Hodolojik Mekanlar Üzerine Tipomorfolojik Çözümleme: Poor Things Filmi Örneği

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 1, 446 - 475

Hasan Hüseyin Toydemir , Mehmet Ali Sevimli , Mustafa Güngör

https://doi.org/10.35674/kent.1515607

Öz

Hem sinema hem de mimari için önemli olan mekân, bir taraftan insanlar tarafından şekillendirilmekte diğer taraftan da insanları şekillendirmektedir. İnsan ve mekân arasındaki ilişki birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Bu ilişkiyi farklı perspektiflerden anlamak için kullanılan yöntemlerden birisi de tipomorfolojidir. Tipomorfoloji, bina tasarımının, şehirle ve içinde bulunduğu toplumla ilişkisini incelemek için önemli bir başlangıç olarak görülmektedir. Tipomorfoloji her ne kadar mimarlık ve coğrafya alanında kullanılsa da multidisipliner bir yönü de bulunmaktadır. Bu çalışma, filmsel zaman içerisinde dönüşen hodolojik mekânlar üzerine tipomorfolojik analiz yaparak sinema ve mimariyi bir araya getiren multidisipliner bir nitelik taşımaktadır. Tipomorfolojiyi sinemada bir çözümleme yöntemi olarak kullanması bakımından özgün olan bu çalışma, sinema alanında daha sonra gerçekleştirilecek araştırmalar için bir yöntem önerisi sunmakta ve sinema eleştirisine yeni bir bakış açısı kazandırma çabası ile önem arz etmektedir. Araştırmada, anlatısının merkezinde kentler arası geçişlerin olduğu Poor Things filmi üzerine tipomorfolojik analiz gerçekleştirilmiş ve bu yöntem önerisinin Kirazın Tadı ve Here filmlerine uygulanabilirliği tartışılmıştır. Bu bağlamda “Filmlerdeki karakter ve mekân ilişkisi nasıl ilerlemektedir?” sorusuna cevap aranmıştır. Araştırmada filmlerdeki karakter ve mekânlardaki dönüşümün sebeplerinin ortaya konması amaçlanmıştır. Sonuçta Poor Things filminin ana karakteri Bella Baxter, filmsel zaman içerisinde dönüşürken mekânların da onunla birlikte değişime uğradığı ortaya konmuştur. Böylelikle tipomorfolojik perspektifin, karakter ve mekândaki bütünleşik değişimleri ortaya koyabilecek bir film analiz yöntemi olabileceği değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tipomorfoloji, Hodolojik Mekân, Kent, Sinema, Poor Things

Typomorphological Analysis on Hodological Spaces: The Sample of Poor Things Film

Öz

The notion of space, a concept of pivotal significance to both cinema and architecture, is subject to the influence of human agency, both in its formation and its effect upon human beings. The reciprocal relationship between humans and space is a subject of considerable interest, and one of the primary methods employed to comprehend this dynamic is typomorphology. This discipline, regarded as a foundational starting point for examining the intricate relationship between urban design, the city, and the society within it, offers a multifaceted perspective on the subject. While typomorphology finds application in the fields of architecture and geography, it also boasts a multidisciplinary aspect. This study, which is unique in its use of typomorphology as an analytical method in cinema, offers a novel approach to filmic analysis by conducting a typomorphological analysis of hodological spaces that transform in filmic time. It provides a valuable method for future research in the field of cinema and offers a new perspective on cinema criticism. In the study, a typomorphological analysis was conducted on the film Poor Things, in which transitions between cities are at the center of the narrative. The applicability of this methodology to the films Taste of Cherry and Here was discussed. In this context, an answer to the question "How does the relationship between character and space in the films progress?" was sought. The objective of the research is to elucidate the factors that precipitate the transformation of characters and locations in the films. The analysis revealed that while the protagonist of Poor Things, Bella Baxter, underwent a transformation over the course of the film, the spaces in which she existed underwent a similar metamorphosis. This observation led to the conclusion that the typomorphological perspective can serve as a valuable film analysis method, capable of unveiling the intricate interplay between character and space within cinematic narratives.

