Zorunlu Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Örgütsel Sinizm Üzerindeki Etkisinde Sosyal Sermayenin Rolü

Yıl 2021, , 107 - 145, 05.11.2021

Cengiz Çoban

https://doi.org/10.17134/khosbd.1001191

Öz

Örgütsel Vatandaşlık Davranışı (ÖVD), normalde gönüllü olarak çalışanlarca sergilenen ekstra rol davranışlarıdır. Fakat bu davranışların örgüt içinde sergilenmesi yöneticilerin bu davranışları normal rol davranışları olarak algılamaya başlamasına ve örgüt içindeki bütün çalışanlardan bu davranışları sergilemesini istemelerine yani Zorunlu Örgütsel Vatandaşlık Davranışına (ZÖVD) neden olabilmektedir. Bu ise çalışanların üzerinde olumsuz bir etki yaparak onların örgüt ile ilgili hoşnutsuzluğa kapılmalarına, bilişsel, duyuşsal ve nihayetinde davranışsal sinizme neden olabilmektedir. Bu durum örgütsel bir problem olarak ortaya çıkmakta ve giderilmesine yardımcı olabilecek örgütsel değişkenlerin neler olabileceği örgütün amacına ulaşabilmesinde önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı; ZÖVD’nin çalışanları sinik bir tutama ve davranışa itmesini azaltmada ve engellemede Sosyal Sermayenin (SS) olumlu bir katkısı olup olmayacağının ortaya konulmasıdır. Başka bir deyişle, bu çalışmada yüksek ve düşük seviyedeki SS’nin ZÖVD ile Örgütsel Sinizm (ÖS) arasında nasıl bir role sahip olacağı incelenmektedir. Çalışma kapsamında yapılan araştırma için 2019 yılı İSO 500 listesinde yer alan ve Gaziantep ilinde bulunan bir temel gıda üreticisi işletme seçilmiştir. Araştırma için gerekli veriler anket yöntemi ile toplanmış olup 305 kişilik veri setti SPSS 22 istatistik programı ile analiz edilmiştir. ZÖVD’nin ÖS etkisinde SS’nin negatif yöndeki aracılık rolü çoklu regresyon analizi ile test edilmiş ve analizin sonucunda SS’nin ZÖVD’yi azalttığı, azalan ZÖVD’nin göreceli olarak ÖS’yi daha az artırdığı istatistiksel olarak anlamlı şekilde bulgulanmıştır. Sonuç olarak SS’nin ZÖVD’nin ÖS’ye etkisindeki aracılık rolünü değerlendirilerek SS’nin yükseltilmesi ile ZÖVD ve ÖS’nin düşürülmesi için alınacak önlemlerin aynı anda uygulanmasının sinerjik etkisinin olacağı değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Zorunlu Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Sosyal Sermaye, Örgütsel Sinizm.

The Role Of Social Capital In The Impact Of Compulsory Organizational Citizenship Behavior On Organizational Cynicism

Öz

Organizational Citizenship Behavior (OCB) is normally extra role behaviors that are displayed voluntarily by employees. However, such behaviors displayed within the organization may lead managers to perceive these behaviors as normal role behaviors and ask for all employees to display these behaviors within the organization, in other words, such behaviors may lead to Compulsory Organizational Citizenship Behavior (COCB). This, in turn, can have a negative impact on employees, causing them to be dissatisfied with the organization as well as cognitive, affective, and eventually behavioral cynicism. The issue of organizational variables that can help solve this situation, which has emerged as an organizational problem, is important for the organization to achieve its goals. The aim of this study is to reveal whether Social Capital (SC) has a positive effect in COCB that pushes employees to a cynical attitude and behavior. In other words, this study examines the role of high and low level of SC between COCB and Organizational Cynicism (OC). A basic food producer enterprise located in the province of Gaziantep and in the ISO 500 list of 2019 was selected for the research within the scope of the study. The data required for the research were collected using the questionnaire instrument to gather data and the data set of 305 people was analyzed with the SPSS 22 statistics program. The negative mediating role of SC, in the impact of the COCB, on OC and its sub-dimensions was tested by Multiple Regression Analysis. As a result of the analysis, it was found statistically significant that SC decreases COCB, however, the decreased COCB increases OC relatively less. In addition, it has been found statistically significant with Hierarchical Regression Analysis that SC has a regulatory role in the effect of COCB on OC. As a result, the mediation role of SC in the effect of COCB on OC was evaluated within the framework of the system approach and it is considered that the application of the measures to be taken at the same time to increase the SC and to decrease the COCB and OC will have a synergistic effect.

