Yayınları.
• Sztompka, P. (2008). The Focus on Everyday Life: a New Turn in Sociology. European Review, 16(1), (s. 23–37)
• Tanyu, H. (1988) “Ağaç”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.I, İstanbul.