BATILI DEVLETLERİN KARMA TİCARET MAHKEMELERİNDE MECELLE’NİN UYGULANMASINA YÖNELİK ELEŞTİRİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 59 - 89, 30.04.2022

Ahmet Kılınç , Harun Karakaya

Öz

Şer’i ve örfi hukukun birlikte yürürlükte bulunduğu Osmanlı Devleti, Tanzimat ile birlikte hızlı bir Batı-lılaşma sürecine girmiş ve bu kapsamda başta Ticaret Kanunnamesi olmak üzere pek çok Batılı kanunu iç huku-kuna aktarmıştır. Bunların dışında yerli çabalarla oluşturulmuş Mecelle gibi bazı kanunlar da yürürlükte olmuş-tur. Batılı devletler Mecelle’nin Muhtelit Mahkemelerde uygulanmasından rahatsız olmuşlar ve pek çok fırsatta bu rahatsızlıklarını dile getirmişlerdir. Çalışmada Batılı devletlerin bu rahatsızlıklarını konu edinen resmi belge incelenmiştir. Bu bağlamda çalışmada öncelikle Osmanlı Hukuku’nun ilgili dönemdeki genel bir manzarasına yer verilmiş; ardından ilgili belgenin özeti kısaca aktarılmıştır. Bunu takiben Karma Ticaret Mahkemelerinde Mecelle’nin uygulanması meselesine değinilmiş, daha sonra da çalışma konusu belgede değinilen bazı temel hukuki sorunlara temas edilmiştir. Belgede Mecelle’nin günün sosyal ve ticari koşullarına uygun olmadığından yakınılmış ve Mecelle’nin tadili tavsiye edilmiştir. Ancak belgede zikredilen somut normlar tahlil edildiğinde, bu eleştirilerin sağlam temellere dayanmadığı görülmektedir. Ayrıca örfi hukuk vasıtası ile farklı hukuk anlayışları, toplumsal ve ticari hayatta yaşanan gelişmeler normatif hale getirilmiştir. Keza belgeye imza atan ülkelerin kendi iç hukuklarında da Mecelle’ye paralel hükümlere sahip olması, tenkitlerin bilimsel olmadığını ortaya koymakta-dır. Çalışma, Batılı devletlerin, hukukumuzun gelişmesi konusunda rasyonel olmadıklarını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mecelle, Ticaret Kanunnamesi, Muhtelit Mahkemeler, Batılılaşma, Dualist Hukuk Yapısı

EVALUATION OF WESTERN STATES’ CRITICISM ON IMPLEMENTATION OF MAJALLA IN MIXED COMMERCIAL COURTS

Öz

The Ottoman State, in which shariah and orfi law in force together, entered a rapid Westernization with the Tanzimat period and in this context many Western laws notably the Commercial Code were recepted to the domestic law. Apart from that some codes created with local efforts are also encountered. Majalla is the most important and most comprehensive of them. However Western states disturbed by the implementation of Majalla in the Mixed Commercial Courts and expressed their disturbance on many occasions. In this study, an official document dealing with the disturbance of the Western states is examined. In this context, first of all, a general view of Ottoman Law in the Tanzimat period was given, after that the summary of the mentioned document was given briefly in the study. Following this, the issue of the implementation of the Majalla in the Mixed Commercial Courts was mentioned, and then the basic problems mentioned in the document that was the subject of the study was touched upon. In the document, it was complained that the Majalla is not suitable for the social and commercial conditions and amendment of Majalla was recommended. However, concrete norms mentioned in the document was analyzed, it is seen that these criticisms were not well grounded. In addition, different legal conceptions, developments in social and commercial life were made normative by means of orfi law. Likewise, the fact that the authorities of Western states, which contains parallel norms to Majalla, signed the document, is meaningful in terms of revealing the basic aims of Western countries. The study reveals that Western states are not objective about the development of our law.

