Sosyal Bilgiler Eğitiminde Toplumsal Konuların Öğretimi

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 3, 1429 - 1474, 31.12.2021

Canan Tunç Şahin

Öz

Bu çalışmanın amacı sosyal bilgiler eğitiminde toplumsal konuların öğretimine yönelik bir ders tasarlamak ve dersin uygulanabilirliğini ortaya koymaktır. Araştırma, nitel araştırma yaklaşımlarından eylem araştırması olarak desenlenmiştir. Araştırma 2020-2021 öğeretim yılında Lisansüstü Sosyal Bilgiler Eğitiminde Toplumsal Konuların Öğretimi Dersini alan 6 öğrencinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Dersler, çevrimiçi ortamda uzaktan eğitim yoluyla gerçekleştirilmiştir. Toplumsal konuların öğretimi dersi bağlamında toplumsal kimliklerimiz, toplumda hoşgörü, toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve toplumda engelli olmak üzere dört konu ele alınmıştır. Araştırmada veriler öğrenci yansıtıcı yazıları, görüşme, gözlem kayıtları, araştırmacı notları olmak üzere dört şekilde toplanmıştır. Verilerin analiz sürecinde içerik analizi ve betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırma sonucunda toplumsal konuların öğretimi amacıyla tasarlanan dersin öğrenciler tarafından etkili bulunduğu sınıf içi tartışmalar ve örnek olay üzerinden gidilen tartışmaların öğrencilerin toplumsal sorunlar ile ilgili fikirlerini söylemelerine ve bu sorunlara karşı çözüm üretmelerinde etkili olduğu ifade edilmiştir. Bu etkinin en yoğun olduğu ders üçüncü ve dördüncü ders planı sürecinde gerçekleşmiştir. Bu araştırma öğretmen ve öğretmen adayları için toplumsal konuların öğretimine yönelik uygulanabilir, örnek bir ders modeli sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal konuların öğretimi, Toplumsal sorunlar, Sosyal bilgiler eğitimi, Uzaktan eğitim

Teaching Social Issues in Social Studies Education

Öz

The aim of this study was to design an effective course for teaching social issues in social studies education and to reveal the applicability of it. The study, designed as action research from the qualitative research approaches, was carried out in the course of Teaching Social Issues in Social Studies Education, a graduate course of the Department of Social Studies Education, in the 2020-2021 academic year with 6 students. The courses were carried out online with the distance learning method. A total of four themes were discussed: Our social identities, tolerance in society, gender inequality, and being disabled in society. The data were collected through students' reflection papers, interviews, observation recordings, and researcher's notes. Content and descriptive analysis were used in the analysis process. As a result, the course was found to be effective by the students, as it could be said that classroom discussions and debates based on the case studies were effective for students to express their opinions about social problems and to find solutions to them. This effect was observed to be most intense in the third and fourth lessons. This study provides an applicable example model for teaching social issues for teachers and teacher candidates.

Anahtar Kelimeler

Teaching social issues, Social problems, Social studies education, Distance learning

