Analoji Tekniği Üzerine Akademik Araştırmalar: Tezler Üzerine Bir Çalışma

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 91 - 108, 27.06.2025

Hüseyin Çevik , Zeliha Çevik

https://doi.org/10.58638/kebd.1590644

Öz

Bu çalışmada, analoji tekniğine ilişkin yapılan yüksek lisans ve doktora tezlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu hedefe yönelik olarak Türkiye’de yapılan YÖK Ulusal Tez Merkezinde indekslenen yüksek lisans ve doktora tezleri taranmıştır. Çok boyutlu ve derinlemesine bilgi elde etmenin amaçlandığı araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. İncelenen tezler; tür, yapıldığı yıl, tez yazarının cinsiyeti, danışman unvanı, tezin yapıldığı üniversite, anabilim dalı, tezde tercih edilen yöntem ve desen, veri toplama araçları, veri analiz yöntemleri, örneklem büyüklüğü, çalışma grubu ve amacı bağlamında 12 tema altında analiz edilmiştir. Tez İnceleme Formu ve veriler içerik analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Verilerin analizinde frekans ve yüzde kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre çalışmaların sırasıyla en yoğun olduğu yılların 2019, 2007, 2013, 2021 ve 2022 olduğu görülmektedir. Yapılan tezler büyük ölçüde kadınlar tarafından yazılmış ve doktor unvanına sahip öğretim üyelerinin sayısının oldukça fazla olduğu da göze çarpmaktadır. Gazi Üniversitesi'nin analoji tekniği üzerine daha fazla çalışma gerçekleştirdiği özellikle Matematik ve Fen Bilimleri Anabilimdalında, diğer ana bilim dallarına kıyasla, daha fazla çalışıldığı görülmektedir. Tezlerde en sık tercih edilen yöntem nicel araştırma yöntemleri olup, bunu nitel ve karma yöntemler takip etmektedir. Veri analizinde en çok t-testi ve içerik analizi kullanılmıştır. Araştırmalar genellikle ortaokul öğrencileri ile gerçekleştirilmiş ve çoğunlukla 50 kişiden az katılımcı ile yürütülmüştür. Tezlerin çoğunluğu, analoji tekniğinin akademik başarı üzerindeki etkisini incelemeye odaklanmıştır. Analoji tekniği ile ilgili çalışmaların sadece akademik başarıya odaklanmak yerine, öğrencilerin eleştirel düşünme, problem çözme ve yaratıcılık gibi becerileri üzerindeki etkilerinin de araştırılması önerilmektedir. Ayrıca, daha geniş ve çeşitli örneklem gruplarına yer verilerek bu tekniğin farklı yaş grupları ve disiplinler üzerindeki etkilerinin incelenmesi, alana katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Analoji tekniği , yüksek lisans tezi , doktora tezi , doküman analizi

Academic Research on the Analogy Technique: A Study on Theses

Öz

This study aims to examine the master’s and doctoral theses conducted on the analogy technique. To achieve this objective, theses indexed in the National Thesis Center of the Council of Higher Education (YÖK) in Turkey were reviewed. The study employed document analysis, one of the qualitative research methods, to obtain multidimensional and in-depth information. The theses were analyzed under 12 themes, including type, year of completion, gender of the author, academic title of the advisor, university, department, research method and design, data collection tools, data analysis methods, sample size, study group, and purpose. A Thesis Review Form was utilized, and the data were analyzed using content analysis, with frequencies and percentages calculated for interpretation. According to the findings, the theses were most frequently completed in the years 2019, 2007, 2013, 2021, and 2022. The majority of the theses were authored by women, and a significant number of the advisors held doctoral degrees. Gazi University conducted more studies on the analogy technique, particularly in the Department of Mathematics and Science Education, compared to other departments. Quantitative research methods were predominantly preferred, followed by qualitative and mixed methods. The most commonly used data analysis techniques were t-tests and content analysis. The studies primarily involved middle school students and were conducted with sample sizes of fewer than 50 participants. Most theses focused on examining the impact of the analogy technique on academic achievement. It is recommended that future studies on the analogy technique expand beyond academic achievement to investigate its effects on students' critical thinking, problem-solving, and creativity skills. Additionally, incorporating larger and more diverse sample groups to explore the technique's impact across different age groups and disciplines would contribute to the field.

