TARİHSEL GERÇEKLİK IŞIĞINDA TÜRKİYE’NİN TRANSKAFKASYA POLİTİKASI

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 26, 555 - 576, 21.03.2019

Levent Ünal

https://doi.org/10.18220/kid.562330

Cited By: 2

Öz

Transkafkasya (Güney Kafkasya), Sovyetler
Birliği’nin dağılmasından itibaren hep sorunlu bir bölge olarak süre gelmiştir.
Bu denli sorunlu olmasının dâhili ve harici sebepleri vardır. Dâhili sebepleri;
bölgenin çok parçalı ve iç içe geçmiş demografik yapısı ile ortaya çıkan üç
yeni devletin aralarındaki toprak sorunlarıdır. Harici sebepler; bölgenin her
alanda sahip olduğu potansiyel ile küresel ve bölgesel güçler için cazibe
merkezi olması ile Rusya’nın hayati çıkarları bakımından bölgeyi kontrol etme zorunluluğunu
duymasıdır. Bu makalede, Güney Kafkasya’nın çatışma potansiyeli barındıran
yapısının ve Rusya faktörünün dikkate alınarak bölgede istikrarın kalıcı hale
getirilmesi ve ortaya çıkan fırsatların bölgenin refahını arttırma yönünde
kullanılmasına ilişkin Türkiye’nin özellikle kısa ve orta vadede yürütmesi
gereken politikalar tarihsel gerçeklik ışığında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Transkafkasya (Güney Kafkasya), Türkiye-Rusya, Bölgesel Politikalar, Bölgesel İşbirliği

TURKEY’S TRANSCAUCASIAN POLICY IN THE LIGHT OF HISTORICAL REALITY

Öz

Transcaucasia
(South Caucasus) has always been a chaotic region since the collapse of the
Soviet Union. There are internal and external reasons for this status. As for
the internal factors, a multi-fragmented and intertwined demographic structure
in the region and border conflicts between the three new states can be
considered. As regards the external reasons, Russia is concerned with the
control over the region since it attains the potential to be a center of
interest for global and regional powers with its importance in various
respects. In this article, short and long term policies to achieve ultimate
stability and welfare in the region that Turkey particularly should execute
will be evaluated with reference to historical facts and considering the
southern Caucasian conflict and its chaotic structure as well as the influence
of Russia over the region.

Anahtar Kelimeler

Transcaucasia (South Caucasus), Turkey-Russia, Regional Policy, Regional Cooperation

