İlkokul 3. Sınıf Öğrencileri İçin Değerlere Yönelik Çocuklar İçin Felsefe (P4C) Uygulamaları

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 258 - 300, 30.05.2025

Hülya Şipar , Nihan Akkocaoğlu Çayır

https://doi.org/10.29299/kefad.1526248

Öz

Bu araştırmanın amacı Hayat Bilgisi öğretim programında yer alan “Adalet, Dostluk, Dürüstlük ve Saygı” kök değerleri üzerine hazırlanan felsefe etkinliklerinin öğrencilerin eylemlerine ve düşünme süreçlerine yansımasının nasıl olduğunu ve bu etkinliklere yönelik sınıf öğretmeninin görüşlerini belirlemektir. Araştırma 2022-2023 eğitim ve öğretim yılında Ankara ilinde bulunan bir özel okulda gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubu ölçüt örnekleme yoluyla seçilmiştir. Araştırmanın katılımcılarını, çocuklar için felsefe eğitmenlik eğitimi alan 3. sınıf öğretmeni ve onun on yedi öğrencisi oluşturmuştur. Araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Veriler gözlem, görüşme ve doküman analizi yoluyla toplanmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi yoluyla incelenmiştir. Araştırmanın bazı çocukların ahlaki durumlara daha esnek bir şekilde yaklaşmalarına ve bağlama duyarlı yargılara varmalarına, kavramlar arasında ilişki kurmalarına, kavramları tanımlamalarına ve kavramları sınıflandırmalarına katkı sağladığı görülmüştür. Ayrıca etkinliklerin, bazı çocukların değerlere yönelik düşüncelerini gözden geçirerek bu düşünceleriyle tutarlı eylemlerde bulunmalarında etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Sınıf öğretmeni de çocuklar için felsefenin öğrencilerin değerleri sorgulayarak içselleştirmelerinde ve eylemlerine yansıtmalarında etkili bir yöntem olduğunu ifade etmiştir. Değerler eğitimini çocuklar için felsefeyle bütünleştirecek araştırmalar yapılabilir, hizmet içi eğitimler verilebilir.

Anahtar Kelimeler

çocuklar için felsefe, değerler eğitimi, hayat bilgisi

Practices of Philosophy for Children (P4C) About Values for Primary School The Third Grade Students

Öz

This study aims to determine how the philosophy activities prepared based on the core values of "Justice, Friendship, Honesty and Respect" in the Life Sciences curriculum are reflected in the actions and thought processes of the students, as well as the opinions of the classroom teacher regarding these activities. The research was conducted in a private school in Ankara in the 2022-2023 academic year. The study group of the research was selected through criterion sampling. The study participants consisted of one third-grade teacher who received training in philosophy for children and her seventeen students. Qualitative research method was used in the study. Data were collected through observation, interviews and document analysis. The data obtained were analyzed using the content analysis method. The study found that some children approached moral situations more flexibly, made context-sensitive judgments, established relationships between concepts, defined concepts, and classified concepts. Additionally, it was concluded that the activities helped some children examine their thoughts on values and act consistently with these thoughts. The class teacher also stated that philosophy for children effectively allows students to internalize and reflect the values to their actions by questioning them. Research can be conducted and in-service training can be provided to integrate the teaching of values with philosophy for children.