Anahtar Kelimeler

Compulsory Organizational Citizenship Behavior, Social Capital, Organizational Cynicism.

Kaynakça

• Aydemir, M.A. (2011). Sosyal sermaye. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital, in J.G. Richardson (ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education. Greenwood Press, New York.
• Brandes, P., Dharwadkar, R. and Dean, W.J. (1999). Does organizational cynicism matter? Employee and supervisor perspectives on work outcomes eastern academy of management proceedings. New York: JAI Press.
• Ekinci, A. (2010). Okullarda sosyal sermaye. Ankara: Nobel yayın dağıtım.
• Erkutlu, V.H. (2015). Pozitif Örgütsel Davranış. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Erkutlu, V.H. (2017). Negatif Örgütsel Davranış. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Field, J. (2006). Sosyal sermaye. (Çev. Bahar Bilgen ve Bayram Şen), İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gerni, M. (2013). İlişkilerin Maddi Yönü ve Örgütsel Boyutu. İstanbul: Beta Yayınları.
• Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B.J., Anderson, R.E. and Tatham, R.L. (2013). Multivariate Data Analiz, Pearson Education Limited.
• Kart, M.E. (2015). Örgütsel sinizm. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karadal, H. (2011). Örgütsel sessizlik davranışı: Etkenleri ve Etkileri, Yönetimde Birey ve Örgüt Odaklı Davranışlar. Yönetimde Birey ve Örgüt Odaklı Davranışları, Bursa: Ekin Yayınevi, 365-386.
• Keleş, H.N. (2012). Sosyal sermaye. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Koçel, T. (2015). İşletme Yöneticiliği. Ankara: Beta Basım.
• Nakip, M. (2013). Pazarlamada araştırma teknikleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Öğüt, A. ve Erbil, C. (2009). Sosyal Sermaye Yönetimi. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Özgener, Ş., Öğüt, A. ve Kaplan, M. (2008). Organizasyonların karanlık yönleri ve verimlilik azaltıcı davranışlar. Ankara: İlke Yayınevi.
• Pelit, N. ve Pelit, E. (2014). Örgütlerde kanser yapıcı iki baş faktör mobbing ve örgütsel sinizm. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Şeşen, H. ve Soran, S. (2013). Örgütsel vatandaşlıktan zorunlu vatandaşlığa zorunlu vatandaşlık davranışının bazı faktörlerle ilişkisi. Kütahya: 21. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, 101-119.
• Tabachnick, L. and Fidell T. (2013). Fidell using multivariate statistics. Boston: Pearson Book.
• Töremen, F. ve Ersözlü, A. (2010). Eğitim Örgütlerinde Sosyal Sermaye ve Yönetimi. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Tükeltürk, Ş.A., Perçin, N.Ş. ve Güzel, B. (2009). Örgütlerde Psikolojik Kontrat İhlalleri ve Sinizm İlişkisi: 4-5 Yıldızlı Otel İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma. 17.Yönetim ve Organizasyon Kongresi Kongre Kitabı, Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir. 688-692.
• Uğuz, H.E. (2010). Sosyal Sermaye. Ankara: Orion Kitabevi.
• Yıldız, B. ve Yıldız, H. (2015). Örgütsel vatandaşlıktan zorunlu vatandaşlığa. Almanya: OmniScriptum GmbH.
• Abraham, R. (2000). Organizational cynicism; Bases and consequences. Genitc, Social and General Psychology Monographs, 232(3), 269-292.
• Alkan, S.E. and Turgut, T. (2015). A research about the relationship of psychological Safety and organizational politics perception with compulsory citizenship behavior and the pressures behind compulsory citizenship behavior. Research Journal of Business and Management, 2(2), 185-203.
• Andersson, L. (1996). Employee cynicism: An examination using a contract violation framework. Human Relations, 49, 1395-1418.
• Andersson, L.M. and Thomas, S.B. (1997). Cynicism in the workplace: Some causes and effects. Journal of Organizational Behavior, 18, 449-470.
• Arıcıoğlu, M. A. ve Ergin, R.A. (2009). Güven ya da sosyal sermaye nedir? : Konya sanayi bölgesine sahip yöneticiler üzerine bir çalışma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 25-43.