Kaynakça

• KAYNAKLAR
• AĞACAN, Kamil, "Değişim Zamanı: Rusya Federasyonu'nun Güney Kafkasya Politikası", Stratejik Analiz, C: VI, No: 61, Mayıs, ASAM Yayınları, Ankara 2005.
• AĞACAN, Kamil, "Ermenistan-Gürcistan ilişkileri", Ermeni Araştırmaları, S: 19, Sonbahar, Ankara 2005.
• ALNIAK, M.Oktay-ÇELİK, Turan Aylin-YILMAZ, Bolat Pelin, "Türkiye-Rusya Federasyonu Uzun Süreli İyi İlişkilerin Yararları", II.Uluslararası Kafkas Kongresi Bildiriler Kitabı, BİLGESAM Yayınları, İstanbul 2012.
• ASLANLI, Araz, "Tarihten Günümüze Karabağ Sorunu", Avrasya Dosyası, Azerbaycan Özel, Cilt 7, S: 1, İlkbahar, Ankara 2001.
• ASLANLI, Araz-HASANOV, İlham, "Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye Enerji İlişkileri ve Bölgesel İstikrara Etkisi", V.Karadeniz Uluslararası Sempozyumu Bildirileri Kitabı, EkoAvrasya Yayınları, Ankara 2014.
• AYDIN, Mustafa, "New Geopolitics of Central Asia and the Caucasus Causes of Instability and Predicament" Center for Strategic Research (SAM ) (Çevrimiçi)
• https://www.researchgate.net/publication/320623468_New_Geopolitics_of_Central_Asia_and_the_Caucasus_Causes_of_Instability_and_Predicament (Erişim: 27 Şubat 2018)
• BAYATLİ, Tamam, "Tankers Finally Leave Ceyhan Port for World Markets", Azerbaijan International, Sonbahar, Bakü 2006.
• BOONSTRA, Jos-MELVİN, Neil, "Challenging the South Caucasus Security Deficit", Fride, Madrid 2011.
• CAŞIN, Mesut Hakkı, Novgorod Knezliğinden XXI. Yüzyıla Rus İmparatorluk Stratejisi, Okumuş Adam Yayınları, İstanbul 2006.
• CAFERSOY, Nazım, Enerji Diplomasisi: Rus Dış Politikasında Stratejik Araç Değişimi, TÜRKSAM, Ankara 2006.
• CEVDET PAŞA, Tezâkir 1-12, Neşr. Cavit Baysun, TTK Yayınları, Ankara 1991.
• ÇELEBİOĞLU, Tuğba, 1990 Sonrası Türkiye-Gürcistan İlişkileri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2005.
• ÇELİK, Esma Torun, "Türk-Rus İlişkilerine Yön Veren Etkenler", II.Uluslararası Kafkas Kongresi Bildiriler Kitabı, BİLGESAM Yayınları, İstanbul 2012.
• ÇELİKPALA, Mitat, "İkili İşbirliğinden Çok Boyutlu Ortaklığa:1990’dan Günümüze Türk-Rus İlişkileri", Prof. Dr. Fahir Armaoğlu’na Armağan, TTK, Ankara 2008.
• DEVLET, Nadir, "Rusya Federasyonu’nun Güney Kafkasya Siyaseti ve Türkiye’ye Etkileri", Değişen Dünya Düzeninde Kafkasya, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2005.
• DUGIN, Aleksandr, Rus Jeopolitiği; Avrasyacı Yaklaşım, (Çev. Vügar İmanov), Küre Yayınları, İstanbul 2003.
• EFEGİL, Ertan, "Türk-Rus ilişkileri: Bölgesel işbirliği veya Stratejik Kazanç", 21. Yüzyılın Eşiğinde Türk Dış Politikası, Ed: İdris Bal, Alfa Yayınları, İstanbul 2001.
• FREEDMAN, Robert O., "Russian Policy Toward the Middle East Under Putin: The Impact of 9/11 and The War in Iraq", Alternatives: Turkish Journal of International Relations, C:II, Sayı: 2, Yaz, Yalova 2003.
• GIRAGOSIAN, Richard, "Oil and Geopolitics in the Transcaucasus", Contrast And Solutions In The Caucasus, Ed: Ole Hoiris-Sefa Martin Yürikel, Aarhus University Press, Aarhus 1998.
• GRIGORIANTZ, Alexandre, Kafkasya Halkları (Tarihi ve Etnografik Bir Sentez) (Çerkezler, Abhazlar, Svanlar, Osetler, Çeçenler, İnguşlar, Gürcüler, Dağıstanlılar), Çev.: Doğan Yurdakul, Yeni Binyıl Yayınları, İstanbul 1999.
• GÜRSEL, Serap, "Kafkasya’da Güvenlik Sorunu ve Bunun Türk Dış Politikasında Yansımaları", II.Uluslararası Kafkas Kongresi Bildiriler Kitabı, BİLGESAM Yayınları, İstanbul 2012.
• GÜRSES, Emin, "Kafkasya’da Uluslararası Rekabet", Avrasya Dosyası, C: 7, S: 1, Ankara 2001.