Anahtar Kelimeler

philosophy for children, values education, life studies

Kaynakça

• Akan, R. (2022). Hayat bilgisi öğretiminde çocuklar için felsefe (P4c) yaratıcı düşünme becerisi etkinliklerinin öğrencilerin yaratıcı düşünme becerisine etkisi [Doktora tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Akdemir, S. ve Saban, A. (2020). İlkokul dördüncü sınıfta felsefe temelli çocuk kitapları aracılığıyla değer öğretimine ilişkin bir eylem araştırması. Eğitimde Nitel AraştırmalarDergisi, 8(2), 431-461.
• Akkocaoğlu, N., & Celepoğlu, A. (2013). Views of primary school teachers on philosophy books prepared for children. Procedia – Social and Behavioral Sciences,116, 2498-2503. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.600
• Akkocaoğlu Çayır, N. (2015). Çocuklar için felsefe eğitimi üzerine nitel bir araştırma [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Armağan E. ve Doğan B. (2019). İlkokul hayat bilgisi öğretim programı için öğretmenlerin görüşlerine göre ortaya çıkan ihtiyaçlar. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 1(5), 14-26.
• Arslan, A. ve Elma, M. (2022). İlkokul öğrencilerinin değerlere bakış açılarının kök değerler açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 20(44), 385-416. https://doi.org/10.34234/ded.1129404
• Atar, Ö. (2022). Okul öncesi eğitimde yararlanılabilecek çocuk edebiyatı kitaplarının çocuklar için felsefe açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Avcı, F., Özdağ, S., Akdeniz, E. C., Öncü, E. ve Öner, E. (2021). P4C: Küçük çocuklar, büyük fikirler eTwinning projesine yönelik öğretmenlerin görüş ve değerlendirmeleri. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 7(1), 214-228. https://doi.org/10.46442/intjcss.929211
• Boyraz, C. (2019). İlkokulda çocuklarla felsefe uygulamaları: Bir eylem araştırması [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Boyraz, C. (2022). Çocuklar için felsefe eğitiminde uyaran olarak çizgi filmlerin kullanımı: Vikingler ve Heidi. Erciyes Journal of Education, 6(2), 127-144. https://doi.org/10.32433/eje.1152712
• Bozkurt, E. (2017). Çocuk oyunları ile değerler eğitimi [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Burroughs, M. D., & Tunçdemir, T. B. A. (2017). Philosophical ethics in early childhood: A pilot study. Journal of Philosophy in Schools, 4(1), 74-101. https://doi.org/10.21913/jps.v4i1.1420
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Yayıncılık.
• Cam, P. (2014). Philosophy for children, values education and the ınquiring society. Educational Philosophy and Theory, 46 (11).1203-1211. https://doi.org/10.1080/00131857.2013.771443
• Cam, P. (2016). A philosophical approach to moral education. Journal of Philosophy in Schools, 3(1), 5-15. https://doi.org/10.21913/jps.v3i1.1297
• Canbaz, C. (2022). Oyun yoluyla çocuklar için felsefenin kavramsal temelleri [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Cassidy, C., & Christie, D. (2013). Philosophy with children: Talking, thinking and learning together. Early Child Development and Care, 183(8), 1072-1083. https://doi.org/10.1080/03004430.2013.773509
• Costa, R. (2014). The importance and applicability of philosophy for children in today's society. Revista Internacional de Filosofía Aplicada HASER, 5, 77-106. http://doi.org/10.12795/HASER/2014.i5.04
• Cüceloğlu, D. (2018). Öğretmenim bir bakar mısın? (4.baskı). Final Yayıncılık.
• Çalışkan, H. ve Biter, M. (2019). Sosyal bilgiler derslerinde eğitsel oyunlarla değerler eğitimi: Bir eylem araştırması. Journal of Interdisciplinary Education: Theory and Practice, 1(1), 1-28.
• Çotuksöken, B. (2013). Düşünme eğitiminin güncel durumu ve sorunları. B.Çotuksöken ve H. Tepe (Ed.), Çocuklar İçin Felsefe Eğitimi (s. 35-48) içinde. Türkiye Felsefe Kurumu.
• Dikmelik, E. (2022). Sorgulayan çocuklar çocuklarla felsefe el kitabı. Epsilon Yayınevi.
• Direk, N. (2002). Küçük prens üzerine düşünmek. Pan Yayıncılık.
• Direk, N. (2013). Filozof çocuk. Pan Yayıncılık.
• Esemen, A. (2020). Hayat bilgisi öğretim programı kazanımlarının kök değerler ile ilişkisinin değerlendirilmesi. Maarif Mektepleri Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(1),16-29. https://doi.org/10.46762/mamulebd.741720
