Sınıf Öğretmeni Adaylarının Satranç Oyununa İlişkin Tutumlarının, Bilme Düzeylerinin ve Oynama Sıklıklarının İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 376 - 398, 30.05.2025

Alperen Ceylan , Eyüp Bozkurt

https://doi.org/10.29299/kefad.1529940

Öz

Satranç oyunu geçmişi çok eskilere dayanan bir zekâ oyunudur. Bu oyun hem maliyeti düşük hem de popüler bir oyundur. Oyunlar eğitimin her kademesinde uygulanabilmektedir. İlkokul kademesinde satranç oyununun uygulanması ancak sınıf öğretmenlerine bağlıdır. Sınıf öğretmenlerinin üniversite yıllarında henüz aday öğretmenken bu oyunu oynamaları, bilgi sahibi olmaları ve olumlu bir tutumda olmaları gelecekteki meslek hayatlarını da etkileyecektir. Bu çalışmanın amacı sınıf öğretmeni adaylarının satranç oyununa yönelik tutumlarını, bilgi düzeylerini, oynama sıklıklarını tespit etmek ve tutumlarını demografik verilere dayalı olarak incelemektir. Çalışmanın örneklemi kolay ulaşılabilir örneklemle seçilmiş olan 2023-2024 eğitim ve öğretim yılında Fırat Üniversitesi’nde öğrenim görmekte olan sınıf öğretmeni adaylarıdır. Veriler “Kişisel Bilgi Formu”, “Satranç Oyununa Yönelik Tutum Ölçeği”, “Satranç Oyunu Bilgi Düzeyi” ve “Satranç Oyunu Oynama Sıklığı” dereceli puanlama anahtarları ile toplanmıştır. Verilerin analizinde SPSS 22.0 kullanılmıştır. Çalışmanın bulguları incelendiğinde sınıf öğretmeni adaylarının satranç oyununa yönelik tutumlarının yüksek olduğu, tutumlarının cinsiyete göre farklılık oluşturmadığı, sınıf düzeyi ve satranç üzerine eğitim alma değişkenine göre anlamlı farklılıkların oluştuğu görülmektedir. Sınıf öğretmeni adaylarının satranç oyunu hakkında orta düzeyde bilgi sahibi oldukları ve satranç oyununu az düzeyde oynadıkları görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

satranç, zekâ oyunları, akıl ve zekâ oyunları

An Investigation of Primary School Teacher Candidate' Attitudes, Knowledge Levels, and Playing Frequency Towards Chess Games

Öz

The game of chess is a game of intelligence with a long history. This game is both low-cost and popular. Games can be applied at all levels of education. Implementing the chess game at the primary school level depends only on the classroom teachers. The fact that classroom teachers play this game, have knowledge and have a positive attitude while they are still prospective teachers during their university years will also affect their future professional lives. This study aims to determine the attitudes of prospective primary school teachers towards the game of chess, their level of knowledge, and their frequency of playing and to examine their attitudes based on demographic data. The sample of the study is primary school teacher candidates studying at Fırat University in the 2023-2024 academic year, who were selected with an easily accessible sample. The data were collected with the scoring keys of "Personal Information Form", "Attitude Scale towards Chess Game", "Chess Game Knowledge Level" and "Frequency of Playing Chess Game". SPSS 22.0 was used to analyze the data. When the findings of the study are examined, it is seen that the attitudes of the prospective classroom teachers towards the game of chess are high, their attitudes do not differ according to gender, and there are significant differences according to the grade level and the variable of receiving education on chess. It is seen that prospective primary school teachers have a moderate level of knowledge about the game of chess and play the game of chess at a low level.

