Sel ve Heyelana Bağlı Gelişen Zorunlu Göçlerin Kırsal ve Doğal Mirasa Etkisi: Çaykara Örneği

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 4, 1146 - 1168, 16.07.2024

Saadet Gündoğdu

https://doi.org/10.35674/kent.1421135

Öz

Bu çalışma, doğa kaynaklı gelişen sel ve heyelanlar sonucunda oluşan göç, iskân ve miras değerlerinin korunması arasındaki ilişkiye; sel ve heyelan riski yüksek olan kırsal ve doğal miras alanları ve kullanıcılarıyla ilişkilendirilen mirasa odaklanmaktadır. Konu, zengin kırsal ve doğal miras değerlerine sahip Trabzon Çaykara özelinde örneklenmektedir. Geçmişte yaşanmış olan Çaykara selleri üzerinden riskler araştırılmaktadır. Geçmiş afetlerden elde edilecek/ öğrenilecek bilgiler, risk azaltma ve hazırlık çalışmalarının nasıl yürütülmesi gerektiği konusunda yönlendirici olacak ve de tehlikelere karşı alınması gereken önlemleri de belirleyecektir. Bu sebeple çalışmanın amacı; alandaki risklerin tanımlanması, sorunların tartışılması, sorunlara yönelik çözüm önerileri üretilmesi ve konu hakkında farkındalık oluşturarak yeni söylemler geliştirilmesidir. Günümüzde göçe sebep olan risklerin yönetimi ve aşırı doğa olaylarını tetikleyen iklim değişikliği, konuyla bütünleşik şekilde düşünülmelidir. Afetler sebebiyle zorunlu göçe sevk edilen insanların “toplu olarak taşınması”, mirasın korunabilmesi için yeni oluşturulacak yerleştirme/ iskân yasalarında, göz ardı edilmemelidir. Çalışmada öncelikle sözü edilen konular hakkında genel ve tarihi bir perspektif sunulup, unsurlar arasındaki ilişki görünür kılınmakta; ardından Çaykara örneği üzerinden sorunların etki alanları, nedenleri ile engellenebilir sonuçları tartışılarak bu bütünleşme sağlanmaya çalışılmakta ve unsurlar arasındaki ilişki netleştirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sel, Heyelan, Risk Yönetimi, Kırsal Miras, Doğal Miras, Zorunlu İskân

The Impact of Forced Migration Due to Flood and Landslide on the Rural and Natural Heritage: The Case of Çaykara

Öz

This study focuses on the relationship between migration, settlement and conservation of heritage values as a result of nature-induced floods and landslides; the heritage associated with heritage areas with these characteristics and their users, and the phenomenon of conservation. The subject is exemplified in Trabzon Çaykara, which has rich rural and natural heritage values. Risks are investigated through Çaykara floods experienced in the past. The information to be obtained and learned from past disasters will guide the precautions to be taken against the hazards we may face in the future, and how risk reduction and preparation activities should be carried out. For this reason, the aim is to define risks in the area, discuss problems, generate solutions precautions to the problems and develop new discourses by raising awareness about the issue. The management of risks that give rise to migration and the climate change that triggers extreme natural events should be considered as integrated into the subject. The mass relocation of people who were forced to migrate due to disasters should not be ignored in the new settlement/resettlement laws in order to preserve heritage. In the study, firstly, a general and historical perspective is presented about the mentioned issues and the relationship between the elements is made visible; by discussing the impact areas, causes and preventable results of the problems via the case of Çaykara, this integration is tried to be achieved and the relationship between the elements is made clarified.

Anahtar Kelimeler

Flood, Landslide, Risk Management, Rural Heritage, Natural Heritage, Forced Resettlement