Kaynakça

• Agbaria, A. K. (2011). The social studies education discourse community on globalization: Explo¬ring the agenda of preparing citizens for the glo¬bal age. Journal of Studies in International Educati-on, 15(1), 57-74. https://doi.org/10.1177/1028315309334645
• Akgöz, B. & Engin, E. (2018). Kurumsal sosyal sorumluluk çerçevesinde çevresel vatandaşlık. Erciyes İletişim Dergisi, 5(3), 276-288. https://doi.org/10.17680/erciyesakademia.355334
• Avaroğulları, M. (2015). Sosyal bilgiler öğretiminde tartışmalı konularla ilgili bir eylem araştırması. Education Sciences, 10(2), 139-150.
• Ata, B. (2006). Sosyal bilgiler öğretim programı. İçinde Öztürk, C. (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi: Yapılandırmacı bir yaklaşım (ss. 71-83). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Baldwin, A. & Meltzer, J. (2012). Environmental citizenship and climate security: Contextualizing violence and citizenship in amazonian Peru. In. Latta, A. & Wittman, H. (Ed.), Environment and citizenship in Latin America- natures, subjects and struggles (pp. 23-38). New York: Berghahn Books.
• Barry, J. (2005). Resistance is fertile: From environmental to sustainability citizenship. Dobson, A. & Bell, D. (Ed.), Environment and citizenship. Cambridge, MA: MIT Press.
• Bülbül, Y. & Yılmaz, A. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre, çevre eğitim ve çevresel vatandaşlık kavramlarına ilişkin görüşleri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 5(2), 165-183.
• Bülbül, Y. (2017). Proje tabanlı öğrenme yönteminin sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevresel vatandaşlık düzeylerine etkisinin değerlendirilmesi üzerine bir karma desen araştırması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Byford, J., Lennon, S. & Russel, W. B. (2009). Teaching controversial issues in the social studies: A research study of high school teachers. The Clearing House, 82(4), 165-170.
• Creswell, J. W. (2002). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research. New Jersey: Merrill Prentice Hall.
• Curtis, C. K. & Shaver, J. P. (1980). Slow learners and the study of contemporary problems. Social Education, 44(4), 302-309.
• Çayır, K. & Ayan M. C. (2012). Ayrımcılık: Örnek ders uygulamaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Chapin, J. R. & Messick, R. G. (2002). Elementary social studies (A practical guide). New Jersey: A Person Education Company.
• Crowe, A. R. (2006). Technology, citizenship, and the social studies classroom: Education for democ-racy in a technological age. International Journal of Social Education, 21(1), 111-121.
• Deveci, H. & Ay, T. S. (2014). Vatandaşlık eğitimi bakımından sosyal bilgilerin toplumsal gücü [Özel Sayı]. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergi, 97-109.
• Dobson, A. (2007). Environmental citizenship: Towards sustainable development. Sustainable Development, 15(5), 276-285. https://doi.org/10.1002/sd.344
• Doğanay, A. (2002). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. İçinde Öztürk, C. & Dilek, D. (Ed), Sosyal Bilgiler Öğretimi (ss. 15-46). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Duman, B. & Alacahan, O. (2010). Sosyal kaynaşma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1),103-128.
• Ekiz, D. (2004). Eğitimde araştırma yöntem ve metodlarına giriş. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Engle, S. H. (2003). Decision-making: The heart of social studies instruction . The Social Studies, 94(1), 7-10.
• Erdilmen, Ş. (2012). Niğde üniversitesi eğitim fakültesi öğrencilerinin çevresel vatandaşlık düzeylerinin incelenmesi ve sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı öğrencilerinin durumu ile karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Niğde.
• Ersoy, A. F. (2007). Sosyal bilgiler dersinde öğretmen¬lerin etkili vatandaşlık eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Evans, R. W., Avery, P. G. & Pederson, P. V. (2000). Taboo topics: Cultural restraint on teaching social issues. The Clearing House, 73(5), 295-302.
• Flowers, N. (2009). Compasito manual on human rights education for children (2nd Ed). Budapest: Directorate of Youth and Sport of the Council of Europe
• Goodwin, M. J., Greasley, S., John, P. & Richardson, L. (2010). Can we make environmental citizens? A randomised control trial of the effects of a school-based intervention on the attitudes and knowledge of young people. Environmental Politics, 19(3), 392-412. https://doi.org/10.1080/09644011003690807
• Hahn, C. (1996). Research on teaching social issues. In. Evans, R. W. & Saxe, D.W. (Ed.), Handbook on teaching social issues (pp. 25-41). Washington, DC: National Council for the Social Studies.
• Hahn, C. L. & Tocci, C. M. (1990). Classroom climate and controversial issues discussions: A five nation study. Theory and Research in Social Education, 18(4), 344-362. https://doi.org/10.1080/00933104.1990.10505621
• Healey, R. L. (2012). The power of debate: Reflections on the potential of debates for engaging students in critical thinking about controversial geographical topics. Journal of Geography in Higher Education, 36(2), 239-257. https://doi.org/10.1080/03098265.2011.619522