Anahtar Kelimeler

Chess, İntelligence Games, Mind and İntelligence Games

Kaynakça

• Adalar, H. (2021). Akıl ve zekâ oyunları ile beceri öğretimi. H. Adalar (Ed.), Akıl ve zekâ oyunları ile beceri öğretimi- 1 (1. Baskı., ss. 21-46) içinde. Pegem Akademi.
• Adalar, H. ve Yüksel, İ. (2017). Sosyal bilgiler, fen bilimleri ve diğer branş öğretmenlerinin görüşleri açısından zekâ oyunları öğretim programı. Turkish Studies, 12(28), 1-24. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.12428
• Ağralı Ermiş, S. ve Akyol, G. (2022). Satranç sporcularının satranç hakkındaki görüşleri: nitel araştırma. Türkiye Spor Bilimleri Dergisi, 6(2), 104-117. https://doi.org/10.32706/tusbid.1206305
• Ak, B. ve Kalaycı, Ş. (2008). Verilerin düzenlenmesi ve gösterimi. SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Asil Yayın Dağıtım.
• Akar, T. (2021). Okul öncesi dönemde verilen satranç eğitiminin dikkat gelişimine etkisi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Akay, K. (2017). Okul öncesi dönem çocuklarına verilen satranç eğitiminin bilişsel ve sosyal davranışına etkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Alessi, S. M., & Trollip, S. R. (2001). Multimedia for learning: methods and development (3rd Ed). Allyn & Bacon: Needham Heights.
• Alp, G. B. (2023). Sınıf öğretmenlerinin zekâ oyunlarına yönelik tutumlarının ve öğretim süreçlerinde zekâ oyunlarından yararlanma durumlarının incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Altun, M. (2017). Fiziksel etkinlik kartları ile zekâ oyunlarının ilkokul öğrencilerinin dikkat ve görsel algı düzeylerine etkisi [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Altun, M. (2019). The effects of mind games and games containing physical activity on attention and visual perception levels of primary school students. Journal of Education and Learning, 8(6), 72-82. https://doi.org/10.5539/jel.v8n6p72
• Ayar, A. (2022). Akıl ve zekâ oyunlarının ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin yaratıcı düşünme, üst bilişsel farkındalık, dikkat ve sosyal beceri düzeylerine etkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Baki, N. (2018). Zekâ oyunları dersinde uygulanan geometrik-mekanik oyunların öğrencilerin akademik öz yeterlik ve problem çözme becerilerine etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Baş, Ö., Kuzu, O., & Gök, B. (2020). The effects of mind games on higher level thinking skills in gifted students. Journal of Education and Future, 17, 1-13. https://doi.org/10.30786/jef.506669
• Bayramin, T. (2020). 6. sınıf öğrencilerinin zekâ oyunlarında kullandığı problem çözme stratejilerinin belirlenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Baysal, N. Z., Çarıkçı, S. ve Yaşar, E. B. (2016). Sınıf öğretmenlerinin düşünme becerileri öğretimine yönelik farkındalıkları. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(1), 7-28.
• Bottino, R. M., Ott, M., & Tavella, M. (2013). R. M. Bottino, M. Ott, & M. Tavella (2013). Investigating the relationship between school performance and the abilities to play mind games [European Conference on games based learning], 62-71. Academic Conferences International Limited.
• Bryman, A., & Cramer, D. (2001). Quantitative data analysis with SPSS release 10 for windows: a guide for social scientists. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203471548
• Büyükaşık, E. (2017). Ortaokul öğrencilerinin problem çözmeye yönelik tutumları ile satranç bilgisi seviyeleri arasındaki ilişki [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2020). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (29. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Can, A. (2019). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi (8. Baskı) Pegem Akademi.
• Ceylan, A. (2023). Sınıf öğretmenlerinin zekâ oyunlarına ilişkin tutumlarının, bilme düzeylerinin ve kullanım sıklıklarının incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Ceylan, A. (2024). Türkiye’de satranç oyunuyla alakalı eğitim alanında yapılmış lisansüstü çalışmaların incelenmesi. S. Kartopu (Ed.), Arceng International Social Scıences Congress (ss. 83-83) içinde. Arceng Publicatiıons.
• Çağır, S., & Oruç, Ş. (2020). Intelligence and mind games in concept teaching in social studies. Participatory Educational Research, 7(3), 139-160. https://doi.org/10.17275/per.20.39.7.3
• Çalışandemir, F. (2016). Oyun ve özellikleri. H. G. Ogelman (Ed.), Yaşamın ilk yıllarında oyun: Oyuna çok yönlü bakış (2. Baskı, ss. 1-15) içinde. Pegem Akademi.
• Çalışkan, S. H. (2019). Ortaokul zekâ oyunları dersi öğretim programına ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Çar, B. (2022). Sınıf öğretmenlerinin beden eğitimi dersi ve oyun kavramı ile ilgili algılamalarının incelenmesi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 20(3), 105-117. https://doi.org/10.33689/spormetre.1091870