• Erbaş, A. A. ve Başkurt, İ. (2020). Sınıf öğretmenlerinin hayat bilgisi derslerinde kullandıkları değerler eğitimi yaklaşımları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 926-941. https://doi.org/10.17679/inuefd.704600
• Fisher, R. (2001). Values for thinking. Nash Pollock Publisihing.
• Fisher, R. (2013). Teaching thinking: Philosophical enquiry in the classroom. Bloomsbury Publishing.
• Gellel, A. (2010). Teachers as key players in values education: In implications for teacher formation. Lovat, T.,
• Toomey, R., Clement, N. (Eds.) International research handbook on values education and student wellbeing. Springer.
• Gregory, M. (2008). Philosophy for children: Practitioner handbook. Montclair State University.
• Güven, B. (2019). Çocuklarla yapılan felsefe eğitiminde yaratıcı drama yönteminin kullanılması [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Hatay Uçar, F. ve Çetinkaya, S. (2021). İlkokul hayat bilgisi ders kitaplarında değerler eğitimi. Oltu Beşeri ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 275-291.
• Haynes, J., & Murris, K. (2016). Readings and readers of texts in philosophy for children. In M. R. Gregory, J.
• Haynes, K. Murris (Eds.) In the routledge international handbook of philosophy for children (pp. 203-211). Routledge.
• Işıklar, S. (2019). Çocuklar için felsefe eğitimi programının 5-6 yaş çocuklarda felsefi sorgulama yoluyla eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerine etkisi [Yüksek lisans tezi, Onsekiz Mart Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Jon, S. H. (2024). Is the implementation of philosophy for children in primary school beneficial to the moral and civic education in Hong Kong?. Cogent Education, 11(1), 2313367. https://doi.org/10.1080/2331186X.2024.2313367
• Karadağ, F. ve Demirtaş V. Y. (2018). Çocuklarla felsefe öğretim programının okul öncesi dönemdeki çocukların eleştirel düşünme becerileri üzerindeki etkililiği. Eğitim ve Bilim, 43(195),19-40. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2018.7268
• Kaya, N. (2020). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler derslerinde çocuklar için felsefe: bir eylem araştırması [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Kayaalp, M. (2021). İlkokul 2. sınıf Türkçe dersinde çocuklar için felsefe eğitimi uygulamaları [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Kocaman, A. Ç. (2023). Eğitimde değer sorunu ve çocuklar için felsefe pedagojisinin etik yeteneklerin gelişimindeki rolü. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 22(3), 206-241. https://doi.org/10.20981/kaygi.1303302
• Kohlberg, L. (1981). Essays on moral development: The philosophy of moral development. (Vol. 1). Harper & Row.
• Korla Öztürk, A. (2022). Çocuklar için felsefe programının 10. Sınıf öğrencilerinde eleştirel düşünme becerisine etkisi [Yüksek lisans tezi, Düzce Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Kuçuradi, I. (2012). İnsan ve değerleri. Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kurtdede Fidan, N. (2019). Değerler eğitimi yaklaşımı. F. Ersoy ve P. Ünüvar (Eds.), Karakter ve değerler eğitimi (ss. 85-113) içinde. Anı Yayıncılık.
• Kutluboğa, S. ve Akkocaoğlu Çayır, N. (2021, 12-14 Kasım). Sınıf öğretmenlerinin çocuklarla felsefeye yönelik uyarıcılara ilişkin görüşlerinin incelenmesi. [Bildiri sunumu]. 19. Uluslararası Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu.
• Lipman, M. (2003). Thinking in education. Cambridge University.
• Lipman, M. (2023). Felsefe okulda (1. Baskı). (M. Kerem, Çev.). Usturlab Yayınevi. (Orijinal eserin basım tarihi 1988).
• Lipman, M., Sharp, A. M. ve Oscanyan, F. S. (2023). Felsefe sınıfta (1.Baskı). (M. Kerem, Çev.). Usturlab Yayınevi. (Orijinal eserin basım tarihi 1977).
• Marsal, E., & Dobashi, T. (2009). Often the lack of conversation has ended a friendship-Aristotle's concept of frıendship ın the mirror of P4C. Childhood &Philosophy, 5 (10), 339-365.
• Matthews, G. B. (2000). Çocukluk felsefesi (E. Çakmak, Çev.). Gendaş Kültür. Millî Eğitim Bakanlığı. (2018) Hayat bilgisi dersi öğretim programı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/2018122171428547-HAYAT%20B%C4%B0LG%C4%B0S%C4%B0%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2024). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (1-3. Sınıflar).