• HATİPOĞLU, Esra, "Avrupa Birliği Bağlamında Türkiye - Rusya ilişkilerinin Geleceği", Stratejik Öngörü, No:4, TASAM Yayınları, İstanbul 2005.
• HILL, Fiona, "Russian Foreign Policy and Conflict in the Caucasus", The Berkeley Program in Soviet and Post-Soviet Studies Graduate Traininig and Research Program on the Contemporary Caucasus, C: I, No: 5, Summer, California 2005.
• IVANOV, Yu., "Russia's National Security Problems in Transcaucasia and the Era of Globalization", Military Thought, Vol: 14, No: 2, Moskova 2005.
• İSMAİLZADE, Fariz, "Threats and Protection of the Energy Infrastructure in Azerbaijan", Cornell Caspian Consulting, Columbia 2004.
• JONSON, Lena, "The New Geopolitical Situation in the Caspian Region" , The Security of The Caspian Sea Region, Ed: Gennady Chufrin, New York, Oxford University Press, New York 2001. KANPOLAT, Hasan, "Türkiye Kafkasya’ya Demir Ağlarla Bağlanacak mı? ", Stratejik Analiz, No: 65, Eylül, ASAM Yayınları, Ankara 2005.
• KARABAYRAM, Fırat, Güney Kafkasya Jeopolitiğinde Rusya Gerçeği, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2011.
• KARA, Sinem, "Rusya Enerji Politikasını Sağlamlaştırıyor", Cumhuriyet Strateji, S: 111, 14 Ağustos 2006.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590), TTK Yayınları, Ankara 1993.
• KIYAT, Atilla, "Türkiye'nin Dış Politika Alternatifleri ve Avrupa Birliği", Küreselleşme Ekseninde Türkiye İçin Stratejik Öngörüler, Ed. Bilal Karabulut, Alfa Yayınları, İstanbul 2003.
• KÖK, Havva, "Günümüzde Türkiye-Rusya İlişkileri ve Hazar Petrolleri Konusu", Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, TTK Yayınları, Ankara 1999. (Çevrimiçi)
• http://saltresearch.org/primo_library/libweb/action/dlDisplay.do?vid=salt&docId=aleph_salt000002942 (Erişim: 27 Şubat 2018)
• KULIYEV, Hasan, "Rusya’nın Azerbaycan Stratejisi", Avrasya Dosyası, C: III, S: 4, Kış 1996.
• LARRABEE, F. Stephen-LESSER, Ian O., Türk Dış Politikası, Çev. Mustafa Yıldırım, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2004.
• LYNCH, Dov, "A Regional Insecurity Dynamic, The South Caucasus: A Challenge for the EU", Chaillot Papers, No: 65, Aralık, Paris 2003.
• MACDOUGAL, Jim, "Russian Policy in the Transcaucasian "New Abroad" The Case of Azerbaijan", Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Vol:5, No:1, Washington 1997. (Çevrimiçi) www.demokratizatsiya.org/Demyüzde 20Archives/ DEMyüzde 2005-01yüzde20macdougall.pdf. (Erişim: 14 Şubat 2006)
• MAIN, Steven J.-SHERR, James-SMITH Mark A; "The Pattern of Russian Policy in The Caucasus & Central Asia", Conflict Studies Research Centre, December 2003 (Çevrimiçi) http://www.da.mod.uk/CSRC/documents/Russian/0Byüzde20101 (16 Ocak 2006)
• OGAN, Sinan, "Putin’in Ardından", Stratejik Analiz, ASAM Yayınları, C: V, No: 57, Ankara 2005.
• PAMİR, Necdet, "Orta Asya ve Kafkasya’da Güvenlik Arayışları Sürecinde Bölgedeki Enerji Kaynaklarının Rolü", 21.yüzyılda Türk Dış Politikası, B: 2, Ed. İdris Bal, Nobel Yayınları, Ankara 2004.
• PEROVIC, Jeronim, "From Disenggement to Active Economic Competition: Russia's Return to the South Caucasus and Central Asia", Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Winter 2005.
• REHA, Yılmaz, "Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinde Son Dönem", Bilge Strateji, C:2, S: 2, Bahar 2010.
• RUBRUK, Wilhelm Von, Moğolların Büyük Hanına Seyahat, Çev. Ergin Ayan, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2001.
• SANDIKLI, Atilla, "Kafkas Jeopolitiği ve Türkiye’nin Kafkasya Politikası", II. Uluslararası Kafkas Kongresi Bildiriler Kitabı, BİLGESAM Yayınları, İstanbul 2012.