Anahtar Kelimeler

Analogy technique , master , doctoral thesis , document analysis

Kaynakça

• Açıkgöz-Akkoç, E. (2019). Kavram haritalarının akademik başarıya etkisi: Bir meta analiz çalışması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya
• Ainsworth, S. (2006). DeFT: A conceptual framework for considering learning with multiple representations. Learning and instruction, 16(3), 183-198.
• Akcan, C., & Ablak, S. (2024). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Analoji Tekniği Kullanımının Öğrencilerin Akademik Başarılarına ve Derse Yönelik Tutumlarına Etkisi: Bir Karma Yöntem Çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 362-388.
• Alkış-Küçükaydın, M. (2020). Fen eğitiminde kavram öğretimi konulu araştırmaların sistematik derleme yöntemiyle incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 21(2), 36-56.
• Ateş, A. & Bangir-Alpan, G. (2022). Türkiye’de yapılan yaratıcı problem çözme konulu araştırmaların incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(2), 533-556.
• Bilaloğlu, R. G. (2006). Altı yaş çocuklarına bağışıklık sisteminin analoji tekniği ile öğretiminin başarı ve kalıcılığa etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi, Adana
• Bozkurt, A., Xiao, J., Farrow, R., Bai, J. Y. H., Nerantzi, C., Moore, S., Dron, J., Stracke, C. M., Singh, L., Crompton, H., Koutropoulos, A., Terentev, E., Pazurek, A., …, Moore, R. L., & Asino, T. I. (2024). The manifesto for teaching and learning in a time of generative AI: A critical collective stance to better navigate the future. Open Praxis, 16(4), pp. 487–513. https://doi.org/10.55982/openpraxis.16.4.777
• Büyüköztürk Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. A., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2018). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi
• Corbin, J., ve Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (3rd ed.). Sage.
• Çalık, M. (2011). Kimya Öğretiminde Analojilerin Kullanımı: Temas Yüzeyi ve Karıştırmanın Çözünürlüğe Etkisi Örneği
• Çeken, R. (2019). Öğrenci Projelerinin İnsan Vücudundaki Sistemler Yönünden İçerik Analizi. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 39(3), 249-259. https://doi.org/10.7822/omuefd.678222
• Çetinceli, K. (2024). Örgütsel Özdeşleşme ve İşten Ayrılma Niyeti Arasındaki İlişki: Bir Meta Analiz Çalışması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 634-653. https://doi.org/10.32709/akusosbil.1156663
• Çetinkıran, Y. (2022). Teknolojik Pedagojik Alan Bilgisi (TPAB) ile ilgili yapılan Türkiye kaynaklı uluslararası yayınların bibliyometrik analizi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi
• Çevik, H. (2023). Türkiye’de Zihin Haritası Tekniğine İlişkin Yapılan Çalışmaların İncelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(2), 959-982.
• Du, X., & Sun, P. (2022). Generating distant analogies facilitates relational integration: Intermediary role of relational mindset and cognitive load. Frontiers in Psychology, 13, 1012081. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.1012081
• Duit, R. (1991). On The Role Of Analogies And Metaphors In Learning Science. Science Education, 75, 649–672
• Gentner, D. (1983). Structure-mapping: A theoretical framework for analogy. Cognitive Science, 7(2), 155–170. https://doi.org/10.1016/S0364-0213(83)80009-3
• Gentner, D., & Holyoak, K. J. (1997). Reasoning and learning by analogy: Introduction. American psychologist, 52(1), 32.
• Gentner, D., Holyoak, K.J. (1997). Reasoning and Learning by Analogy. American Psycholojist, January Vol:52. No 1. 32-34
• Glynn, S. (2007). The teaching-with-analogies model. Science and Children, 44(8), 52-55.
• Gray, M. E., & Holyoak, K. J. (2021). Teaching by analogy: From theory to practice. Mind, Brain, and Education, 15(1), 5–17. https://doi.org/10.1111/mbe.12288
• Hançer, A. H., Şensoy, Ö., ve Yıldırım, H. İ. (2003). İlköğretimde çağdaş fen bilgisi öğretiminin önemi ve nasıl olması gerektiği üzerine bir değerlendirme, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(13), 80-88.
• Hıdır, M., & Körhasan, N. D. (2018). Fen ders kitaplarındaki analojilerin incelenmesi ve fen öğreticilerinin analojilerin etkin kullanımına ilişkin görüşleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 12(2), 415-453. https://doi.org/10.17522/balikesirnef.506455