• Çınar, İ. (2008). İlköğretimin önemi. Eğitişim Dergisi, 20, 1-28.
• Çubukçu, A. ve Bağçeli, K. P. (2018). Okulöncesi dönem çocuklarının problem çözme becerilerinin satranç eğitimi alma durumlarına göre incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(43), 51-61. https://doi.org/10.9779/PUJE841
• Çubukçu, Z. (2011). Düşünme becerileri. S. B. Filiz (Ed.), Öğrenme öğretme kuram ve yaklaşımları (ss. 281-331) içinde. Pegem Akademi.
• Dagnino, F. M., Ballauri, M., Benigno, V., Caponetto, I., & Pesenti, E. (2013). Reasoning abilities in primary school: A pilot study on poor achievers vs. normal achievers in computer game tasks. Learning and Individual Differences, 23, 213-217. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2012.09.009
• Demirel, T. (2015). Zekâ oyunlarının Türkçe ve matematik derslerinde kullanılmasının ortaokul öğrencileri üzerindeki bilişsel ve duyuşsal etkilerinin değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Demirel, T., & Karakuş Yılmaz, T. (2019). The effects of mind games in math and grammar courses on the achievements and perceived problem‐solving skills of secondary school students. British Journal of Educational Technology, 50(3), 1482-1494. https://doi.org/10.1111/bjet.12624
• Devecioğlu, Y. ve Karadağ, Z. (2014). Amaç, beklenti ve öneriler bağlamında zekâ oyunları dersinin değerlendirilmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 41-61.
• Ekiz, M. A. (2020). Oyuna başlarken. Gazi Kitabevi.
• Ergün, E., & Gözler, A. (2020). Analyzing of the opinion of teachers conducting mind game courses for the applicability of mind games. African Educational Research Journal Special Issue, 8(2), 220-223.
• Eryücel, M. E. (2018). Satranç sporcularında psikolojik dayanıklılık ve düşünme stilleri arasındaki ilişki [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Esen, M. (2019). Zekâ oyunlarının, 4. sınıf öğrencilerinin problem çözmeye ilişkin karar verme becerisine, sabırlı davranış göstermesine ve okul doyumuna etkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi] Ulusal Tez Merkezi.
• Fraenkel, J. R., & Wallen, N. E. (2006). How to design and evaluate research in education. McGraw- Hill.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (8th ed.). McGraw- Hill.
• Goodrich, A. H. (2001). The efects of instructional rubrics on learning to write. Current Issues in Eductions, 4(4).
• Gökkaya, M. B. (2022). Üniversite öğrencilerinin satranç oynama oranı, satranca başlama yaşı ile cinsiyet, eğitim görülen bölüm ve bölge ilişkisinin değerlendirilmesi. Aksaray University Journal of Sport and Health Researches, 3(1), 79-91.
• Güneş, D. (2020). Sınıf öğretmenlerinin akıl ve zekâ oyunlarının ilkokulda kullanıma yönelik değerlendirmeleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• İnceloğlu, M. (2004). Tutum, algı, iletişim. Elips Kitap.
• Kaynar, F. (2014). Erken çocukluk döneminde verilen satranç eğitiminin ilkokula hazır bulunuşluğa etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Köksal, A. (2006). Eğitimde satranç. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17-27, (12).
• Kula, S. S. (2020). Zekâ oyunlarının ilkokul 2. sınıf öğrencilerine yansımaları: Bir eylem araştırması. Milli Eğitim Dergisi, 49(225), 253-282.
• Kurbal, M. S. (2015). An investıgation of sixth grade students’ problem solving strategies and underlying reasoning in the context of a course on general puzzles and games. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Middle East Technical University]. Ulusal Tez Merkezi.
• Manak, S. (2007). İlköğretim okullarında uygulamaya konulan seçmeli satranç dersi programının incelenmesi, (kütahya ili örneği) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Marangoz, D. (2018). Mekanik zekâ oyunlarının ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin zihinsel beceri düzeylerine etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://doi.org/10.17719/jisr.20175334149
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2006). İlköğretim satranç dersi öğretim programı ve kılavuzu 1- 8. sınıflar. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2016). Ortaokullar ve imam hatip ortaokulu zekâ oyunları 5, 6, 7 ve 8. sınıflar (öğretmeler için öğretim materyali). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2019). Satranç öğretim programı (okul öncesi). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2023). Zekâ oyunları uygulamaları eğitimi projesi. https://oygm.meb.gov.tr/www/zek-oyunlari-uygulamalari-egitimi-projesi/icerik/1139
• Milat, M. (2006). The role of chess in modern education. https://www.kidchess.com/the-role-of-chess-in-modern-education/
• Nunnally, J. C. (1978). Psychometric theory. McGraw Hill.