Anahtar Kelimeler

Majalla, Commercial Code, Fixed Commercial Courts, Westernization, Dualist Legal Structure

Kaynakça

• Abdullah b. Mahmud b. Mevdud Mavsıli. el-İhtiyar li-Ta’lili’l Muhtar. çev: Mehmet Keskin, C:1,2, İstanbul: Hikmet, 2013.
• Ahmet Cevdet Paşa. Tezakir. C:1, (haz.) Cavid Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1953.
• Ahmet Ziya. Yeni ve Mufassal Usul-i Muhakeme-i Hukukiye Kanunu Şerhi. İstanbul: Matbaa ve Kitaphane-i Cihan Sahibi Mihran, 1923.
• Akgündüz, Ahmet. “1274/1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunnamesi’nin Hukuki Kaynakları”. Belleten, C.51, S.199 (1987): (s.153-191).
• Akgündüz, Ahmet. “İslam Hukukunda Ecr-i Misil Müessesesi ve Günümüz Hukukuna Te’sirleri”. Dicle Üni-versitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:2, S:2 (1984): (s.339-375).
• Akgündüz, Ahmet. Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1986.
• Akıntürk, Turgut. Satım Akdinde Hasarın İntikali. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1966.
• Akman, Ahmet. “1917 Tarihli Usul-i Muhakeme-i Şer’iyye Kararnamesi ve Tahlili”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1985.
• Akman, Ahmet. İslam Hukuku’nda Akdî Mesuliyet ve Tazminat (Türk Borçlar Hukuku Mukayeseli). Ankara: Adalet, 2019.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkam Şerh-i Mecelleti’l-Ahkam. C:1, İstanbul: Matbaa-i Tevsi’-i Tıbaat, 1330.
• Ansay, Sabri Şakir. “Menkul Mallarda Mülkiyetin ve Hasarın İntikali Hakkında Muhtelif Sistemler Arasında Bir Mukayese”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.10, S.1-4 (1953): (s.450-456).
• Arslanlı, Halil. “Mecelle’de Hasar”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.14, S.1-2 (1948): (s.248-271).
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Atlas, 2019.
• Aydın, M. Âkif. “Kanunnâmeler ve Osmanlı Hukukunun İşleyişindeki Yeri”. Osmanlı Araştırmaları, C: 24 (2004): (s.37-46).
• Aydın, M. Akif. “Türk Hukukunun Laikleşme Sürecinde Lozan’ın Oynadığı Rol”. İslami Araştırmalar, C:8, S:3-4 (1995): (s.166-172).
• Aydın, Mehmet Akif. “Mecelle’nin Hazırlanışı”. Journal of Ottoman Studies, C:9 (1989): (s.31-50).
• Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik, 2018.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta, 2017.
• Ayiter, Kudret. “Roma Hukukunda Alım Satım Aktinde Hasarın İntikali”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:14, S:1 (1957): (s.122-142).
• Bashir, Sobia ve Amen Imran. “Legal System of the Ottoman Empire”. Journal of Law and Society Law College, C: 42, S: 59 (2012): (s. 101-110).
• Berker, Kazım. “Borçlar ve Ticaret Kanunlarında Mükerrer ve Birbirine Uymayan Hükümlerin Mevcudiyetin-den Tatbikatta Hasıl Olan Zorluklar”. Adliye Ceridesi, S:5 (1938): (s.587-595).
• Berki, Ali Himmet. “İkrarın Tecezzi ve Adem-i Tecezzisi Meselesi”. Adliye Ceridesi, S:1 (1937): (s.5-11). Bilgili, İsmail. “İslam Hukuku’da Ma’dumun Satışı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S:8 (2006): (s.211-238).
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-i İslamiye ve Istılahat-ı Fıkhiye Kamusu. C:8, İstanbul: Bilmen.
• Bozkurt, Gülnihal. “Review of the Ottoman Legal System”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S: 3 (1992): (s.115-128).
• Bozkurt, Gülnihal. Batı Hukuku’nun Türkiye’de Benimsenmesi: Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci, (1839-1939). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Cin, Halil ve Ahmet Akgündüz. Türk Hukuk Tarihi. C:1, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1995.
