Modern Dünyanın Panoptikonları: Fordist Üretim ve Bio-İktidar Bağlamında Charlie Chaplin’in ‘Modern Zamanlar’ Film İncelemesi

Yıl 2020, Sayı: 4, 145 - 158, 24.06.2020

Gonca Uncu

Öz

‘İktidar’ kavramı, ilkel kabile hayatından bu yana var olmuştur. İktidarlar, tarih boyunca çeşitli yöntemlerle toplum üzerinde bir otorite kurmuş ve insanları kontrol etmeye çalışmıştır. Güç sahiplerinin, iktidarlarını devam ettirmesi ve varlıklarını sürdürebilmesi, 18. yüzyılda gerçekleşen Sanayi Devrimiyle beraber şekil değiştirmiştir. Foucault’un ‘Bioiktidar’ adını verdiği yaşatma iktidarı, sanayi devriminin ortaya çıkardığı yeni toplumsal sınıf olan işçi sınıfının kontrolünü hedef alır. Bu yeni sınıfı denetlemek ve kontrol altında tutmak için bio-iktidarın kullandığı en önemli gözetim mekanizması ise Panoptikon’dur. ‘Her yeri gören göz’ anlamına gelen Panoptikon’un asıl amacı 20. yüzyılın toplumsal sınıflandırmasını yapılandırmaktır. Bunun yanında Kapitalizmle beraber ortaya çıkan Fordizm ise bir kitlesel üretim ve tüketim sistemidir. Bu sistem vasıfsızlaştırılan bireylerin, üretim süreçlerinde çok niteliksiz sorumluluklar alarak çalışmalarıyla gerçekleşmektedir. İşçiler, bütünün nasıl işlediği hakkında bir bilgileri olmadan, sadece planlanmış görev tanımlarını gerçekleştirirler. Kapitalizmin ürettiği yeni işçi sınıfı, emeğini bütünsel sisteme dâhil edememektedir. Vasıfsız bir görevde kendini geliştiremeyen birey, aynı zamanda sürekli gözetlenmekte ve kontrol altında tutulmaktadır. Bu çalışma, usta sinemacı Charlie Chaplin’in en önemli filmlerinin biri olan 1936’da çektiği ‘Modern Zamanlar’ Modern Times filmi üzerinden incelenmiştir. Filmin analizinde kullanılacak kavramsal ve teorik çerçeve Foucault’un ‘Bio İktidar-Panoptikon kavramı ve Fordizm olmak üzere iki farklı kavram üzerinden incelenmiş ve sinema filmindeki çarpıcı sahneler ile somutlaştırılmıştır. Bu sahneler, araştırma konusunu en etkili temsil ettiği düşünülen sahneler dâhilinde incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Panoptikon, Gözetim, Gözetim toplumu, Foucault, İktidar, Bio-İktidar, Charlie Chaplin, Modern Zamanlar, Fordizm, Fordist Üretim

Panoptics of the Modern World: Charlie Chaplin’s ‘Modern Times’ Film Review in terms of Fordist Production and Bio-Power

Öz

Since the primitive tribe life period, there has been the idea of “controlling the power”. The group or a person that is in power has established an authority over society through various methods throughout history and has tried to control people. The new working class, which has changed shape with the Industrial Revolution, has become the most important social class that power will control. Panoptikon is the most important surveillance system used by the people in power to keep the society under control. The main purpose of Panoptikon, which means “all-seeing eye”, is to structure the social classification of the 20th century. Besides, Fordism, which emerged with capitalism, is a mass production and consumption system. This system is realized by the work of individuals who have become unqualified by taking very unqualified responsibilities in production processes. Workers perform only planned job descriptions without knowing how the whole works. The new working class produced by capitalism cannot include its labor in the holistic system. The individual, who cannot develop himself in a unqualified task, is also constantly monitored and kept under control. This study aims to be analyzed through the ‘Modern Times’ movie, shot in 1936, one of the most important films of master filmmaker Charlie Chaplin. The conceptual and theoretical framework to be used in the analysis of the film was examined through two different concepts, Foucault’s concept of ‘Bio Power-Panopticon and Fordism, and it was embodied with striking scenes in the motion picture. These scenes have been examined within the scenes that are considered to represent the research topic most effectively

Anahtar Kelimeler

Panopticon, Surveillance, Surveillance society, Foucault, Power, Charlie Chaplin, Modern Times, Fordism, Fordist Production

Kaynakça

• Aktaş, Ü. (2012). Anarşizm. İstanbul: Metamorfoz Yayıncılık.
• Bentham, J. (1995). The panopticon writings (Ed. M. Bozovic). London: Verso.
• Bernauer, James W. (2005). Foucault’nun Özgürlük Serüveni. (Çev.) İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Botan, C. (1996). Communication work and electronic surveillance: A model for predicting panoptic effects. Communication Monographs, Vol. 63 (4), 293-313.
• Braverman, H. (2008). Emek ve tekelci sermaye: Yirminci yüzyılda çalışmanın değersizleşmesi. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Eraydın, A. (1992), Post-Fordizm ve Değişen Mekânsal Öncelikler. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Foucault, M. (2006). Hapishanenin Doğuşu. (Çev.) M. Ali Kılıçbay. İstanbul: İmge.
• Foucault, M. (2011). Büyük Kapatılma. (Çev.) Işık Ergüden, Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2016). Özne ve İktidar. (Çev.) Işık Ergüden, Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gorz, A. (2001). Yaşadığımız sefalet, kurtuluş çareleri. (Çev.) N. Tutal. İstanbul