Ortaokul 8. Sınıf Öğrencilerinin “Canlı”ve”Cansız” Kavramlarını Algılamasında Sahip Oldukları Metaforlar

Yıl 2020, Cilt: 28 Sayı: 5, 2044 - 2057, 30.09.2020

Battal Barış Dinçer Mustafa Erdemir

Öz

Çalışma ortaokul 8.sınıf öğrencilerinin “canlı” ve “cansız” kavramlarına ilişkin zihinsel yansımaları metaforik bilgi olarak belirleyebilmektir. Kavramlara ait bilginin Fen Bilgisi dersinin yeniden yapılandırılmasında, eğitim-öğretim sürecinin değerlendirilmesi ve öğrencinin bilgi durumun belirlenmesi açısından önemlidir. Çalışma nitel çalışma olup, öğrenciler edilen veriler ışığında içerik analizi yapılarak bulgular oluşturulmuştur. Canlı ve cansız kavramlarına ait şablonlar kullanılarak metafor ve metaforu konuya bağlayan özellikler elde edilmiştir. Canlı kavramına yönelik 77 ve cansız kavramları yönelik 76 geçerli metafor elde edilmiştir. Canlı kavramına ilişkin oluşturulan metaforların büyük bir kısmı 28’i insan ve insana ait özellikler, 19’u hayvan ve 13’ü bitkilerde oluşmaktadır. Cansız kavramına ait metaforları büyük bir kısmı 33’ü günlük kullanılan araç, 21’ cisim, 14’i doğal maddelerden oluşmaktadır. Canlı kavramına ilişkin metaforu canlılığa bağlayan özelliklerin başında; % 29 “büyüme ve gelişme”, % 17 “hareket etmek”, % 8 “düşünebilmek, % 8 “içerisinde canlıların olduğu topluluk , % 8 “duygu ve dostluk ve % 7” özgürce uçmak” gelmektedir. Cansız kavramına ilişki ilişkin metaforu cansızlığa bağlayan özelliklerin başında; % 30 “hareket etmemek”, % 16 “büyümemek ve gelişememek”, % 14 “ nefes almamak” ve % 13 “konuşamamak” gelmektedir. Oluşturulan metaforlar ve metaforu konuya bağlayan özellikler 2013 ve 2018 Fen Bilgisi Dersi Programının 3. sınıf canlı cansızları sınıflandırma, 5.sınıf mikroskobik canlılar tanıma kazanımları destek iken, 4. 6. 7 ve 8. Sınıflarına yer alan beslenme, boşaltım, sindirim sistemi, çoğalma, iskelet sistemi gibi konularla sınırlı sayıda üretilmiştir. Genel cansız kavramına ilişkin metaforlar, canlı kavramının özellikleri referans alınarak, olumsuzlukları kullanılarak oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Metafor, Canlı Kavramı, Cansız Kavramı, Algı, Ortaokul 8. Sınıf