• Cin, Halil. İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1974.
• Cin, Halil. Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması. Ankara: Berikan, 2016.
• Effimianidis, Yorgaki. “(İkrarın Tecezzi Kabul Etmemesi) Mutlak Bir Kaide Olarak Kabul ve Tatbik Olunabilir Mi?”. Hukuki Bilgiler Mecmuası, S:4-112 (1939): (s.5984-5993).
• Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk. İstanbul: Arı Sanat, 2017
• Ekinci, Ekrem Buğra. Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri. İstanbul: Arı Sanat, 2004.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. Türk Anayasa Hukuku Tarihi. Ankara: Yetkin, 2021.
• Giridi Ahmed Saki. “Ahlak-ı İçtimaiye Tetebbuatından: Kanun-ı Medenimizde Şayan-ı Tedkik Bir Mesele”. Muhamat, S:43-44 (1334): (s.3-5).
• Gür, A. Refik. Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle. İstanbul: Sebil, 1993.
• Hasan Fehmi. Telhis-i Hukuk-u Düvel. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1328.
• İstanbul Kadı Sicilleri Cilt: 16 İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil (H. 1073-1074/M.1663-1664). haz. Hüseyin Kılıç vd., İstanbul: İstanbul Kültür AŞ, 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Cilt: 65 Bab Mahkemesi 150 Numaralı Sicil (H. 1143-1144 / M. 1730-1732). haz. Mehmet Akman, Ali Coşkun ve Abdullah Sivridağ, (ed: Coşkun Yılmaz), İstanbul: İstanbul Kültür AŞ, 2019.
• Kahveciyan Haçik. “Müruruzaman-ı Şer’i ve Müruruzaman-ı Nizami”. Ceride-i Adliye, S.76 (1913): (s.3602-3608).
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. C.7, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Karataş, Abdullah Vefa. “Divan-ı Hümayun ile Paşa Divanının Karşılaştırılması -Manisa Şehzade Sarayı Defteri Örneği-“. Adalet Dergisi, S.62-63 (2020): (s.153-188).
• Kayar, Betül. Tanzimat Dönemi Osmanlı Hukuk Reformları. Ankara: Adalet, 2021.
• Kenanoğlu, M. Macit. Ticaret Kanunnamesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku. Ankara: Lotus, 2005.
• Kılınç, Ahmet ve Davut Yıldırım. “Tanzimat Dönemi Dualist Hukuk Yapısının Şahsa Karşı İşlenen Suçlara Yansıması”, Necmettin Erbakan Hukuk Araştırmaları Kamu Hukuku, Konya: Necmettin Erbakan Ün-iversitesi Yayınevi, 2021.
• Kılınç, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihûn: Osmanlı Arabuluculuğu”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri C:II, İstanbul: Onikilevha, 2016.
• Kılınç, Ahmet. Osmanlı Yargılama Hukukunda Bilirkişilik. Ankara: Adalet, 2022.
• Kiraz, Taylan Özgür. Medeni Yargılama Hukukunda İkrar. Ankara: Bilge, 2013.
• Konan, Belkıs. Osmanlı Devlet’inde Yabancıların Hukuki Statüsü. Ankara: Statü, 2013.
• Koschaker, Paul ve Kudret Ayiter. Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1983.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• M.S. Adli. “İkrar Kabil-i Tecezzi Midir?”. Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, C:4, S:86 (1336): (s.1016-1017).
• Mardin, Ebulula. “Muhtelit Mahkemeler”. Sırat-ı Müstakim, S:11 (1324): (s.165-170).
• Mardin, Ebulula. Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa. Ankara: Adalet Bakanlığı, 2021.
• Mumcu, Ahmet. Divan-ı Hümayun. Ankara: Phoenix, 2017.
• Nazaret Hilmi. Kod Sivil. İstanbul: Digran Karabetyan Matbaası, 1303.
• Onar, Sıddık Sami. “Osmanlı İmparatorluğunda İslam Hukukunun Bir Kısmının Codification’u Mecelle”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.20, S.1-4 (1954): (s.57-85).