• Ariani, D.W. (2012). Relationship motives, personality, and organizational citizenship behavior in Academic Staffs im Indonesia. International Journal of Business And Social Science, 3(20).
• Beckert, J. (2003). Economic sociology and embeddedness: How shall we conceptualize economic action? Journal of Economic Issues, 37(3), 769-787.
• Bedük, A. ve Ertürk, E. (2015). Sosyal mübadele teorisi bağlamında güç mesafesi ve örgütsel adalet algılamalarının örgütsel vatandaşlık davranışı üzerinde etkisi: Bir araştırma. İşletme Bilimi Dergisi, 3(1), 1-19.
• Bolino, M.C., Turnley, W.H. and Niehoff, B.P. (2004). The other side of the story reexamining prevailing assumptions about organizational citizenship behavior. Human Resource Management Review, 14(2), 229-246.
• Bolino, M., Turnley, W.H., Gilstrap, H. and Suazo, T. (2010). Citizenship under pressure Whats a good soldier to do? Journal of Organizational Behavior, 31, 835–855.
• Brandes P., Castro, S.L., James, M., Martinez, A.D., Matherly, T.A., Ferris, G.R. and Hochwarter, W.A. (2008). The interactive effects of job insecurity and organizational cynicism on work effort following a layoff. Journal of Leadership and Organizational Studies, 14(3), 347-365.
• Byrne, Z.S. and Hochwarter, W.A. (2008). Perceived organizational support and performance relationship across levels of organizational cynicism. Journal of Managerial Psychology, 23(1), 54-72.
• Dean, J.W. Brandes, P.and Dharwadkar, R. (1998). Organizational cynicism. The Academy of Management Review, 2(23), 341-352.
• Ertosun, A., Genç, N. ve Çekmecelioğlu, H.G. (2016). Örgütsel sinizm ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkilerin incelenmesi ve bir araştırma. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2(1), 43-53.
• Gül, H. ve Ağıröz, A. (2011). Mobbing ve örgütsel sinizm arasındaki ilişkiler hemşireler üzerinde bir uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(2), 27-47.
• Günkör, C. ve Özdemir Ç. (2017). Sosyal sermaye ve eğitim ilişkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(1), 70-90.
• Güzeller, C.O. ve Kalağan, G. (2008). Örgütsel sinizm ölçeğinin Türkçeye uyarlanması ve çeşitli değişkenler açısından eğitim örgütlerinde incelenmesi. 16. Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Antalya.
• Helvacı, M.A. ve Çetin, A. (2012). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeylerinin belirlenmesi (Uşak il örneği). Turkish Studies, 7(3), 1475-1497.
• Hickman, M.J., Piquero, N.L. and Piquero, A.R. (2004). The validity of niederhoffers cynicism scale. Journal of Criminal Justice, 32(1), 1-13.
• Hooff, B. and Huysman, M. (2009). Managing Knowledge Sharing: Emergent And Engineering Approaches, Information & Management, 46, 1-8.
• İnce, M. and Turan, S. (2011). Organizational cynicism as a factor that affects the organizational change in the process of globalization and an application in Karaman’s public institutions. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, 37(3), 104-121.
• Kırel. Ç., Topgül, S. ve Altınok, A. (2016). Bankacılık sektöründe sosyal sermaye motivasyon ve performans yönetimi arasındaki ilişkinin analizi. Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 18(2), 17-40.
• Koçak, D. (2018). Kişi örgüt uyumu zorunlu örgütsel vatandaşlık davranışı ve lider üye etkileşimi ilişkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1487-1508.
• Mert, İ. ve Şen, C. (2019). Örgütsel destek örgütsel adalet ve öz kendilik değerlendirmesinin SS üzerindeki etkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (36), 213-231.
• Organ, D.W. (1997). Organizational citizenship behavior its construct clean up time. Human Performance, 10(2), 85-97
• Özdemir, A.A, (2008). Çalışanların iş tatminlerinin arttırılmasında örgütsel sosyal sermaye yeni bir belirleyici olabilir mi? Yönetim Bilimleri Dergisi, 6(1).
