Urfa Tarihi Kent Merkezi’nde Kültürel Peyzajın Değişim ve Dönüşümü: Saray Meydanı (Sarayönü) ve Belediye Parkı Örneği (1923-1990)

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 6, 2219 - 2247, 15.11.2024

Şeyda İnce Gayberi , Neslihan Dalkılıç

https://doi.org/10.35674/kent.1464718

Öz

Bu çalışmada Cumhuriyet öncesinde ve Cumhuriyetin ilk yıllarında devletin yönetim ve otoritesinin vurgulandığı, o yıllarda kentin en önemli odak noktası sayılabilecek Urfa Saray Meydanı (Sarayönü) ve yakın çevresi ele alınmıştır. Osmanlı döneminin etkisinden sıyrılarak modern ve yeni bir ulus devleti imajının yansıtılmaya çalışıldığı Saray Meydanı kent açısından önemli bir yere sahiptir. Meydanda yer alan, yıkılan veya yapı stoğu yetersizliğinden dolayı yeniden işlevlendirilen Osmanlı dönemi yapılarının yanı sıra, Cumhuriyetin ilk yıllarında yapılan ve o dönemin modern mimarlık anlayışının izlerini taşıyan yapılar yer almaktadır. Bu yapıların birçoğu yıktırılarak günümüze ulaşamaması da dikkatin bu bölgeye yoğunlaşmasında etkili olmuştur. Ayrıca çok hızlı bir değişim ve dönüşüm gösteren Saray Meydanı’nın sahip olduğu kültürel peyzaj değerleri (yapılar, yollar, yeşil alanlar vb.) ve bu değerlerin de zaman içerisindeki değişim ve dönüşümü incelenmiştir. Geçmişten günümüze Urfa tarihi kültürel peyzaj alanları içerisinde yer alan Saray Meydanında yaşanan değişim ve dönüşümlerin aydınlatılmasında hava fotoğrafları, haritalar ve eski fotoğraflar önemli bir veri kaynağı olmuştur. Dolayısıyla Urfa Saray Meydanı ve yakın çevresi kültürel peyzaj alanlarında böyle bir çalışma yapılması, günümüz mekânsal yapısının ve kültürel peyzajlarının oluşum süreci hakkında önemli bulguları ortaya çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Urfa Saray Meydanı (Sarayönü), Koruma, Tarihi kültürel (Kentsel) peyzaj, Urfa

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

DİCLE ÜNİVERSİTESİ

Proje Numarası

MİMARLIK. 24.007

Teşekkür

-

Change and Transformation of the Cultural Landscape in Urfa Historical City Center:Example of Saray Square (Sarayönü) and Municipality Park (1923-1990)

Öz

This study focuses on emphasizing the administration and authority of the state in the pre-Republic and early Republican years, particularly examining Urfa Saray Square (Sarayönü) and its immediate surroundings, which could be considered the focal point of the city during those years. Shedding the influences of the Ottoman era and striving to reflect a modern and new national image, Saray Square holds significant importance for the city. Alongside the Ottoman-era structures that have either been demolished or repurposed due to inadequate building stock, there are also buildings from the early years of the Republic that bear traces of the modern architectural understanding of that period. The fact that many of these buildings have been demolished and thus cannot be traced to the present day has also contributed to the focus on this area. Additionally, the study examines the cultural landscape values of Saray Square, such as structures, roads, green spaces, etc., and how these values have changed and transformed over time due to rapid change and transformation in the area. The illumination of the changes and transformations experienced in Saray Square, which is among the historical cultural landscape areas of Urfa, has been facilitated by aerial photographs, maps, and old photographs. Therefore, conducting such a study in Urfa Saray Square and its vicinity in cultural landscape areas reveals important findings about the formation process of the current spatial structure and cultural landscapes.