• Hubbard, R. S. & Power, B. M. (2003). The art of classroom inquiry: A handbook for teacher-researchers. Portsmouth, NH: Heinemann.
• Hoge, J. D. (1988). Civic education in schools. (ERIC Clearinghouse for Social Studies/Social Science Education Bloomington IN. ED 301531). Retrieved from https://www.ericdigests.org/pre-9210/civic.htm on the 07.11.2016.
• Johnson, D. W. & Johnson, R. T. (1979). Conflict in the classroom: Controversy and learning. Review of Educational Research, 49(1), 51-70. https://doi.org/10.3102/00346543049001051
• Kahne, J., Rodriguez, M., Smith, B. A. & Thiede, K. (2000). Developing citizens for democracy? Assessing opportunities to learn in Chicago’s social studies classrooms. Theory and Research in Social Education, 28(3), 318-338.
• Kayaalp, F., & Karameşe, E. N.(2020). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitimi kapsamında hazırlanan “vatandaşlık” konulu lisansüstü tezlerdeki eğilimler. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 744-786.
• Kayaalp, F., Meral, E., Şimşek, U. & Şahin, İ. F. (2020). A search for a method to improve critical thinking skills in social studies teaching: Writing-to-learn. Review of International Geographical Education Online, 10(3), 400-430.
• Keleşoğlu, S. (2008). Demokrat yurttaşlık niteliklerinin kazandırılması açısından 7-8 sınıf vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersi programı (2000) ile 6-7. Sınıf sosyal bilgiler dersi programının (2005) karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Khishfe, R. (2012). Nature of science and decision-making. International Journal of Science Education, 34(1), 67-100. https://doi.org/10.1080/09500693.2011.559490
• Latta, A. (2007). Environmental citizenship: A model linking ecology with social justice could lead to a more equitable future. Altematives Journal, 33(1), 18-19.
• Levinson, R. (2006). Teachers’ perceptions of the role of evidence in teaching controversial socio-scientific issues. The Curriculum Journal, 17(3), 247-262. https://doi.org/10.1080/09585170600909712
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), (2018). Sosyal bilgiler dersi programı. Erişim adresi: mufredat.meb.gov.tr 12.01.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve kılavuzu: 6- 7. sınıflar. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), (2010). İlköğretim vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi (8. sınıf) öğretim programı. Ankara: MEB Yayınevi.
• Merryfield, M. M. (1993). Responding to the Gulf war: A case study of instructional decision making. Social Education, 57(1), 33-41.
• Merey, Z., Karatekin, K. & Kuş, Z. (2012). İlköğretimde vatandaşlık eğitimi: Karşılaştırmalı kuramsal bir çalışma. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(3), 795-821.
• Mills, G. E. (2003). Action research: A guide for the teacher researcher. Upper Saddle River, NJ: Merrill/Prentice Hall.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Thousand Oaks, California: Sage Publications.
• Moore, J. R. (2012). A challenge for social studies edu¬cators: Increasing civility in schools and society by modeling civic virtues. The Social Studies, 103(4), 140-148. doi: 10.1080/00377996.2011.596860
• National Council for the Social Studies (NCSS), (2020). Ten thematic standards in social studies: Civic ideals and practice. Retrieved from https://www.socialstudies.org/national-curriculum-standards-social-studies-chapter-2-themes-social-studies#10 on the 12.01.2021.
• National Foundation for Educational Research (NFER), (2010). Citizenship educational longitudinal study in UK [CELS]. Retrieved from www.nfer.ac.uk/research/projects/cels/ on the 12.01.2021.
• National Council for the Social Studies. (2003). Etkili bir sosyal bilgiler öğretimi ve öğrenimi düşüncesi (Çev. S.Yazıcı). Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 427-439.
• National Council for the Social Studies. (1994). Ten Thematic Strands in Social Studies. Social Education, 58(6), 365-368.
• National Council for the Social Studies. (2016). Academic freedom and the social studies teacher. Social Education, 80(3), 186.
• Neal, L. S. (2013). From classroom to controversy: Conflict in the teaching of religion. Teaching Theology & Religion, 16(1), 66-75.
• Othman, M., Sahamid, H., Zulkefli, M. H., Hashim, R. & Mohamad, F. (2015). The effects of debate competition on critical thinking among Malaysian second language learners. Middle-East Journal of Scientific Research, 23(4), 656-664. https://doi.org/10.5829/idosi.mejsr.2015.23.04.22001
• Oulton, C., Day, V., Dillon, J. & Grace, M. (2004). Controversial issues: Teachers’ attitudes and practices in the context of citizenship education. Oxford Review of Education, 30(4), 489-507.
• Öntaş, T., Yıldırım, E., Egüz, Ş. & Kaya, B. (2021). Reflections of teaching of controversial topics to the field of classroom education. Education and Science, 46(205), 161-189. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2020.9104
