TRABZON RUMLARI

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 32, 397 - 440, 14.04.2022

Nedim İpek

https://doi.org/10.18220/kid.1103435

Öz

Fethi müteakip izlenen nüfus politikası sonucu Rumların bir kısmı ülkenin çeşitli bölgelerine sürgün edilirken, başta Orta Karadeniz ve sair yerlerde yaşayan Türkler de Trabzon’a sürgün edildi. Bu uygulamalar sonucu Trabzon’un nüfus yapısı değişmeye başladı. Neticede 19. yüzyılın başında bugünkü Trabzon vilayeti dahilindeki nüfus Ermeni, Rum ve Türklerden oluşmaktaydı. Nüfusun çoğunluğunu Türkler oluşturmaktaydı. Rumlar daha ziyade Trabzon şehri ile Yomra, Maçka ve Akçaabat dahilindeki yerleşmelerde yaşıyorlardı. Bölgenin toprakları verimli olmadığından ahalinin bir kısmı çareyi gurbette buluyordu. Birinci Dünya Savaşı’na kadar Türkler ile Rumlar arasında belgelere yansıyan bir çatışma olmamıştır. Rumlar, Rus işgali ile emperyal güçlerle işbirliği yaparak “Pontus” isimli bir Rum devleti kurmayı hayal ettiler. Bu amaçla genel savaşta Rusya, Milli Mücadele döneminde İtilaf devletleri ile işbirliği yaptılar. Hedeflerine ulaşamayınca Milli Mücadele sonrası çareyi Kafkaslara ve Yunanistan’a firar etmekte buldular. Bütün bu olaylara rağmen yerlerini terk etmeyenler ise mübadele sözleşmesini müteakip Yunanistan’a sevk edildi. Neticede Trabzon’un nüfusu homojen bir hal aldı.

Anahtar Kelimeler

Rum, Pontus, göç, mübadele.

GREEKS IN TRABZON

Öz

Upon the population policy held after the conquest, some Greeks were exiled to various parts of the country, whereas Turks living in the Middle Black Sea and other places were moved to Trabzon. As a result of these implementations, the population structure in Trabzon changed. The population in Trabzon province at the time consisted of Armenians, Greeks and Turks. Turks being the majority of the total population, the Greeks mostly lived in the city of Trabzon and the settlements within Yomra, Maçka and Akçaabat. Since the land was not fertile enough for agriculture, many people migrated afterwards. There was no conflict between Turks and Greeks until the First World War, as evidenced by the documentation. With the Russian occupation, the Greeks were encouraged to revive Pontus Greeks by cooperating with the imperial powers. During the National Struggle, Russia cooperated with the Entente powers to help them achieve this goal, but they eventually failed. They fled to the Caucasus and Greece after the National Struggle. The remaining residents were sent to Greece under the terms of the population exchange agreement. As a result, the population of Trabzon became almost homogeneous.