• Hoepfl, M. C. (1997). Choosing qualitative research: A primer for technology education researchers. Journal of Technology Education, 9(1), 47-63.
• Karadağ, E. Y. (2022). Öğretmen adaylarının analojiye yönelik tutumlarının farklı değişkenler açısından belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzincan
• Kurşun, N., Yalman, F. E., & Taşdere, A. (2019). Fen bilimleri eğitimi dergilerinin 2014-2018 yılları arasındaki yönelimlerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. EJERCongress 2019 Bildiri Kitabı.
• MEB, (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar), Ankara
• Meydan, H. (2018). Anlamlı öğrenme öz-farkındalık ölçeğinin geliştirilmesi, Değerler Eğitimi Dergisi, 16(36), 95-118.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Novak, J. D. (2010). Learning, creating, and using knowledge: Concept maps as facilitative tools in schools and corporations. Routledge.
• Orakcı, Ş. (2021). Türkiye’de ayrılıp birleşme tekniğine ilişkin yapılan çalışmaların incelenmesi (2010- 2020). Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(31), 252-276.
• Orgill, M., & Bodner, G. M. (2004). What research tells us about using analogies to teach chemistry. Chemistry Education Research and Practice, 5(1), 15–32. https://doi.org/10.1039/B3RP90020B
• Özak, N. & Hark-Söylemez, N. (2023). Zihin haritalama tekniği ile ilgili olarak yapılan çalışmaların incelenmesi. Ekev Akademi Dergisi(94), 247-262
• Özenç, E. G., & Özenç, M. (2013). Türkiye’de üstün yetenekli öğrencilerle ilgili yapilan lisansüstü eğitim tezlerinin çok boyutlu olarak incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 171(171), 13-28.
• Paas, F., & Sweller, J. (2012). An evolutionary upgrade of cognitive load theory: Using the human motor system and collaboration to support the learning of complex cognitive tasks. Educational Psychology Review, 24(1), 27–45. https://doi.org/10.1007/s10648-011-9179-2
• Richland, L. E., & Simms, N. (2015). Analogy, higher order thinking, and education. Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 6(2), 177-192.
• Richland, L. E., & Simms, N. (2015). Analogy, higher order thinking, and education. Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 6(2), 177–192. https://doi.org/10.1002/wcs.1336
• Richland, L. E., Zur, O., & Holyoak, K. J. (2007). Cognitive supports for analogies in the mathematics classroom. Science, 316(5828), 1128–1129. https://doi.org/10.1126/science.1142103
• Sarıtaş, A. N. (2022). 2000-2021 Yılları arasında matematik eğitiminde kavram öğretim teknikleri ile ilgili çalışmaların incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Seyidoğlu, H. (2016). Bilimsel araştırma ve yazma el kitabı. Güzem Can Yayınları
• Sweller, J. (1988). Cognitive load during problem solving: Effects on learning. Cognitive Science, 12(2), 257–285. https://doi.org/10.1207/s15516709cog1202_4
• Sweller, J. (1994). Cognitive load theory, learning difficulty, and instructional design. Learning and Instruction, 4(4), 295–312. https://doi.org/10.1016/0959-4752(94)90003-5
• Sweller, J., Ayres, P., & Kalyuga, S. (2011). Cognitive load theory (Vol. 1). Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4419-8126-4
• Şahin, F. (2000). Okulöncesinde fen bilgisi öğretimi ve aktivite örnekleri, İstanbul: Ya-Pa Yayınları
• Tim, F. C. (2004). Use of Analogies to Teach General Biology to Non-Biology Majors. http://www.cdtl.nus.edu.sg/link/mar2004/tm3.htm adresinden erişilmiştir.
• Travers, M. (2001). Qualitative research through case studies. SAGE Publications
• Üstün, U. & Eryılmaz, A. (2014). Etkili Araştırma Sentezleri Yapabilmek için Bir Araştırma Yöntemi: Meta-Analiz. Eğitim ve Bilim, 39(174), 1-31. https://doi.org/10.15390/EB.2014.3379
• Wackerly, J. W., Zingales, S. K., & Wentzel, M. T. (2025). Organic chemistry education research into practice. Frontiers in Education. https://doi.org/10.3389/feduc.2025.1578608
• Yanarateş, E. (2022). Fen bilimleri eğitiminde karşılaşılan kavram yanılgılarına ilişkin lisansüstü tezlerin tematik içerik analizi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(Özel Sayı), 182-213. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1068095
• Yaşa, N., & Koçak, N. (2022). Asit-Baz konusunda karşılaşılan kavram yanılgıları: Bir İçerik analizi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 1-23.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. b.). Ankara: Seçkin.