• Mehdiyev, G. ve Tozduman Yaralı, K. (2020). Çocuklarla felsefe programının çocukların insani değerlere yönelik tutumları üzerindeki etkililiği. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(29) , 251-279. https://doi.org/10.35675/befdergi.683349
• Mehta, S., & Whitebread, D. (2004). Philosophy for children and moral development in the indian context. Cambridge Üniversitesi.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma: desen ve uygulama için bir rehber. (3. baskı). (S. Turan Çev.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Millet, S., & Tapper, A. (2012). Benefits of collaborative philosophical inquiry in schools. Educational Philosophy and Theory, 44(5), 546-567. https://doi.org/10.1111/j.1469-5812.2010.00727.x
• Muhammadi, F., Sattari A., & Sohi H. (2021). Investigating the effect of thoughtful stories taken from the biography of hazrat fatima on the moral growth of sixth grade female students in shahrbabak city quarterly. Journal of Islamic Education, 16(36), 137-162.
• Murris, K. (2000). Can children do philosophy?. Journal of Philosophy of Education, 34(2), 261-279. https://doi.org/10.1111/1467-9752.00172
• Ominde, E. S., Kodhiambo, A. K., & Okuro, S. (2022). The case for philosophy for children in kenyan schools. Childhood and Philosophy, 18, 1-17.
• Özkan Elgün, İ. ve Uysal, F. (2022). Hayat bilgisi dersi öğretim programı kazanımlarının yaşam becerileri kapsamında incelenmesi. Baskent University Journal of Education, 9(2), 122-135.
• Öztürk, T. (2015). Öğrencilerin hayat bilgisi dersi öğretim programındaki temel becerileri kazanmalarına yönelik öğretmen görüşleri. Eğitim ve Bilim, 40(181), 271-292.
• Peterson, A., & Bentley, B. (2015). Exploring the connections between philosophy for children and character education: some implications for moral education? Journal of Philosophy for Children in Schools, 2(2), 49-70.
• Rokeach, M. (1973). The nature of human values. The Free Pres.
• Scwartz, S. H. (1992). Universal in the content structure of values: theoritical advences and emprical tests in 20 countries. In Zanna (Eds.) Advances in experimental social psychology. Academic Pres.
• Schwartz, S. H. (1994). Are there universal aspects in the structure and contents of human values? Journal of Social Issues, 50(4), 19–45. https://doi.org/10.1111/j.15404560.1994.tb01196.x
• Sigurborsdottir, I. (1998). Philosophy with children in Foldaborg: Development project in Foldaborg, a preschool in Reykjavik for children from 1-6 years. International Journal of Early Childhood, 30(1), 14-16.
• Şahin, K. H. (2010). İlköğretim okullarında sosyal bilgiler dersini yürüten 4. ve 5. Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan değerlerin kazandırılmasına ilişkin görüşleri [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Taylor, J. L. (2012). Think again: A philosophical approach to teaching. Continuum International Publishing Group.
• Taşdelen, V. (2014). Felsefenin gülümseyen yüzü: Çocuklarla felsefe. Türk Dili, 14(4), 562-568.
• Tunç, A. İ. (2017). Çocuklarla felsefe. Çocuk ve Medeniyet, 2, 71-89.
• Ulucan, S. (2023). Çocuklar için felsefe etkinliklerinin öğrenenlerin deneyimlerine ve eleştirel düşünme eğilimlerine etkisi: bir eylem araştırması [Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Ulusoy, K. ve Dilmaç B. (2020). Değerler eğitimi (6.baskı), Pegem Akademi.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (2007). Philosophy: A school of freedom teaching philosophy and learning to philosophize: Status and prospects. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000154173
• Ünal, Ü. (2023). Çocuklar için felsefe etkinliklerinin çocukların ahlaki ve sosyal kural algıları üzerindeki etkisinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Wartenberg, T. E. (2018). Küçük çocuklar için büyük fikirler: Çocuk edebiyatıyla felsefe öğretimi. (S. Kurtar ve A. K. Gülen Çev.). Sentez.
• Yazar, T. ve Tutal, Ö. (2020). Değer eğitimi yaklaşımları. G. Izgar ve B. Dilmaç (Eds.), Değer eğitimi kavram, ilke ve yaklaşımlar, (ss. 155-161) içinde. Pegem Akademi.
• Yıldırım A. ve Şimşek H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Zengin, K. (2020). Federal almanya’daki ilkokul (1-4. sınıflar) çocuklarla felsefe dersi (philosophieren mit kindern) öğretim programının değer eğitimi açısından incelenmesi. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 53, 287-303. https://doi.org/10.29288/ilted.703909