Çevre Hakkı Hangi Canlıya Haktır ve Kimin Ödevidir?

Yıl 2019, Sayı: 3, 73 - 84, 31.12.2019

Şerife Demirci

Öz

Çevresel sorunların kaynağında insanın kendisini doğadan üstün görmesi ve doğayı bilinçsizce sömürmesi yatmaktadır ve Sanayi Devriminin ardından bu sorunlar katlanarak artmıştır. Çevre kirliliği ve doğa talanıyla ilgili sorunların başlangıcı on sekizinci yüzyıla tekabül etse de, çevre hakkı üçüncü kuşak hak olarak, ilk kez yirminci yüzyılın son çeyreğinde gündeme gelmiştir. Bu çalışmada çevre hakkının doğuşu ele alınarak, bu hakkın kapsamı tartışılmaktadır. Bu hakkın doğayı araçsallaştırmadan uygulamaya geçirilebilmesi için insan merkezci çevre anlayışının yerine, çevrenin merkezde olduğu alternatif yaklaşımların benimsenmesi gerekmektedir. Günümüz canlı varlıkları ve gelecek nesiller için, iyi bir çevrede hayat sürmenin hak olduğu iddia edilmektedir; ancak bu hakkın ihlal edilmemesi ve insan dışı varlıkların korunması hususunda insana büyük görevler düştüğü vurgulanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, insan merkezci olmayan çevre hakkı perspektifinden, çevre hakkı insan yararını temel alan bir yaklaşımla kavranmamalı ama korunması ve geliştirilmesi insan ödevi olarak tanınmalıdır

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Çevre Hakkı, İnsan Merkezcilik, İnsan Merkezci Olmayan Çevre Hakkı, Ödev

Environmental Right: To Whom, Which Creature’s Right?

Öz

The source of environmental problems lies in the fact that man considers himself superior to nature and exploits nature unconsciously and after the Industrial Revolution these problems increased exponentially. Although the beginning of today’s environmental problems corresponds to the eighteenth century, the right to the environment came into question as the third generation right in the last quarter of the twentieth century. In this study, first, the birth of environmental right and then the scope of this right are discussed. In order for this right to be implemented without any instrumentalization of nature, alternative approaches in which the environment is at the center of the environment should be adopted instead of the anthropocentric environment. For today’s living beings and future generations, it is claimed that living in a good environment is deserved; however, it should be emphasized that human beings have great duties in respect of non-violation of this right and protection of non-human assets. In other words, from a non-anthropocentric environmental right perspective, the right to the environment should not be comprehended as a human benefit, but its protection and development of environmental rights should be recognized as human duty

Anahtar Kelimeler

Human Rights, Environmental Rights, Anthropocentrism, NonAnthropocentric Environmental Right, Duty

Kaynakça

• Aydın Bayram, Selma, (2016) “The Use of the Concept Of Intrinsic Value in Anthropocentric and Non-Anthropocentric Approaches in Environmental Ethics: A Metaethical Investigation”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Bölümü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Beysan, Nazime, (2008) Hak Kavramının Hukuk Felsefesi Açısından Analizi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Doktora tezi.
• Bilgili, Muhammed Yunus, (2015) “Anayasal Bir Hak Olarak Çevre Hakkı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (2) 563-584.
• Çevre Kanunu (1983). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2872.pdf. Erişim Tarihi:29.12.2019.
• Çürük, Leyla, (2016) “Türk Hukukunda Çevre Hakkının Korunması”, Bartın Üniversitesi, İ.İ.B.F.
• Dadak, Kemal, (2015) “Yeni Kuşak Hak Olarak Çevre Hakkı”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Sayı 5, Yıl 2015, Cilt 0, 309-326.
• Dennett, Daniel, (2017) Bilinç Açıklanıyor, çev. Sibel Kibar, Birinci Basım, İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Gül, Fikri, (2013), “İnsan-Doğa İlişkisi Bağlamında Çevre Sorunları ve Felsefe”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 14, 2013, 17-21.
• Gürseler, Güneş İ, (2007), “İnsan Hakları, Çevre, Anayasa”, TBB tarafından yapılan sempozyum konuşmasıdır, http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2008-75-408.
• Kibar, Sibel (2018). “Peter Singer”. Modern Felsefe Tartışmaları. Ed. Eray Yağanak. İstanbul: Sosyal yayınları.
• Kuçuradi, İ. (2011). İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları. 2. Baskı. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Nickel, James, (2019). “Human Rights”, Stanford Felsefe Ansiklopedisi, Edward N. Zalta (ed.), Erişim adresi: https://plato.stanford.edu/archives/sum2019/entries/rights. Erişim tarihi: 01.10.2019
• Nişancıoğlu, Murat. (2005). “Kyoto: Sorular – Yanıtlar”, BBC Turkish, Erişim Adresi: http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2005/11/051129_kyoto_explained. shtml. Erişim Tarihi: 23.12.2019.
• Pattabanoğlu, Fatma Zehra. (2019). “Nature-Environment Consciousness and Education in Terms of Moral Philosophy”. ASEAN Journal of Social Sciences & Humanities, Special Issue No. 1 December 2019, ISSN: 2651-7876.
• Sevgi, Orhan, (2015). “Ecology Teriminin Türkçe Karşılıkları Üzerine Bir Değerlendirme”, Avrasya Terim Dergisi, 2015, 3 (1): 27–46.
• Singer, Peter, (2015) Pratik Etik, çev. Nedim Çatlı, Birinci Basım, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Turhan, Aydın, (2013) “İnsan Hakkı Kuşakları Arasındaki Tamamlayıcılık İlişkisi”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Sayı:2 Yıl 2013.
• Tümkaya, Serdal, (2017) “Thomas Nagel’ın ‘Fizikalizm’ ve ‘Yarasa Olmak Nasıl Bir Şeydir’ Makalelerinin Bilince Nesnel Bir Açıklama Verme Arayışı Açısından Kıyaslanması”, Beytulhikme Philosophy Circle Beytulhikme International Journal of Philosophy 7 (1) 2017 Research Article: 23-4.
• Wenar, Leif, “Rights”, Stanford Felsefe Ansiklopedisi (Güz 2015 Basım), Edward N. Zalta (ed.), URL = .