Anahtar Kelimeler

Greek, Pontus, immigration, population exchange

Kaynakça

• 1.Arşivler T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
• BCA, BOA,
• DH. İD.
• DH. İ. UM.
• DH. MKT.
• DH. ŞFR.
• HR. MKT.
• HR. SYS.
• HR. TH.
• HR. UHM.
• MF. İBT.
• MF. MKT.
• NFS. D.
• Y. MTV.
• Y. PRK. UM. 2. Kitap ve Makaleler AKARCA, Halit Dündar, “İşgal Döneminde Trabzon'da Rus Politikaları (1916- 1918)”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7, Trabzon 2009, ss. 141- 152.
• AKBULUT, Hülya, Şeriyye Sicilllerine Göre 19. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon'da Gayrimüslimler (1800-1850), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2007.
• Akçaabat Kazası (Akçaabad-Vakfıkebir Nüfus Kütüğü (1835-1845), Yay. Haz. Ali Mesut Birinci-Mustafa Çakıcı-Zehra Topal, İstanbul 2012.
• ASLAN, Halide, “ Osmanlı Döneminde Trabzon'da İhtida ve Kriptoluk”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler, 2, Trabzon 2016, ss. 1269-1280.
• AUGUSTİNOS, Gerasimos, Küçük Asya Rumları, Çev. Devrim Evci, Ankara 1997.
• BALCIOĞLU, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Karadeniz'de Rum Faaliyetleri ve Sivil Tepki, OTAM, 4/4, Ankara 1993, ss. 91- 97.
• BAŞKAN, Ömer Fatih, İttihat ve Terakki Dönemi Protestolar, Mitingler, Nümayişler ve Boykotlar (1908-1918), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş 2019.
• BAŞKAYA, Muzaffer, “İngiliz Basınına Göre Birinci Dünya Savaşında Trabzon'da Rus İşgali”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 17, Trabzon 2014, ss. 85- 99.
• BEYOĞLU, Süleyman, İki Devir Bir İnsan Ahmet Faik Günday ve Hatıraları, İstanbul 2011.
• BİJİŞKYAN, P. Minas, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası (1817- 1819), Tercüman. Hrand D. Andreasyan, İstanbul 1969.
• BİLGİÇ, Bestami S., Doğu Karadeniz Rumları: İsyan ve Göç (1919-1923), Ankara 2011.
• BİLGİN, Mehmet, Trabzon Vilayetinde İki Din Taşıyanlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010
• BOSTAN, M. Hanefi, Arşiv Belgelerine Göre Karadeniz'de Nüfus Hareketleri ve Nüfusun Etnik Yapısı, İstanbul 2012.
• BOSTAN Hanefi, “Fetihten Yunan İsyanına Kadar Doğu Karadeniz Bölgesinin Demografik Yapısı”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Ankara 2007, ss. 125- 152.
• BOSTAN, Hanefi, “15- 19. Yüzyıllarda Maçka Kazasında Nüfus Hareketleri ve Nüfusun Etnik Yapısı", Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, 1, Ankara 2009, ss. 193-216.
• BOSTAN, M. Hanefi, “15-16. Yüzyıllarda Of Kazası”, Başlangıçtan Günümüze Her Yönüyle Of, 2016, ss. 35- 110.
• BOSTAN, Hanefi, 15. Ve 16. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, Ankara 2002.
• BOSTAN, Hanefi, “ Trabzon Şehrine Yönelik İskan Uygulamaları ve Şehrin Nüfusu” (Fetihten 20. Yüzyıla), Trabzon'da Fetih ve Şehir, Trabzon 2021, ss. 139-172.
• BULAKÇIBAŞI, Necmi, Hicri 1245- 1247 (1830-1832) Tarihli 1960 Numaralı Trabzon Şeriye Sicilinin Transkribi ve Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2018.
• CUINET, Vital, La Turquied’Asie, 1, Paris 1892.
• ÇAPA, Mesut, “İstikbal Gazetesine Göre Trabzon'da Mübadele ve İskân”, Atatürk Yolu, 2/8, Ankara 1991, ss. 631- 642.
• ÇAPA, Mesut, Karadeniz'de Pontusçuluğun Sonu: Rumların TBMM'ne Sadakatleri, Hıristiyan Türkler ve Türk Ortodoksluğu, Ondokuz Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu Bildiriler, Samsun 2000, ss. 53-66.