• Özdemir, B. ve Tekin, E. (2018). Örgütsel sinizmin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisinin yapısal eşitlik modeli ile incelenmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 130-150.
• Özler, E. and Atalay, G. (2011). A research to determine the relationship between organizational cynicism and burnout levels of employees in health sector. Business and Management Review, 1(4), 26-38.
• Peng, Z.L. and Zhao, H. (2012). Does organization citizenship behavior really benefit the organization? Study on the compulsory, citizenship behavior in China. Nankai Business Review International, 3(8), 75-92.
• Portes, A. (1998). Social capital: its origins and applications in modern sociology, Annual Review of Sociology, 24, 1-24.
• Regoli, B., Crank, G.P. and Rivera, G.F. (1990). The construction and implementation of an alternative measure of police cynicism. Criminal Justice and Behavior, 17(4), 395- 409.
• Reichers, A.E., Wanous, J.P. and Austin, J.T. (1997). Understanding and managing cynicism about organizational change. Academy of Management Executive, 11(1), 48-59.
• Salancık, G.R. and Pfeffer, J. (1978). A social information processing approach to job attitudes and task design. Admin. Sci. Quart, 2(3), 224–253.
• Spector, P.E. and Fox, S. (2010). Counterproductive work behavior and organizational citizenship behavior are they opposite forms of active behavior? Applied Psychology an International Review, 5 (9), 21-39.
• Şan, M.K.(2007). Bilgi Toplumuna Geçişte Sosyal Sermayenin Taşıdığı Önem ve Türkiye Gerçeği, Bilgi Ekonomisi ve Yönetim Dergisi, 2(1), 76-95.
• Şen, C ve Mert, İ.S. (2019) Psikolojik sermayenin iş tatmini örgütsel bağlılık ve sinizm üzerindeki etkisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,7(4), 9-21.
• Taştan, B.S. (2015). Örgütsel güven ve sosyal adalet algısının örgütlerde sosyal sermaye yapısı ile ilişkilerinin incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 13-58.
• Tokgöz, N. ve Yılmaz, H. (2008). Örgütsel sinizm: Eskişehir ve Alanya’daki otel işletmelerinde bir uygulama. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 283-305.
• Türköz, T., Polat, M. ve Coşar, S. (2013). Çalışanların örgütsel güven ve sinizm algılarının örgütsel bağlılıkları üzerindeki rolü. Yönetim ve ekonomi Dergisi, 20(2), 285-302.
• Vigoda-Gadot, E. (2006) Compulsory citizenship behavior theorizing some dark sides of the good soldier syndrome in organizations. Journal for the Theory of Social Behavior, 3(6), 77-93.
• Vigoda-Gadot, E. (2007). Redrawing the boundaries of OCB? An empirical examination of compulsory extra role behavior in the workplace. Journal of Business and Psychology, 21, 377–405.
• Wanous, J.P. Reichers, A.E. and Austin, J.T. (2000). Cynicism about organizational change measurement antecedent and correlates. Group and Organizational Management, 25(2), 132-153.
• Wilkerson, J.M. Evans. W.R. and Davis, W.D. (2008). A test of coworkers influence on organizational cycisicm badmounthing and organizational citizenship behavior. Journal of Applied Social Psychology, 3(8), 2273-2292.
• Yakın, B. ve Sökmen, A. (2018). Sosyal kaytarmanın örgütsel sinizme etkisinde zorunlu vatandaşlık davranışının aracılık rolü sosyal ağ gruplarında bir araştırma. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 399-416.
• Yıldız, B. (2016). Madalyonun öteki yüzü zorunlu vatandaşlık davranışı. Eurasian Academy of Sciences Eurasian Business Economics Journal, 5(2), 88-89.
• Yiyit, T. (2017). Sosyal sermaye kavramına Türkiye’deki örgütsel davranış çalışmaları açısından bir bakış. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 1499-1520.
• Zhang, Y., Liao, J. and Zhao, J. (2011). Research on the organizational citizenship behavior continuum and its consequences. Frontiers of Business Research in China, 5(3), 364-379.
• Zhao, H., Peng., Han Y., Sheard, G and Hudson, A. (2013) Psychological mechanism linking abusive supervision and compulsory citizenship behavior a moderated mediation study. The Journal of Psychology, 147(2), 177-195.