• Orak, S., Karademir, E. ve Artvinli, E. (2016). Orta Asya’daki zekâ ve strateji oyunları destekli öğretime dayalı uygulamaların akademik başarıya ve tutuma etkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Eğitim Dergisi, 1(1), 1-18.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods (3rd ed). Sage Publications.
• Sadık, R. (2006). İlköğretim 4. ve 5. sınıf satranç bilen öğrenciler ile satranç bilmeyen öğrencilerin doğal sayılara ilişkin dört işlem ve problem çözme başarılarının karşılaştırılması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Sadık, R. (2018). Öğretmen adaylarının satranç oyununa yönelik tutumlarının incelenmesi. S. Devecioğlu (Ed.), 1. Uluslararası Beden Eğitimi, Spor, Rekreasyon ve Dans Kongresi (ss. 258-264) içinde. Asos Yayınevi.
• Sadık, R., Öntürk, Y., Dinç, F. ve Özen, A. (2018). Satranç oyununa yönelik tutum ölçeği geliştirilmesi. Türkiye Spor Bilimleri Dergisi, 2(2), 53-60. https://doi.org/10.32706/tusbid.486539
• Sargın, M. ve Taşdemir, M. (2020). Seçmeli zekâ oyunları dersi öğretim programının öğretmenler tarafından değerlendirilmesi (Bir durum çalışması). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19(75), 1444-1460. https://doi.org/10.17755/esosder.653817
• Savaş, M. A. (2019). Zekâ oyunları eğitiminin fen bilimleri öğretmen adaylarının eleştirel düşünme becerileri üzerine etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Alkaş Ulusoy, Ç., Saygı, E. ve Umay, A. (2016). İlköğretim matematik öğretmenlerinin zekâ oyunları dersi ile ilgili görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 280-294. http://doi.org/10.16986/huje.2016018494
• Sığırtmaç, A. (2016). An investigation on the effectiveness of chess training on creativity and theory of mind development at early childhood. Academic Journals, 11(11), 1056-1063. https://doi.org/10.5897/ERR2016.2676
• Şahin, E. (2019). Zekâ oyunlarının ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin problem çözme becerilerine ve problem çözme algılarına etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Şanlıdağ, M. (2020). Zekâ oyunları dersinin öğrencilerin matematik problemi çözme tutumlarına ve problem çözmeye yönelik yansıtıcı düşünme becerilerine etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Şeker, Ş. E. (2014). Maslow’un ihtiyaçlar piramiti (Maslow hierarchy of needs). YBS Ansiklopedisi, 1(1), 43-45.
• Tatlıpınar, S. (2017). Satranç öğretiminin okul öncesi çocuklarda dikkat gelişime etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. (2013). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu akıl ve zekâ oyunları öğretim programı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Tavşancıl, E. (2006). Tutumların ölçülmesi ve SPPS ile veri analizi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Terzi, H. (2019). Zekâ oyunlarının 6. sınıf öğrencilerinin yaratıcı düşünme becerilerine etkileri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bayburt Üniversitesi] Ulusal Tez Merkezi.
• Tuncer, M. (2020). Nicel araştırma desenleri. B. Oral ve A. Çoban (Ed.), Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (1. Baskı, ss. 205-227) içinde. Pegem Akademi Yayıncılık. https://doi.org/10.14527/9786257880176.08
• Türkiye Satranç Federasyonu. (2021). Satranç, ortaokullarda seçmeli ders olarak verilecek. https://www.tsf.org.tr/guncel-haberler/15174-satranc-ortaokullarda-secmeli-ders-olarakverilecek
• Türkiye Satranç Federasyonu. (2023). Santrancın tarihçesi. https://www.tsf.org.tr/federasyon/tarihce
• Ulus, A. (2022). Ortaokulda öğrenim gören aktif satranç sporcularına ait farklı değişkenlerin problem çözme, 21. yüzyıl becerileri ve fen bilimlerine yönelik tutumları ile ilişkilerinin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi] Ulusal Tez Merkezi.
• Ülger, N. (2023). Satranç öğretim programının okul öncesi öğrencilerinin problem çözme becerilerine etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Ün, E. (2010). Satranç eğitimini, problem çözme yaklaşımları, karar verme ve düşünme stillerine etkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yağlı, M. C. (2019). Zekâ oyunlarının ilkokul öğrencilerinin dikkat ve görsel algı düzeylerine etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yaman, B. (2022). Satrancın akademik başarıya etkisi (doküman incelemesi). The Journal of Academic Social Resources, 7(38), 684-691. https://doi.org/10.29228/ASRJOURNAL.62924
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, M. (2010). İlköğretim 2. kademesinde okuyan aktif satranç sporcularının yaratıcılık ve çoklu zeka alanlarıyla olan ilişkilerinin araştırılması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yüksek Öğretim Kurumu. (2019). Sınıf öğretmenliği lisans programı. https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Yeni-Ogretmen-Yetistirme-Lisans-Programlari/Sinif_Ogretmenligi_Lisans_Programi09042019.pdf