• ÇAPA, Mesut, “Milli Mücadele Döneminde Trabzon'da Rum-Pontus Meselesi”, Türk Kültürü, 356, (Aralık 1992), ss. 729-739.
• ÇAPA, Mesut, “Milli Mücadele Döneminde Trabzon’da Yabancılar Konsoloslar ve Göçmenler”, 15. Türk Tarih Kongresi (11- 15 Eylül 2006), Ankara 2010, ss. 2179- 2213.
• ÇAPA, Mesut,-Veysel Usta, Ortahisar Tarih Müzesi Arşiv Belgelerinde Pontus Meselesi, İstanbul 2017.
• ÇAPA, Mesut, “TBMM'nin Pontusçu Rumlara Karşı Aldığı Tedbirler”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Ankara 2007, ss. 409-424.
• ÇAPA, Mesut, “Trabzon’da Rus İşgali ve Sonuçları”, Türk Kültürü, S: 433, Ankara 1999, ss. 267- 274.
• DEMİRCİOĞLU, Asuman, Faik Ahmet Bey’e Göre Milli Mücadele'de Pontus Meselesi ve Patrikhanenin Faaliyetleri”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s. 239-245.
• EMECEN, Feridun, “Of Kasabasının Çıkışı Üzerine Notlar”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 1/1, Trabzon 2006, ss. 45- 54.
• GEDİKLİ, Fethi, “1847 Tarihinde Akçaabad'ın Nüfusu: Kaza-i Akçaabad Der Liva-i Trabzon Ber Muceb-i Tahrir-i Cedid, Sene: 64, Akçaabat Yazıları, 2, İstanbul 2010, ss. 55-79.
• GOLOĞLU, Mahmut, Trabzon Tarihi (Fetihten Kurtuluşa Kadar), Trabzon 2013.
• GÜLER, Ali, “Milli Mücadelede Rum- Yunan Terör Örgütleri, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Ankara 2007, ss. 335-385.
• GÜLSOY, Ufuk, Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni, İstanbul 2000.
• İPEK, Nedim, “Trabzon'da Ermeni Nüfusun Hareketliliği”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 31, Trabzon 2021, ss. 11-40.
• İstikbal Gazetesi
• KANTARCI, Dilek, 20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Trabzon'da Gayrimüslimler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2019.
• KARAGÖZ, Rıza, “Osmanlı Devleti'nde Yunan Mallarına Karşı Uygulanan Ticari Boykot”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 8, İstanbul 2003, ss. 45-74.
• KARPAT, Kemal H. Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830- 1914), Çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul 2003.
• KOCAL, Celal Ferdi, Ömrümün 90 Yılından Bazı Hatıralar, İstanbul 1983.
• KÖKSAL, Ahmet, “Trabzon Vilayeti’nin Nüfusu 1876-1878”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Yıl: 8, S: 18, 2013, s. 99-130.
• KÖSE, Osman, “Balkan Savaşları Sırasında Rusların Trabzon ve Gümüşhane Rumlarını Tahriki”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Samsun 2009, ss. 235- 249.
• KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Ankara 2011.
• LERMİOĞLU, Muzaffer, Akçaabat Tarihi ve Birinci Genel Savaş- Hicret Hatıraları, İstanbul 2011.
• LOWRY, Heathy W.- EMECEN, Feridun, "Trabzon", DVİA, C: 41, İstanbul, ss. 302- 304.
• MUTLU, Cengiz, Mütareke Döneminde Rum Nüfus Hareketleri (1918- 1922), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2011.
• OCAK, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, İstanbul 1998.
• OKUR, Mehmet, Fener Rum Patrikhanesi ve Metropolitlerin Pontusçuluk Faaliyetleri, Başlangıcından Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Ankara 2007, s. 249-276.
• OKUR, Mehmet, Mütareke Döneminde İngiltere'nin Karadeniz Politikası, 38. Icanas Bildiriler, Ankara 2012, ss. 2209-2229.
• ORTAYLI, İlber, Tanzimat Döneminde Tanassur ve Din Değiştirme Olayları”, Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara 1994, ss. 481- 487.