• Zhao, H. Peng, Z. and Chen, H.K. (2014). Compulsory citizenship behavior and organizational citizenship behavior the role of organizational identification and perceived interactional justice. The Journal of Psychology, 148(2), 177-196.
• Akman, G. (2012). Sağlık çalışanlarının örgütsel ve genel sinizm düzeylerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Brandes, P.M. (1997). Organizational cynicism its natüre antecedents and consequences. (Unpublished Doctoral Dissertation), University of Cincinnati. Ohio.
• Çetinkaya, F. (2014). Hizmet işletmelerinde sosyal sözleşme ihlalleri ve örgütsel sinizm ilişkisi: Kapadokya bölgesi 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisat Fakültesi, Afyon.
• Eaton, J.A. (2000). A social motivation approach to organizational cynicism. (Unpublished Dissertation of Master of Arts), Toronto York Universty, Toronto.
• Erdoğan, P. (2018). Pozitif SS’nin örgütsel vatandaşlık davranışı örgütsel sinizm ve tükenmişlik üzerinde etkisi sağlık sektöründe bir uygulama. (Yayımlanmış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Ergen, S. (2015). Öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeyleri ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi İİBF, Ankara.
• James, M.L. (2005). Antecedents and consequences of cynicism in organizations an examination of the potential positive and negative effects on school system. (Unpublished Doctoral Dissertation), The Florida State University, Florida.
• Kalağan, G. (2009). Araştırma görevlerinin örgütsel destek algıları ile örgütsel sinizm tutumları arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Klinker, S. (2016). Searching for clarity: the influence of leadership and top management support on the relation between social capital and knowledge sharing. (Corporate Communication Master Thesis), 14-17.
• Özçalık, F. (2017). Pozitif ve negatif duygusallığın örgütsel sinizm üzerindeki etkisinde SS’nin rolü. (Yayımlanmış Doktora Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Paşamehmetoğlu, A. (2010). Değerlerde farklılaşmanın sosyal sermayeye etkileri: Ankara mobilyacılar sitesi ve Ortadoğu sanayi ve ticaret merkezi (ostim) üzerine bir araştırma. (Yayımlanmış Doktora Tezi), Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sözen, H.C. (2007) Bağlam kapsamında örgütler arası ağ düzenekleri: dayanıklı ev aletleri örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sur, Ö. (2010). Örgütsel sinizm Eskişehir ili büro çalışanları üzerine bir alan araştırması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara.
• Topçu, M.K. ve Beğenirbaş, M. (2017). Örgütsel sinizm zorunlu örgütsel vatandaşlık davranışları ve iş tatmininin bireysel iş performansına etkilerinin belirlenmesine yönelik imalat sanayide bir uygulama. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Manisa.
• Turan, A. (2013). Sosyal sermayenin bilgi paylaşma tutumuna etkisi: Motivasyonun bu etkideki rolü üzerine bir araştırma. (Yayımlanmış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Turan, Ş. (2011). Küreselleşme sürecinde örgütsel değişimi etkileyen bir unsur olarak örgütsel sinizm ve Karaman ili kamu kurumlarında bir çalışma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüsü, Karaman.
• Vardar, E. (2019). Aracı ve düzenleyici etkinin modellemesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Olate, R. (2003). Local Institutions, Social Capital and Capabilities, Washington University in St. Louis, 28.11.2020 tarihinde http://cniss.wustl.edu/workshoppapers /olatepaper.pdf adresinden alınmıştır.
• Vermaak, J.N. (2006). A Reconceptualisation of the Concept of Social Capital: A Study of Resources for Need Satisfaction Amongst Agricultural Producers in Vhembe. Limpopo. (Unpublished PhD Thesis), 12.09.2020 tarihinde http://etd.unisa.ac.za/ETD-db/thesis/available/etd-09272006-120832/ unrestricted/thesis.pdf adresinden alınmıştır.