Anahtar Kelimeler

Urfa Saray Square (Sarayönü), Conservation, Historical Cultural (Urban) Lanscape, Urfa

Proje Numarası

MİMARLIK. 24.007

Kaynakça

• Aran, İ. ve Akgül, M. (2016). Eski Yeni Urfa: 1840’tan Günümüze Karşılaştırmalı Urfa Fotoğrafları. Şanlıurfa: Eyyübiye Belediyesi Yayını.
• Çetinkaya, G. ve Uzun, O. (2014). Peyzaj Planlama. İstanbul: Birsen Yayınevi.
• Dinçer, İ. (2013). Kentleri dönüştürürken korumayı ve yenilemeyi birlikte düşünmek: “Tarihi kentsel peyzaj” kavramının sunduğu olanaklar. ICONARP International Journal of Architecture and Planning, 1(1), 22-40.
• Dinçer, İ.; Enlil, Z. (2012). Kültür Mirasının Değişen Kapsamı ve ‘Kültürel Mirasın Toplum İçin Değeri - Faro Sözleşmesi’nin Algılanması: Türkiye İçin Bir Ön Araştırma. Kültür Politikaları ve Yönetimi (KPY) Yıllık 2011, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, ss. 47-56.
• Güler, S .E. (2010). Yabancı Gezginlerin Gözüyle Urfa Bölgesi, ŞURKAV yayınları, 2. Baskı
• Kürkçüoğlu, A. C. (2011). Urfa: “Fotoğraflarla Evvel Zaman İçinde…”. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayını.
• Kürkçüoğlu, A.C. (2010). “Urfa Mimari Mirasını korumanın neresindeyiz?”. Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm Dergisi (ŞURKAV),8. 8-18. ISSN 1308-3449.
• Kap Yücel, D. ve Salt, E. (2018). Kültürel Peyzajların Tarihsel Süreç İçerisindeki Değişimlerinin Tespiti: Bursa İznik Örneği. Planlama, TMMOB Şehir Plancıları Odası, 2018;28(1):40–55 | doi: 10.14744/planlama.2018.46220
• Tanrıverdi Kaya, A. (2016). Kent Kimliği Oluşumunda Kültürel Peyzajın Rolü: Konuralp Örneği. Doktora Tezi, Düzce Üniversitesi, Düzce.
• Perihan, M., Aşur, F. (2020). Tarihi Kentsel Peyzaj ve Kent Kimliği İlişkisi, Kent Akademisi, Volume, 13, Issue 1, Pages, 163-175
• Jones, M. (2003). The Concept of Cultural Landscape: Discourse and Narratives. H. Palang ve G. Fry (Editörler), Landscape Interfaces, (ss. 21-51). Hollanda: Kluwer Academic Yayını.
• James, P. E. ve Martin, G. (1981). All Possible Worlds: A History of Geographical Ideas. New York: John Willey&Sons.
• Fowler, P. J. (2003). World Heritage Cultural Landscapes 1992-2002. World Heritage Papers 6. Paris: UNESCO World Heritage Centre.
• Sauer, C. O. (1925). The Morphology of Landscape. Berkeley, Californiya: Californiya University.
• COE. (1995). Recommendation of the Committee of Ministers to Member States on the Integrated Conservation of Cultural Landscape Areas as part of Landscape Policies (Recommendation No. R (95) 9). Council of Europe Committee of Ministers.
• UNESCO. (2011). Recommendation on the Historic Urban Landscape, including a glossary of definitions. Paris: UNESCO World Heritage Centre.
• UNESCO (2013). New Life for Historic Cities. Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization / UNESCO). France.
• UNESCO (2015). Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. Paris: UNESCO World Heritage Centre.
• Url-1 < http://www.iucn.org>, erişim Tarihi:11 Ocak 2024
• Tekeli, İ. Türkiye’nin Kent Planlama ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları, İlhan Tekeli Toplu Eserler-15, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010. İstanbul.
• İlhan Tekeli: "II. Dünya Savaşı Sonrasında Türkiye'nin Kent Planlaması Pratiğindeki Gelişmeler", Perihan Kiper, Ü.N. Uğurel: İmar Planları Yapım ve Uygulama Süreci Semineri, Şehir Planlama M.M. Odası, Ankara,1981,s.4.
• Engin, M. (2019). Cumhuriyet Sonrasında Urfa’daki İmar Faaliyetleri ve Urfa Hükümet Konağı (Valilik Binası)’nın İnşa Süreci. Mimarlık ve Yaşam Dergisi Journal of Architecture and Life 4(1), 2019, (1-10) ISSN: 2564-6109 DOI: 10.26835/my.429397