Kaynakça

• Abdik, Y. (2012). Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Heyelanlar için Sınır Yağış Miktarı Değerlerinin Belirlenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Acar, B. E. ve Kıvılcım, Ç., F. (2020). Bursa İznik Gölü Havzası Kültürel Peyzajının Bütünleşik Koruma Bağlamında Değerlendirilmesi-Gürle Köyü Örneği. II. YTÜ Mimarlık ve Şehircilik Lisansüstü Sempozyumu, Seminer Bildirileri, İstanbul.
• AFAD (2014). Kültürel Mirasın Korunması. İstanbul: Akademik Danışman Zeynep Gül Ünal, Yürütücü Kurumlar İstanbul Valiliği, İstanbul İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (İstanbul AFAD), İsmep Rehber Kitaplar.
• AFAD (2020). Afet Yönetimi Kapsamında 2019 Yılına Bakış ve Doğa Kaynaklı Olay İstatistikleri, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara.
• Akçalı, E. (2011). Heyelan–Yağış İlişkisinin Modellenmesi ve Analizi; Trabzon İli Örneği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 1, (BCA 1), 0.30.10/ 117.818.28.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi 1, (BOA 1), 177/55, H/13/06/1331.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 2, (BCA 2), 030.1.1/36.39.1.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 3, (BCA 3), 030.18.01/57.66.15.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 4, (BCA 4), 030.18.01.02/40.77.009.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 5, (BCA 5), 030.18.01./68.75.007.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi 2, (BOA 2), Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi Evrakı (DH.EUM.THR.), 12/5, H/01/11/1327.
• Bigio, A. G., Ochoa, M.C., Amirtahmasebi, R. ve Mcwilliams, K., (2011). Climate-resilient, Climate-friendly World Heritage Cities, The World Bank, presented at the 11st Congress of the Organization of World Heritage Cities, Portugal.
• Bronner, S. J. (2006). Building Tradition, Control and Authority in Vernacular Architecture, içinde: Vernacular Architecture in the Twenty-First Century, Ed. Asquith, L. ve Vellinga, M. New York: Taylor & Francis, 23-45.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. Ve Demirel F. (2022). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara, Pegem Akademi.
• Cengizkan, A. (2004). Çağa Yerleşmek 1: Mübadele Konut ve Yerleşimleri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve Arkadaş Yayınları, Özgün Kitap, Fersa Matbaacılık.
• Cihangiroğlu, A. A. (2007). Cumhuriyet Döneminde Karadeniz’de Yaşanan Tabii Afetler (1923-1950), Karadeniz Tarihi Sempozyumu, Seminer Bildirileri, Trabzon: II. Cilt 20. Yüzyıl, 25- 26 Mayıs 2005, 983-1004.
• Cumhuriyet Gazetesi (1929). 15 Temmuz 1929.
• Çaykara Gazetesi (1929). http://www.caykaragazetesi.com/abdest-alinamayacak-dere-150-yasindaki-agaci-surukledi/ Erişim Tarihi: 10.01.2023.
• Devlet Su İşleri (DSİ), Devlet Su İşleri 22. Bölge Müdürlüğü Trabzon Arşiv Kayıtları 1990 ve 2019.
• Fatorić, S. ve Seekamp, E. (2017) “Are cultural heritage and resources threatened by climate change? A systematic literature review”. Climatic change, 142(1-2), 227-254.
• Felix P. Bentz. (1959). Luncheon Meeting of the Turkish Association of Petroleum Geologist, Ankara, 5 March 1959.
• Geray, C. (1962). Türkiye’den ve Türkiye’ye Göçler ve Göçmenlerin İskanı (1923-1961). Ankara: SBF Yayınları, Ek 5.
• Gençer, İ. C. (2017). Kültürel Mirasın Korunmasında İklim Değişikliğinin Oluşturduğu Tehditler. Mimarist, 58, 24-30.
• Google Earth Haritalar, https://earth.google.com/web/@0,0,0a,22251752.77375655d,35y,0h,0t,0r Erişim Tarihi: 11.11.2022.