Anahtar Kelimeler

Typomorphology, Hodological Space, City, Film, Poor Things

Kaynakça

• Antonioni, M. (Yöneten). (1960). L'Avventura [Sinema Filmi]. https://www.imdb.com/title/tt0053619/ adresinden alındı
• Asar, H. (2013). Mimari Mekân Okumasında Algısal Deneyim Analizinin Bir Yöntem Yardımıyla İrdelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Aslan, G., & Arıdağ, L. (2023). Sinema-Mimarlık Arakesitinde Beden-Zaman-Mekan İlişkisi. Online Journal of Art and Design, 11(1), 100-120.
• Ayyıldız, A. M. (2000). İnsan-çevre diyalektiğinin duyusal-zihinsel-duyusal süreçleri: Çevresel algı-bilişim-anlam. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Aziz, A. (2020). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Bachelard, G. (2017). Mekânın Poetikası. İthaki Yayınları.
• Batcho, J. (2018). Terrence Malick’s unseeing cinema: memory, time and audibility. Palgrave Macmillan.
• Benjamin, W. (1993). Pasajlar. (A. Cemal, Çev.) Yapı Kredi Yayınları.
• Beyhan, Ş. G. (2016). Isparta Kentinde Yaşanan Modernizmin Kent Kültürü ve Tipolojisi Üzerine Yansımaları. İdealkent, 7(18), s. 116-143.
• Bilsel, C. (2018). Kent Mekanlarının Yeniden Üretiminde Kentsel Morfoloji ve Kent Mimarlığı Yaklaşımı: Paris Örneği. A. S. Kubat, E. Kürkçüoğlu, E. Küçük, İ. Kurtuluş, K. Eskidemir, & M. Akay içinde, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı 2. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 35-58). Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Botz-Bornstein, T. (2011). Filmler ve rüyalar: Tarkovski, Bergman, Sokurov, Kubrick ve Wong Kar-wai. (C. Soydemir, Çev.) Metis Yayınları.
• Boz, M., & Koramaz, T. K. (2018). Kentlerdeki Değişimlerin Kentsel Bellek ve Kullanıcı Algısına Etkileri: Galataport Projesi Örneği. A. S. Kubat, E. Kürkçüoğlu, E. Küçük, İ. Kurtuluş, K. Eskidemir, & M. Akay içinde, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı 2. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 1055-1074). Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Cataldi, G. (1998). Designing in Stages Theory and Design in the Typological Concept of the Italian School of Saverio Muratori. A. Petruccioli içinde, Typological Process and Design Theory (s. 35-56). MIT.
• Cevizci, A. (2014). Felsefe Sözlüğü. Say Yayınları.
• Cömert, N. Z., & Hoşkara, Ş. Ö. (2018). Tipo-morfolojiz Analiz Yöntemi: CMC Endüstri Bölgesi Örneklem Çalışması, Kuzey Kıbrıs. A. S. Kubat, E. Kürkçüoğlu, E. Küçük, İ. Kurtuluş, K. Eskidemir, & M. Akay içinde, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı 2. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 257-272). Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Çalışkan, O., Mashhoodi, B., & Şenyel, M. A. (2018). Kentsel Dokunun Nitelenmesinde Yapı Örüntüsünün Morfolojik Göstergeleri. A. S. Kubat, E. Kürkçüoğlu, E. Küçük, İ. Kurtuluş, K. Eskidemir, & M. Akay içinde, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı 2. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı. Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Çam, A. (2016). Sinemasal Mekânlar ve Sinemasal Mekânların Çözümlenmesi. sinecine, 7(2), 7-37.
• Deleuze, G. (2014). Sinema 1: hareket-imge. (S. Özdemir, Çev.) Norgunk Yayıncılık.
• Eskidemir, K., & Kubat, A. S. (2018). Kent Morfolojisi ve Kültür: Anadolu ve İtalya Evleri. A. S. Kubat, E. Kürkçüoğlu, E. Küçük, İ. Kurtuluş, K. Eskidemir, & M. Akay içinde, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı 2. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 273-296). Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Freud, S. (2016). Rüyaların Yorumu 2. Öteki Yayınevi.
• Froehlich, D. E. (2018). The chameleon effect: Architecture’s role in film. Birkhäuser Verlag.