• Osman. “Menafi-i Mağsubun Damanına Dair”. Ceride-i Adliye, S:144 (1331): (s.7125-7127).
• Osmanağaoğlu Karahasanoğlu, Cihan. “Ömer Lütfi Barkan ve Türk Hukuk Tarihi”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C:70, S: 1 (2012): (s.413-439).
• Örsten Esirgen, Seda. “Osmanlı Devleti’nde Medeni Kanun Tartışmaları: Mecelle Mi, Fransız Medeni Kanunu Mu?”. OTAM, S.26 (2011): (s.31-48).
• Örsten Esirgen, Seda. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Hukukunda Kanunlaştırma Hareketleri”. Adalet Dergisi, C: 1-2, S: 62-3 (2019): (s. 429-480).
• Örsten Esirgen, Seda. Osmanlı Devleti’nde Kanun Yapma Geleneği ve Cumhuriyet Döneminde Uygulanan Osmanlı Kanunları. Ankara: Turhan, 2017.
• Özkent, Ali Haydar. “İkrar Parçalanmaz”. Hukuki Bilgiler Mecmuası, C:10, S:110-2 (1938): (s.5918-5926).
• Öztürk, Osman. Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 1973.
• Postacıoğlu, İlhan. “Mahkeme İçtihatları Bakımından İkrarın Tecezzisi Meselesi”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C:12, S:2-3 (1946): (s.609-626).
• Salomon Adato. “İkrar Tecezzi Kabul Etmez”. İstanbul Barosu Mecmuası, S:6 (1927): (s.338-341).
• Shwarz, Andreas B. “Satış Akdinde Hasarın İntikali”. (Tercüme Eden: Kudret Ayiter), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:4, S:1-4 (1947): (s.159-167).
• Soylu, Muammer. “İkrar Tecezzi Etmediğine Dair Birkaç Söz”. Hukuki Bilgiler Mecmuası, S:4-113 (1939): (s.5993-5996).
• Şekip. “Kanun-ı Medenimize Ait Bir Meseleye Cevap”. Muhamat, S:43-44 (1334): (s.5-7).
• Şentop, Mustafa. “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD) Türk Hukuk Tarihi Özel Sayısı, C.3, S.5 (2005): (s.647-672).
• Şeyh Nizam ve bir heyet. Fetâvâ-yı Hindiyye (Fetâvâ-yı Alemgiriyye). çev: Mustafa Efe, C:8, Ankara: Akçağ, 1985.
• Şeyhü’l-İslam Burhanüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Ebu Bekir Merginani. Delilleriyle Hanefi Fıkhı: el-Hidaye. çev: Ahmet Meylani, C:3, İstanbul: Kahraman.
• Tanrıver, Süha. “Türk Medeni Yargılama Hukukunda İkrarın Bölünüp Bölünemeyeceği Meselesi”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S:1993/2: (s.212-243).
• TDV İslam Ansiklopedisi. İlber Ortaylı. C:24, İstanbul: İSAM, 2001, “Kadı” maddesi
• TDV İslam Ansiklopedisi. Mehmet Akif Aydın. C:23, İstanbul: İSAM, 2001, “İtlaf” maddesi.
• TDV İslam Ansiklopedisi. Mehmet Akif Aydın. C:7, İstanbul: İSAM, 1993, “Ceza” maddesi.
• Türcan, Talip. “İslam ve Türk Borçlar Hukukuna Göre Satım Sözleşmesinde Hasarın Geçişi Sorunu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, C:1, S:1 (2003): (s.167-186).
• Türe, İskender ve Salim Kaynar (Yayına Hazırlayanlar). Osmanlı Arşivi Rehberi. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2017.
• Türk Hukuk Lugati. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1991.
• Umar, Bilge. Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi. Ankara: Yetkin, 2011.
• Üçok, Coşkun, Ahmet Mumcu ve Gülnihal Bozkurt. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Turhan, 2011.
• Ünal Özkorkut, Nevin. “Kapitülasyonların Osmanlı Devleti’nin Yargılama Yetkisine Getirdiği Kısıtlamalar”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:53, S:2 (2004): (s.83-94).
• Yavuz, Hulusi. “Events Leading to the Compilation of First Ottoman Civil Code”. İslam Tetkikleri Dergisi, C:8, S:1-4 (1984): (s.89-122).
• Yazman, İrfan. “Mecelle Hukukunda Selem Akdi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:21, S:1 (1964): (s.281-307).