• ÖKSÜZ, Hikmet-AKTAŞ, Hayati, “Pontus Meselesinin Tarihsel Arka Planı ve İngiliz- Amerikan Belgelerine Yansıması”, Başlangıcından Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Ankara 2007, ss. 307- 334.
• ÖKSÜZ, Melek, Trablusgarp Savaşı ve Donanma Cemiyetine Trabzon Vilayetinden Yardımlar, Trabzon 2016.
• ÖKSÜZ, Melek, “Trabzon'un Düşüşü” Adlı Dokümanter Film Işığında Trabzon'da Rus İşgalinin Düşündürdükleri 18 Nisan 1916”, Doğu Karadeniz'de Rus İşgali ve Muhacirlik, Trabzon 2021, ss. 215-233.
• ÖZEL, Sabahattin, Milli Mücadelede Trabzon, Ankara 1991.
• ÖZGÖREN, Aydın, “İki Din Taşıyan İstavriler ve Propaganda”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 5/8, (2019), ss. 153-174. Sabah Gazetesi
• SAYDAM, Abdullah, “Türk Toplumunda Cemaatler Arası İlişkiler ve İhtida Olayları: Trabzon Örneği (1794-1850)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 155 (Nisan 2005), ss. 47-72.
• SERTOĞLU, Mithat, “Trabzon Bölgesinde Rum-Pontus Cumhuriyeti Kurulması Faaliyetleri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S: 11, İstanbul 1968, ss. 2-7.
• Sürmene Nüfus Defteri (1834) (Sürmene, Araklı, Köprübaşı), Yay. Haz. Dündar Alikılıç-Emrullah Alemdar-Salih Sancak, İstanbul 2013.
• ŞAKİR ŞEVKET, Trabzon Tarihi İlk Türkçe Şehir Tarihi, Haz. İsmail Hacıfettahoğlu, Trabzon 2001.
• TOPALLI, Osman Fikret, Müdafaa-i Hukuk ve İstiklal Harbi Tarihinde Giresun, Haz. Veysel Usta, Trabzon 2011.
• Trabzon Vilayeti Salnamesi 1877, Haz. Kudret Emiroğlu, Ankara 1995.
• Trabzon Vilayeti Salnamesi 1286, 1318, 1322.
• URAL, Selçuk, “Mütareke Döneminde Pontus Hareketinin Doğuşuna Yönelik Faaliyetler”, Başlangıcından Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Ankara 2007, ss. 225-247.
• URAL, Selçuk, Mütareke Döneminde Trabzon Vilayetinin Sosyal ve Ekonomik Durumunu Düzeltmeye Yönelik Çalışmalar”, AÜ. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2007, ss. 269- 287.
• USTA, Veysel, Anabasis’ten Atatürk’e Seyahatnamelerde, Trabzon 1999.
• USTA, Veysel, “Mübadeleye Giden Yol: Hatıralara Göre Rus İşgali Sırasında Rumların Türklere Yaptığı Mezalim”, Doğu Karadeniz'de Rus İşgali ve Muhacirlik, Trabzon 2021, ss. 245-256.
• USTA, Veysel, “Rus İşgali Altında Osmanlı Alfabesiyle Yayımlanan Bir Gazete: Trabzon”, Kebikeç, 51, 2021, ss. 173-187.
• USTA, Veysel, “Tanıkların Kaleminden Rus İşgalinden Sonra Trabzon'un Durumu”, Doğu Karadeniz'de Rus İşgali ve Muhacirlik, Trabzon 2021, ss. 371-406.
• USTA, Veysel, “Trabzon Metropoliti Hrisantos'un Paris Konferansına Sunduğu Muhtıranın Tenkidi”, Turkish Studies, 6/2, (2011), ss. 973-984.
• ÜÇÜNCÜ, Uğur, “Milli Mücadele Yıllarında Gümüşhane'de Rumlar ve Pontus Hareketi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 23, Trabzon 2017, ss. 107-142.
• YAVUZ, Atilla Ekrem, Birinci Dünya Savaşında Trabzon'da Çıkarılan Rus İşgali Gazetesi Trapezondskiy Voenniy Listok (1- 125. Sayılar/ Kasım 1916- Mart 1917), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2019.
• YILMAZ, Berk, “Rus İşgalinde Maçka'da Yaşanan Hadiseler ve İşgalin Sözlü Kültür Ürünlerine Yansımaları”, Zamanın İzlerinde İşgal, Göç ve Muhacirlik, Trabzon 2016, ss. 217-230.
• YILMAZ, Özgür, “Pontus Meselesinin Tarihsel Kökenleri 19. Yüzyılında Trabzon Rumları Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, 31, İstanbul 2008, ss. 161-196.
• YILMAZ, Özgür, Tanzimat Döneminde Trabzon, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon 2012.