Kaynakça

• Aikenhead, G. S. (2001). Integrating western and Aboriginal sciences: Cross-cultural science teaching. Research in Science Education, 31, 337–355.
• Akkaya, E. ve Özdemir, S. (2013). Genel lise öğrenci ve öğretmenlerinin okul ve ideal okul algılarının metafor yoluyla analizi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 19(2), 295-322.
• Akyol, C. (2017). Metaforların kullanım alanları ve faydaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Akyol, C & Kızıltan, Ö. (2018). Öğretmen Adaylarının Kültür Kavramına İlişkin Metaforları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 39 (2), 937-961.
• Aristotle. (1995). Poetics. S. Halliwell (trans.), Cambridge. MA: Harvard University Press.
• Arslan, M. M. & Bayrakçı, M. (2006). Metaforik düşünme ve öğrenme yaklaşımının eğitim-öğretim açısından incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 35(171), 100–108.
• Bahar, M., Cıhangır, S ve Gözün, Ö. (2002). “Okul Öncesi Ve Ilköğretim Çağındaki Öğrencilerin Canlı ve Cansız Nesneler Ile Ilgili Alternatif Düşünce Kalıpları”, V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, 16-18 . Ankara.
• Brulé, L., Labrel, F., Megalakaki, O., Fouquet, N., & Caillies, S. (2014). Children´s justifications of plants as living things between 5 and 7 years of age. European Journal of Developmental Psychology, 11(5), 532-545.
• Canbaba, Z. (2018). “Orta öğretim Öğrencilerinin Nüfus ve Göç Kavramına ilişkin Algılarının Metafor Yöntemi İle incelenmesi.” Yüksek Lisan Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Cázares, L., G., Rivera, B., G., Camacho, F., F & Calderón, Elena., C. (2016). “Models of living and non-living beings among indigenous community children”, Review of Science, Mathematics and ICT Education, vol. 10, núm. 2. http://resmicte.lis.upatras.gr/index.php/review/article/view/2710
• Deant-Read, C. H., & Szokolszky, A. (1993). Where do metaphors come from? Metaphor and Symbolic Activity, 8(3), 227-242.
• Forceville, C. (2002). The identification of target and source in pictorial metaphors.Journal of Pragmatics, 34, 1-14.
• Kelleci, D. (2014). Sınıf öğretmenliği adaylarının iklim kavramına ilişkin algılarının metafor yoluyla incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Giresun Üni. Sosyal B. Enst. İlköğretim Anabilim Dalı.
• Kılıç, Z. , Atasoy, B. , Tertemiz, N. , Şeren, M ve Ercan, L. (2001). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Klavuzu. Ankara; Nobel Yayın.
• Küçük, O. (2016). Çağdaş Metafor Teorisi: George Lakoff ve Mark Johnson. Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı Felsefe Tarihi Bilim Dalı. Bursa.
• Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In Andrew Ortony, ed., Metaphor and thought. Cambridge: Cambridge University Press, 202-251.
• Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: The University of Chicago Press.
• MEB. (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programi (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanliği Temel Eğitim Genel Müdürlüğü. Taslak Program.
• MEB. (2013). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Morgan, G. (1998). Yönetim ve Örgüt Teorilerinde Metafor (Çev. Gündüz Bulut). İstanbul: BZD Yayayıncılık.
• Opfer, E. J. (2002). Identifying living and sentient kinds from dynamic information: the case of goal-di-rected versus aimless autonomous movement in conceptual change. Cognition, 86, 97-122.
• Opfer, E. J., & Siegler, S. R. (2004). Revisiting preschoolers´ living things concept: a microgenetic analysis of conceptual change in basic biology. Cognitive Psychology, 49, 301-332.
• Oxford, R. L.; Tomlinson, S.; Barcelos, A.; Harrington, C.; Lavine, R. Z.; Saleh, A. ve Longhini, A. (1998). Clashing metaphors about classroom teachers: Toward a systematic typology for the language teaching field. System, 26, 3-50.
• Pıaget, J. (1929). The Child's Conception of the World. London; Routledge & Kegan Paul.
• Saban, A, Koçbeker, B.N. ve Saban A. (2006).Öğretmen adaylarının öğretmen kavramına ilişkin algılarının metafor analizi yoluyla incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 6(2): 461-522.
• Saban, A. (2009). Öğretmen Adaylarının Öğrenci Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Zihinsel İmgeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 281-326.
• Tamır, P. , Gal-Choppın, R. Ve Nussınovıtz, R. (1981). How do intermediate and junior high schools students conceptualize living and non-living? Journal of Research in Science Teaching. 18, 241-248.
• Topsakal, Ü, U. (2009). Tematik Öğretimin Canlı Ve Cansız Varlıklarla İlgili Kavram Yanıgılarının Giderilmesinde Etkililiği. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 0 (17) , 219-234 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/sakaefd/issue/11213/133921
• Ünlü, M. (2014). Coğrafya öğretimi. Ankara: Pagem Akademi.
• Yalçın, M. ve Enginer, A. (2012). İlköğretim okullarında okul müdürüne ilişkin metaforik algılar. Öğretmen Eğitimi ve Eğitimcileri Dergisi, 1(2), 229-256.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, 257. Ankara