• Göka, Ş. (2001). İnsan ve Mekân. Pınar Yayınları.
• Görgülü, L., & Görgülü, Ç. (2022). Kentsel Dönüşüm Projelerinin Tipolojik Sürekliliğe Etkisi: Bursa Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi. Kent Akademisi Dergisi, 15(4), s. 2031-2069. doi:10.35674/kent.976714
• Groh, J. M. (2019). Mekân Yaratmak. (G. Koca, Çev.) Metis Yayınları.
• Gür, Ş. Ö. (1996). Mekân Örgütlenmesi. Gür Yayıncılık.
• Gürer, T. K. (2016). Tipomorfoloji: Kentsel Mekanın Yapısını Anlamak. İdealkent, 7(18), s. 8-21. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/36793/419081 adresinden alındı
• Gürmen, P. T. (2001, 6). Halit Refiğ'den Sinema Dersleri. Popüler Sinema Dergisi, s. 82-87.
• Güzer, C. A. (2024). Sinemanın Mimarlık Üzerine Söyledikleri: Bir Eleştiri Biçimi Olarak Sinema. C. A. Güzer içinde, Sinema ve Mimarlık (s. 27-62). Fol Kitap.
• Holtmeier, M. A. (2014). The wanderings of Jia Zhangke: pre-hodological space and aimless youths in Xiao Wu and Unknown Pleasures. Journal of Chinese Cinemas, 8(2), 148-159. doi:10.1080/17508061.2014.915565
• Jerram, L. (2011). Streetlife The Untold History of Europe’s Twentieth Century. Oxford University Press.
• Jung, C. G. (2013). İnsan Ruhuna Yöneliş. Say Yayınları.
• Kandinsky, W. (2015). Sanatta Ruhsallık Üzerine. (G. Ekinci, Çev.) Altıkırkbeş Yayınları.
• Karadeniz, B. (2020). Şehir Planlamada Bir Yöntem Olarak Kent Morfolojisi: Görele. Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Kepenek, G. (2022). Tipomorfolojik Analiz: Tarlabaşı'nda Sosyal İlişkilerin Mekânsal Boyutu. F. C. Bilsel, & O. Çalışkan içinde, Kent Morfolojileri Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar (s. 157-178). ODTÜ MF.
• Kiarostami, A. (Yöneten). (1997). Taste of Cherry [Sinema Filmi]. https://www.imdb.com/title/tt0120265/ adresinden alındı
• King, A. (2014). Fault lines: Deleuze, cinema and the ethical landscape. J. Choi, M. Frey, J. Choi, & M. Frey (Dü) içinde, Cine-Ethics: ethcal dimensions of film theory, practice and spectatorship (s. 57-74). Routledge.
• Küçükoğlu, H., & Aktan, E. Ö. (2022). Sosyo-Mekânsal Parametre Olarak Kentsel Omurgalar. F. C. Bilsel, & O. Çalışkan içinde, Kent Morfolojileri Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar (s. 491-510). ODTÜ MF.
• Laine, T. (2006). Lars von Trier, Dogville and the hodological space. Studies in European Cinema, 3(2), 129-141. doi:10.1386/seci.3.2.129_1
• Larkham, P. J. (2022). Kentsel Morfolojinin Kapsamını Genişletmek. F. C. Bilsel, & O. Çalışkan içinde, Kent Morfolojileri Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar (s. 19-58). ODTÜ MF.
• LeCorbusier. (2024). Bir Mimarlığa Doğru. Yapı Kredi Yayınları.
• Lefebvre, H. (2021). Mekânın Üretimi. (I. Ergüden, Çev.) Sel Yayıncılık.
• Lewin, K. (1936). Principles of Topological Psychology. McGraw-Hill Book Company.
• Lico, G. (2009). Architecture+cinema: projections of Filipino space in film. Th e National Commission for Culture and the Arts.
• Locke, J. (1992). İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme. Ara Yayıncılık.
• Lynch, K. (2019). Kent İmgesi. (İ. Başaran, Çev.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Melek, D. (2021). Mekân-İnsan Diyaloğunda Tinsel Arayüz. Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Metz, C. (1991). Film language: a semiotics of the cinema. (M. Taylor, Çev.) The University of Chicago Press.
• Moudon, A. V. (1994). Getting to Know the Built Landscape: Typomorphology. K. A. Franck, & L. H. Schneekloth içinde, Ordering Space Types in Architecture and Design (s. 289-311). Van Nostrand Reinhold.
• Moudon, A. V. (1997). Urban Morphology as an emerging interdisciplinary field. Urban Morphology, 1(1), s. 3-10. https://www.researchgate.net/publication/235359167_Urban_morphology_as_an_emerging_interdisciplinary_field adresinden alındı
