XIX. YÜZYILDA SİNOP’TA RUS VARLIĞI

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 31, 189 - 218, 01.11.2021

Hakan Tan

https://doi.org/10.18220/kid.1017411

Öz

Karadeniz’in uluslararası ticarete açılması ile birlikte Karadeniz’de seyrüsefer yapan gemiler, Güney Karadeniz sahilinde yer alan şehirlerin önemini arttırmıştır. Bu kentlerden birisi olan ve çok eski zamanlardan itibaren korunaklı yapıdaki limanıyla önemli bir yer olan Sinop da bu artan ticari faaliyetlerden faydalanmış, ecnebi devletlerin yoğun ilgilerine mazhar olmuştur. Bu devletlerden birisi olan Rusya, Küçük Kaynarca Antlaşması’nın ardından Sinop’a bir konsolos atayarak I. Dünya Savaşı yıllarına kadar buradaki varlığını sürdürmüştür. Şehirdeki Rus konsolosları, buradaki faaliyetleri çerçevesinde kimi zaman Osmanlı idarecileri ile iyi ilişkiler kurmuş, kimi zaman da devletin iç işlerine müdahale etmekten çekinmemişlerdir. Şehirde yaşayan Osmanlı tebaası Rumlar üzerinde de hakimiyet kurmaya çalışan Ruslar, uzun yıllar boyunca Sinop’ta varlık göstermişlerdir. Bu çalışma, XIX. yüzyıl boyunca Rusların Sinop’taki varlık nedenlerini ve faaliyetlerini incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sinop, Rusya, Konsolos, Rasathane, Tabiiyet

RUSSIAN EXISTENCE IN SİNOPE IN THE 19TH CENTURY

Öz

With the opening of Black Sea to the international trade, the ships sailing in the Black Sea have increased the importance of cities located on the South Black Sea coast. Sinope, one of these cities and an important city with its sheltering harbor since ancient times, has also taken advantage of these increasing commercial activities and was in the spotlight of foreign countries. Russia, one of these foreign countries, had continued its existence there until the First World War by assigning a consul to Sinope after the Treaty of Küçük Kaynarca. The Russian consuls in the city sometimes established good relations with the Ottoman governers within the framework of their activities there, and sometimes did not hesitate to interfere in the internal affairs of the state. The Russian, trying to dominate over the Ottoman subjects Greeks living in this city, have existed in Sinop for many years. This study aims to examine the reasons for the Russian existence in Sinope and their activities there throughout the 19th century.

Anahtar Kelimeler

Sinope, Russia, Consuls, Observatory, Citizenship, Sinope, Russia, Consuls, Observatory, Citizenship