• SAPMAZ, Ahmet, Rusya’nın Transkafkasya Politikası ve Türkiye’ye Etkileri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2008.
• SARAÇLI, Murat, "Rusya Federasyonu’nun Yakın Çevre Politikası’nda Dış Rusların Yeri ve Kırım Meselesi", Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S: 45, Bahar 2015.
• SELVİ, Haluk, "Türkiye-Azerbaycan-Gürcistan İlişkilerinde Ermenistan Faktörü", Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2010.
• SEZER, Duygu Bazoğlu, "Turkish-Russian Relations: The Challenges of Reconciling Geopolitical Competation With Economic Partnership", Turkish Studies, Frank.Cass, C: I, No: l, Spring, London 2000.
• SHAFFER, Brenda, "Security in the South Caucasus", NATO Parliamentary Assembly Seminar, 25 Nowember 2004. (Çevrimiçi) http://bcsia.ksg.harvard.edu/ publication.cfm? ctype= resentation&item_id =84 (Erişim: 12 Şubat 2006)
• SMITH, M.A., "Geopolitical Challenges to Moskow in the Transcaucasus", Conflict Studies Research Center, September, Cambridge 1999.
• ŞEN, Cihangir Gürkan, “Türk-Rus Ekonomik ilişkileri: Mevcut Durum, Sorunlar ve Perspektifler", Stradigma, No:7, Ağustos 2003, (çevrimiçi) http://www.stradigma.com/ turkce/ agustos2003/makale_01.html (15 Mayıs 2005)
• TANRISEVER, Oktay F., "Sovyet Sonrası Dönemde Rusya'nın Kafkasya Politikası", Türkiye’nin Komşuları, M.Türkeş-İ.Uzgel (Ed.), İmge Kitapevi Yayınları, Ankara 2002.
• TAVKUL, Ufuk, Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya, Ötüken Yayıncılık, İstanbul 2002.
• TELLAL, Erel, "Sovyetlerle ilişkiler", Türk Dış Politikası, C: 11, B: 10, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
• TUNCER, İdil, "Rusya Federasyonu’nun Yeni Güvenlik Doktrini: Yakın Çevre ve Türkiye", En Uzun On Yıl, Ed. G.Özcan-Ş.Kut, Büke Yayıncılık, İstanbul 2000.
• TURAN, İlter, "Ukraine, Russia and Turkey: Rivalry or co-operation?", Insight Turkey, C. II, No: 2, April-June 2000.
• TÜYSÜZOĞLU, Göktürk, "Yumuşak Güç Kuramı Bağlamında Türkiye’nin Güney Kafkasya Stratejisi", II. Uluslararası Kafkas Kongresi Bildiriler Kitabı, BİLGESAM Yayınları, İstanbul 2012.
• YEGEROV, V.G., Rusya Türkiye İlişkilerinde Hazar Sorunu, Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya: Politik, Ekonomik ve Kültürel İlişkiler, Ed. G.Kazgan-N.Ulçenko, İÜ Bilgi Yayınları, İstanbul 2003.
• YENİÇERİ, Özcan, Türkiye-Rusya İlişkileri ve ABD (Çevrimiçi) (Erişim: 10 Ocak 2018) http://www.yenicaggazetesi.com.tr/turkiye-rusya-iliskileri-ve-abd-40058yy.htm
• YILDIRIM, Habip, "Kafkasya’da Etnik Çatışmalar ve Türkiye Açısından Bölgenin Önemi", SAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2007.
• YORKAN, Arzu, "Rusya-Ukrayna Çıkmazı ve Enerji Güvenliği: AB ve Türkiye Olası Bir Gaz Krizine Karşı Ne Kadar Hazır?", BİLGESAM, 4 Eylül 2014. http://www.bilgesam.org/incele/ 1771/-rusya-ukrayna-cikmazi-ve-enerjiguvenligi-ab-ve-turkiye-olasi-bir-gaz-krizine-karsi-ne-kadar-hazir-/#.VSAlmPmsUzk (12 Temmuz 2018)
• YÜCE, Çağrı Kürşat, Kafkasya ve Orta Asya Enerji Kaynakları Üzerinde Mücadele, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2006.
• http://www.telegraph.co.uk.news/worldnews/europe/france/2633048/Nicolas-Sarkozy-defends-Georgia­ peace-deal.html (Erişim:27 Ağustos 2008)
• http://www.tanap.com/kurumsal/anlasmalarimiz/ (Erişim:26 Şubat 2018)
• http://www.guardian.co.uk/world/2008/aug/ı6/georgia.russia2 (Erişim:16 Ağustos 2008)
• http://qha.com.ua/tr/siyaset/turkiye-disisleri-nden-kirim-in-isgaline-iliskin-aciklama/167749/ (Erişim: 01 Haziran 2018).