• Güler, K. (2016). Türkiye'de Nüfusunu Yitiren Kırsal Yerleşimlerin Korunması için Bir Yöntem Önerisi: Ödemiş-Lübbey Köyü Örneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi). MSGSU, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Güler, K. (2022). Kırsal Soylulaştırmanın Eşiğinde Olan Ayvacık- Büyükhüsun Tarihi Yerleşiminin Miras Değerleri. Yakın Mimarlık Dergisi, 6(2), 292-325. https://doi.org/10.32955/neujna202262438.
• Gündoğdu, S. ve Ünal, Z. G. (2020a). Çatışma/ Savaş Durumlarında Toplu Göçler ve Geriye Dönüş Sürecinde Tarihi Çevreye Yönelik Risklerinin Yönetimi. Online Journal of Art and Design, V:8, I:4, 25-56.
• Gündoğdu, S. ve Ünal, Z. G. (2020b). Yeniden Bağlanmak: İnsan Kaynaklı Afetlere Bağlı Zorunlu Göçler Sonrası Eve Dönüş Sürecine Kültür Mirasının Katkısı. Kültür Politikası (KPY), Yıllık 2019. Editör Nevra Ertürk, Deniz Ünsal, İletişim Yayınları.
• Güner, Ö. (2001). Gönülden Gönüle Trabzon. Güldikeni Yayınları, Ankara.
• Hoşgören Yıldız M. (2014). Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü, Çantay Kitabevi.
• HÜRRİYET Gazetesi, 17 Haziran 1965.
• Hyndman, D. ve Hyndman D. (2011). Natural Hazards and Disasters. International Edition, Canada.
• ICCROM. (2016). A Guide to Risk Management of Cultural Heritage. Editör: Zaki Aslan ve Anwar Sabik. Canadian Conservation Institute, Canada.
• ICOMOS-IFLA. (2017). ICOMOS-IFLA principles concerning rural landscapes as heritage [Miras olarak kırsal peyzajlarla ilgili ICOMOS-IFLA İlkeleri]. https://www.icomos.org/en/resources/charters-and-texts.
• ICOMOS-CCHWG. (2019). The Future of Our Pasts: Engaging Cultural Heritage in Climate Action. Outline of Climate Change and Cultural Heritage, Paris.
• ICOMOS. (2021). Living Heritage & Climate Change. Scientific Symposium, Book of Abstracts.
• İpek, N. (1996). Göçmen Köylerine Dair. Tarih ve Toplum, sayı:150, 15-21.
• Öksüz, H. (2007). Çaykara’da Afete Bağlı Göç (1929-1973). Karadeniz Tarihi Sempozyumu, Seminer Bildirileri, Trabzon: II. Cilt 20, Yüzyıl, ss. 1005-1012, 1005.
• Öztürk, K. (2002). Heyelanlar ve Türkiyeye Etkileri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), s.35-50.
• Talu, N. (2015). Türkiye’de İklim Değişikliği Siyaseti, Phoenix Yayınevi, Ankara.
• Tekeli, İ. (1990). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskân Sorunu. Toplum ve Bilim Dergisi, Sayı:50, 49-71.
• Türkün, A. (2015). Türkiye’de Göç Dinamikleri ve Sosyo-Mekânsal Dönüşüm. Mimarlık, Sayı: 386.
• UNHCR, 2022. United Nations High Commissioner For Refugees, 2022. Global Trends Forced Displacement in 2022. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.unhcr.org/sites/default/files/2023-06/global-trends-report-2022.pdf Erişim Tarihi: 12.03.2024.
• URL-1, Van’daki Çaykaralılar, https://www.youtube.com/watch?v=P_1StrKCGx4 ve Trabzon'dan Gökçeada'ya Göç Eden Köy Halkı, O Günleri Anlatıyor, https://www.youtube.com/watch?v=-fFk16EmZ_Q&t=56s Erişim Tarihi: 21.01.2023.
• URL-2, Tanık ve Belgelerle Çaykaradan Kırıkhan’a Bir İskân Hikayesi, Sami Ayan. https://www.youtube.com/watch?v=Kft3VWL6XqQ Erişim Tarihi: 12.02.2023.
• Ünal, Z. G. ve Vatan, M. (2012). Doğal Afetlere Yatkın Bölgelerde Geleneksel Dokuyu ve Mekânın Ruhunu Korumak. Mimarlık, Sayı: 365.
• Vakit Gazetesi, 12 Temmuz 1929, “Sürmene Havalisinde Büyük Bir Facia”.
• Vakit, 15 Temmuz 1929; “Trabzon’da seylabın sebep olduğu facia müthiştir”. https://www.gastearsivi.com/gazete/vakit/1929-07-15/1.
• Vakit, 19 Temmuz 1929; “Facia Hakkında Yeni Tafsilat”. https://www.gastearsivi.com/gazete/vakit/1929-07-19/3.
• Yılmaz, E. (2014). Ayvalık'ta Mübadele: Sorunlar ve Sonuçlar. Mübadil Kentler Mekân ve İnsan, Ed. Müfide Pekin, İstanbul: Lozan Mübadilleri Vakfı Yayınları.