• Özmen, C. (2011). Sosyal bilgiler eğitiminde vatan¬daşlık aktarımı yaklaşımına ilişkin öğretmen gö-rüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 435-455.
• Öztürk, C. & Otluoğlu, R. (2002). Sosyal bilgiler öğretiminde edebi ürünler ve yazılı materyaller. Ankara: Pegem A.
• Öztürk, C. (2012). Sosyal bilgiler: toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış, İçinde Öztürk, C. (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Pope, A. & Patterson, T. (2012). Two sides of the me¬galopolis: Educating for sustainable citizenship. Journal of Social Studies Education Research, 3(2), 1-20.
• Renner, A. (2009). Teaching community, praxis, and courage: A foundations pedagogy of hope and humanization. Educational Studies, 45(1), 59-79. doi:10.1080/00131940802527209
• Sadler, T. D. & Zeidler, D. L. (2005). Patterns of informal reasoning in the context of socioscientific decision making. Journal of Research in Science Teaching, 42(1), 112-138.
• Soley, M. (1996). If it’s controversial, why teach it? Social Education, 60(1), 9-14.
• Stern, P. C., Dietz, T., Abel, T., Guagnano, G. A. & Kalof, L. (1999). A value-belief-norm theory of support for social movements: The case of environmentalism. Human Ecology Review, 6(2), 81-97.
• Savage, T. V. & Armstrong, D. G. (2000). Effective teaching in elementary social studies (4th Ed). New Jersey: Prentice Hall.
• Sagor, R. (2000). Guiding school improvement with action research. Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development.
• Smith, D. O. (1963). Current events in the intermediate grades of a modern elementary school. Master’s Thesis, Kean University, New Jersey.
• Stringer, E. T. (1999). Action research (2nd Ed). USA: Sage Publications, Inc.
• Soran, M., Ergün, M. & Şensoy, Ö. (2015). Engelliliğe ve cinsiyete dayalı ayrımcılık: ilk ve ortaöğretim kurumları için örnek ders uygulamaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sunal, C. S. & Haas, M. E. (2002). Social studies for the elementary and middle grades: A constuctivist approach. Boston: Ally and Bacon.
• Tatar, Ş. & Adıgüzel, O. (2019). Türkiye’de tartışmalı ve sosyobilimsel konular üzerine yazılan lisansüstü tezlerin eğitim bilimleri perspektifinden incelenmesi [Özel Sayı]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 305-325. doi: 10.17494/ogusbd.548368
• Topçu, M. S. (2008). Fen öğretmen adaylarının sosyobilimsel konular hakkındaki kritik düşünme yetenekleri ve bu yetenekleri etkileyen faktörler. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Ünal, F., Tarhan, S. & Köksal E. Ç. (2017). Toplumsal cinsiyet algısını yordamada cinsiyet, sınıf, bölüm ve toplumsal cinsiyet oluşumunun rolü. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 227-236. doi: 10.14686/buefad.287496 Uygun, K. & Önsan, Ö. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin toplumsal cinsiyet algıları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 99-114.
• Vefikuluçay, D., Zeyneloğlu, S., Eroğlu, K. & Taşkın, L. (2007). Kafkas üniversitesi son sınıf öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin bakış açıları. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 26–38.
• Walsh, C. J. (1998). The opinions of school leaders on the use of controversial issues in the social studies classroom. Unpublished doctoral dissertation, Florida State University, Tallahassee.
• Wilson, E. K., Haas, M. E., Laughlin, M. A. & Sunal, C. S. (2002). Teachers’ perspectives on incorporating current controversial issues into the social studies curriculum. The International Social Studies Forum, 2(1), 31-45.
• Yazıcı, S. & Seçgin, F. (2010). Tartışmalı konular ve öğretimine ilişkin bir çalışma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12), 488-501.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (7th Ed). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz V. D., Zeyneloğlu, S., Kocaöz, S., Kısa, S., Taşkın, L. & Eroğlu, K. (2009). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin görüşleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 775-792.
• Yilmaz, K. (2010). Postmodernism and its challenge to the discipline of history: Implications for history education. Educational Philosophy and Theory, 42(7), 779-795. https://doi.org/10.1111/j.1469-5812.2009.00525.x
• Yılmaz, K. (2012). Tartışmalı ve tabu konuların incelenmesi: Sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 201-225.
• Yilmaz, K. & Koca, F. (2012). Tarihsel empati üzerine nitel bir araştırma: tarih öğretmenlerinin algı, görüş ve deneyimlerinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 855-879.
• Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK), (2018). Eğitim fakültelerinde öğretmen yetiştirme lisans programları. Erişim adresi: https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/yeni-ogretmen-yetistirme-lisans-programlari . 15.01.2021 tarihinde alınmıştır.
• Zare, P. & Othman, M. (2015). Students’ perceptions toward using classroom debate to develop critical thinking and oral communication ability. Asian Social Science, 11(9), 158-170. doi:10.5539/ass.v11n9p158