• Nazemi, P. (2013). A Comparison Between Beauty in Islamic Urban Textures and European Historic Cities: Differences in Urban Conservation Strategies. Conservation Science in Cultural Heritage, 13, s. 193-211.
• Nowell-Smith, G. (2011). Biçim ve Siyah Bir Bokta. E. Yılmaz içinde, Filmde Yöntem ve Eleştiri (s. 309-320). De Ki Basım Yayım.
• Ockman, J. (2013). Architecture in a mode of distraction: eight takes on Jacques Tati's playtime. M. Lamster, & M. Lamster (Dü.) içinde, Architecture and film (s. 176-200). Princeton Architectural Press.
• Özden, Z. (2014). Film Eleştirisi. İmge Kitabevi Yayınları.
• Özteke, H. İ. (2022). Mekân-İnsan-Bellek İlişkisi: Uşak İli Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, S. (2012). Mekân ve İktidar. Phoneix.
• Pallasmaa, J. (2001). The Architecture of Image: Existential Space in Cinema. Building Information Ltd.
• Pallasmaa, J. (2014). Tenin Gözleri: Mimarlık ve Duyular. (A. U. Kılıç, Çev.) Yem Yayın.
• Park, R. E. (2015). Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler. R. E. Park, & E. W. Burgess içinde, Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler (s. 37-89). Heretik Yayıncılık.
• Rossi, A. (1984). The Archhitecture of the City. The MIT Press.
• Ryan, M., & Lenos, M. (2012). Film Çözümlemesine Giriş. De Ki Basım Yayım.
• Sartre, J.-P. (2011). Varlık ve Hiçlik. İthaki Yayınları.
• Schulz, C. N. (1974). Existence, Space and Architecture. Praeger Publishers.
• Sınmaz, S., & Özdemir, H. A. (2016). Türkiye Şehir Planlama Pratiğinin Kentsel Morfoloji ve Tipoloji Üzerindeki Etkileri, Siverek Kenti İçin Bir Değerlendirme. İDEALKENT, 7(18), s. 80-115. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/36793/419088 adresinden alındı
• Şahin, B. B., & Saban, F. D. (2022). Tarihi Bir Caddenin Morfolojik Değişimini Gazete Haberleri Üzerinden Değerlendirmek: Adana Abidinpaşa Caddesi Örneği. F. C. Bilsel, & O. Çalışkan içinde, Kent Morfolojileri Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar (s. 275-294). ODTÜ MF.
• Temizel, N. P., & Bilsel, F. C. (2022). İtalyan Tipo-Morfoloji Ekolünde Tip ve Tipoloji Kavramlari. F. C. Bilsel, & O. Çalışkan içinde, Kent Morfolojileri Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar (s. 127-142). ODTÜ MF.
• Temizel, N. P., Çalışkan, O., Balamir, A., & Atabaş, K. (2022). Bir Tipo-Morfolojik Okuma Aracı Olarak Atlas:Batı Ankara’Nın Konut Tipleri Atlası İçin Bir Deneme. F. C. Bilsel, & O. Çalışkan içinde, Kent Morfolojileri Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar (s. 1155 - 1170). ÖDTÜ MF.
• Trier, L. v. (Yöneten). (2003). Dogville [Sinema Filmi]. https://www.imdb.com/title/tt0276919/?ref_=nm_flmg_job_2_cdt_t_13 adresinden alındı
• Vance, J. E. (1990). The Continuing City Urban Morphology in Western Civilization. The Johns Hopkins University Press.
• Weber, M. (2010). Şehir: Modern Kentin Oluşumu. (M. Ceylan, Çev.) Yarın Yayınları.
• Wollen, P. (2004). Sinemada göstergeler ve anlam. (Z. Aracagök, & B. Doğan, Çev.) Metis Yayınları.
• Yaygın, M. A. (2016). Kent Dokusundaki Mekansal Değişimin Morfolojik Boyutta İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yücel, A., & Ökem, H. S. (2020). Mekânın Sinematografik Temsili Bağlamında Beden-Mekân İlişkisi. Kent Akademisi, 13(4), 688-700.
• Zemeckis, R. (Yöneten). (2024). Here [Sinema Filmi]. https://www.imdb.com/title/tt18272208/ adresinden alındı
• Zhang-ke, J. (Yöneten). (1997). Xiao Wu [Sinema Filmi]. https://www.imdb.com/title/tt0144020/?ref_=nm_flmg_job_2_cdt_t_31 adresinden alındı
• Zhang-ke, J. (Yöneten). (2002). Ren xiao yao [Sinema Filmi]. https://www.imdb.com/title/tt0318025/?ref_=nm_flmg_job_2_cdt_t_27 adresinden alındı