Kaynakça

• BOA, A. AMD
• BOA, A. MKT
• BOA, A.MKT.NZD
• BOA, A.MKT.UM
• BOA, C.HR
• BOA, DH. EUM. 5 ŞB
• BOA, DH. EUM. ECB
• BOA, DH. KMS
• BOA, DH. MKT
• BOA, DH. ŞFR
• BOA, HR. HMŞ. İŞO
• BOA, HR. MKT
• BOA, HR. SYS
• BOA, HR. TH
• BOA, HR. TO
• BOA, HR. UHM
• BOA, İ. DH
• BOA, İ. HR
• BOA, İ.MMS
• BOA, MV
• BOA, Y.PRK. BŞK
• BOA, Y.PRK.A
• Kastamonu Vilayet Salnamesi, H.1299 (M.1882).
• Ahmet Cevdet Paşa, Târih-i Cevdet, C: I-III, Haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
• AYDÜZ, Salim, “Kandilli Rasathanesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 24, İstanbul 2001, ss.301-303.
• BATMAZ, Şakir, “Osmanlı Devleti’nde Bir Merasim Kaidesi Olarak Topla Selamlama (1800-1919), Bilimname, XII, 2007/1, ss.187-199.
• BAY, Abdullah, Güney Karadeniz’de Yeni Rus Politikası: Sinop’ta Rus Konsolosluğunun Açılması”, Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı, C: I, Sinop Üniversitesi Yayınları, Sinop 2018, ss.47-60.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Küçük Kaynarca Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 26, Ankara 2002, ss.524-527.
• BOSTAN, İdris “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu (1700-1787)”, Belleten, C: LIX, S: 225, Ağustos 1995, ss.353-393.
• DAVISON, Roderic H. “'Russian Skill and Turkish Imbecility': The Treaty of Kuchuk Kainardji Reconsidered”, Slavic Review, Vol: 35, No: 3, Sep.,1976, pp. 463-483.
• DAVISON, Roderic H., “The 'Dosografa ' Church in the Treaty of Küçük Kaynarca”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol: 42, No: 1, 1979, pp. 46-52.
• DEMİR, Cenk, “Sinop’ta Rum Cemaati’nin 19. Yüzyıldaki Sosyal Yapısı”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 14, S: 27, Güz 2019, ss.111-142.
• DEMİR, Tanju, “Osmanlı Haberleşme Kurumunda Yabancı Uzmanlar ve Emil Locaine Efendi”, Kebikeç, S: 19, 2005, ss.35-53.
• FETTAHOĞLU, Kübra, Rasathane-i Âmire (1868-1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• GÜLER, İbrahim, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Sinop (İdari Taksimat ve Ekonomik Tarihi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1992.
• HEYD, W., Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, Çev. Enver Ziya Karal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• İNALCIK, Halil, Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar IV, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
• JUMABAYEWA, Sabina, 91/9 Numaralı Rusya Ahkâm Defterinin Transkripsiyon ve İncelenmesi, Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli, 2016.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C: V, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• KARAKULAK, Mesut, Osmanlı Sularında Rus Vapurları Buharlı Çağında Rus Vapur ve Ticaret Kumpanyası (1856-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• KIYARTUNÇ, Miray, 85/3 Numaralı Rusya Ahkam Defteri’nin Değerlendirme ve Transkripsiyonu, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa 2013.
• KÖSE, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• KUZUCU, Serhat, Rusya “Ahidname Defterine Göre XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Rus Ticari İlişkilerinin Seyri” Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C: 35, S: 59, Ankara 2016, ss.63-83.
• MARANCI, Ahmet, 86/4 Numaralı Rusya Ahkâm Defterinin Transkripsiyonu ve İncelenmesi, (Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli, 2017.
• SERBESTOĞLU, İbrahim, Osmanlı Kimdir, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2014.
• SERBESTOĞLU, İbrahim, “Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S: 29/Bahar 2011, ss.193-214.
• STRABON, Antik Anadolu Coğrafyası, Çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2000.
• Şimşek, Eyyup “18. Yüzyılın Sonunda Rusya’nın İskân Politikaları ve Osmanlı Rumlarının Rusya’ya Göçü”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C: 31, S: 2, s. 543-568.
• ÜNAL, Fatih, Ruslar Bizans’ın Peşinde, İstanbul Rus Arkeoloji Enstitüsü (1894-1914), İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Devrinde Sinop, Fakülte Kitapevi, Isparta 2008.
• VERNADSKY, George, Rusya Tarihi, Çev. Doğukan Mızrak-Egemen Ç. Mızrak, Selenge Yayınları, İstanbul 2015.
• YILMAZ, Özgür “Fransız Belgelerine Göre 19. Yüzyılın Başlarında Güney Karadeniz Limanları”, Mavi Atlas, C: 7, S: 1, 2019, ss.111-142.
• YILMAZ, Özgür “Güney Karadeniz’de Yeni Fransız Politikası: Pascal Fourcade ve Sinop Konsolosluğu (1803-1809)”, Cahiers Balkaniques, 42/2014, s. 13,27.
• YILMAZ, Özgür “Trabzon’da Fransız Varlığı’nın İlk Dönemleri: Pierre Jarôme Duprè’nin Trabzon Konsolosluğu”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 11, S: 21, 2016, ss.87-120.