The Istıgraq Condition in the General Word Accordıng to Al-Jassās

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 151 - 174, 25.06.2022

Ramazan Çöklü

Öz

The subject of general is one of the issues that have led to heated debates on the wording of the science of al-fiqh. The methodologists have examined it with various aspects such as nature, indication and scope. The first disputes on the subject of utterances (Alfâz) arose about the definition of the “âm” words. In order for a word to be called “âm”, some schol-ars stipulate “istigraq” that is to include all the members of the word, without excluding any of them, while others require şumul, that is, the word should be comprehensive enough to include some of the members. Al-Jaṣṣās, one of the greatest Hanafi faqihs of the fourth century Hijri, is one of the methodologists whose opinion on whether he stipulates “isti-graq” in âm wording is discussed. Today's researchers have made different statements about his view on this issue. According to some researchers, Al-Jaṣṣās requires the feature of istigraq for a word to be called “âm”. Others claimed that he included the words that contained the individual as much as cemî within the scope of the âm wording. Although the two mentioned parties reached their opinions through various transmissions and evidences, they did not make any explanation as to the correctness or wrongness of each other's ap-proaches. This causes uncertainty in Al-Jaṣṣās' approach to the subject on behalf of today's researchers. The aim of the present study is to determine which of the two views Al-Jaṣṣās adopts. In this way, firstly, the nature of the discussion will be included in the research. Then, the two current views will be conveyed with their proofs, and finally, Al-Jaṣṣās' pref-erence on this subject will be attempted to be determined. Since the condition of istigraq in âm wording is an issue that also affects the signification of the words to the individuals remaining after the allocation, and the truth and metaphor of the word, it is a discussion that directly affects the methodist's understanding of signification and the method of ijti-had. Our study, which will deal with the issue from these aspects, is also important in that it deals with el-Füsûl, one of the oldest works of methodology that has survived to the pre-sent day, in terms of general wording. Because the issue of general is one of the most de-tailed topics of el-Füsûl.

Anahtar Kelimeler

al-Fiqh, Usūl al-Fiqh, Jassās, al-Umūm/General, Istıgraq

Cessâs’a Göre Âm Lafızda İstiğrak Şartı

Öz

Umûm konusu, fıkıh usûlü ilminin lafızlar bahsinde hararetli tartışmalara konu olan mesele-lerden biridir. Usûlcüler onu mahiyet, delalet ve kapsam gibi çeşitli yönleriyle incelemişler-dir. Elfâz bahislerindeki ilk ihtilaf âm lafzın tanımı hakkında vuku bulmuştur. Bazı âlimler bir lafza âm denebilmesi için istiğrakı, yani sözün hiçbirini dışarıda bırakmaksızın kapsamına girmeye elverişli bütün fertlerini içermesini şart koşmuşlardır. Bazıları da şümulü, yani lafzın bir takım fertleri kapsayabilmesini ona umûm denmesi için yeterli görmüşlerdir. Âm lafızlar-da istiğrakı şart koşup koşmadığı tartışılan usûlcülerden biri de hicrî 4. asrın en büyük Ha-nefî fakihlerinden Cessâs’tır. Günümüz araştırmacıları onun bu konudaki görüşü hakkında farklı beyanlarda bulunmuşlardır. Bazılarına göre Cessâs, bir söze âm denmesi için istiğrak özelliğini şart koşmaktadır. Bazıları ise onun kendisine cemi denecek kadar ferdi kapsamına alan lafızları âm lafzın kapsamına dâhil ettiğini iddia etmişlerdir. Sözü edilen iki taraf, kendi görüşüne çeşitli nakiller ve deliller yoluyla ulaşsa da birbirlerinin yaklaşımlarının doğru veya yanlışlığına dair bir açıklama yapmamışlardır. Bu da günümüz araştırmacıları adına Cessâs’ın konuyla ilgili yaklaşımında bir belirsizliğe yol açmaktadır. Araştırmamızın hedefi Cessâs’ın iki görüşten hangisini benimsediğini tespit edebilmektedir. Bu minvalde araştır-mada önce tartışmanın mahiyetine yer verilecektir. Sonra mezkûr iki görüş delilleriyle birlik-te aktarılacak, en sonunda da Cessâs’ın onlardan hangisini tercih ettiğinin tespitine çalışıla-caktır. Âm lafızlarda istiğrak şartı, lafzın tahsisten geriye kalan fertlere delaletine ve sözün hakikat ve mecazlığına da etki eden bir mesele olduğu için usûlcünün delalet anlayışını ve içtihat yöntemini doğrudan etkileyen bir tartışmadır. Meseleyi bu yönleriyle de ele alacak olan çalışmamız, günümüze ulaşan en eski usûl eserlerinden el-Füsûl’ü umûm lafızlar öze-linde konu edinmesi yönüyle ayrıca önem arz etmektedir. Çünkü umûm bahsi el-Füsûl’ün en detaylı konularından biridir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Fıkıh usûlü, Cessâs, Umum, İstiğrak

Kaynakça

• Arvas, Mehmet Sait. Fıkıh Usûlü Kelâm İlişkisi “Hicrî VII. Asra Kadar Hanefî Usûlü Bağlamında”. Kayseri: Kimlik Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Hatîb. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Yûsuf. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 2. Basım, 1421/2000.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed el-Basrî. et-Takrîb ve’l-irşâd (es-Sagîr). thk. Abdülhamîd b. Ali Ebû Züneyd. 3 Cilt. b.y. Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1418/1998.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ali b. Tayyib. el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Meys. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1403/1982.
• Baysal, Sıddık. “Âmm Lafızların Delaleti Bağlamında Tefsir Fıkıh Usulü İlişkisi”. İla-hiyat Tetkikleri Dergisi c.y./50 (2018), 105-134.
• Buhârî, ‘Abdülazîz ‘Alâüddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerh-i Usûli’l-Pezdevî. nşr. Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî. 4 Cilt. b.y., y.y., ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Füsûl fi’l-usûl. thk. Muhammed Muhammed Tâmir. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1431/2010.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dar-ı İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, B.y., 1405/1985.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed vd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1431/2010.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. et-Ta‘rîfât. thk. Komisyon. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1403.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Salâh b. Muhammed b. Uveyza. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• Çalışkan, Kamil. Fıkıh Usulünde Lafızlar Bahsi Bağlamında Umûm ve Husus Kavram-ları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Dağ, Zuhal. “Alâuddîn Semerkandî’nin Mîzânu’l-Usûlü Temelinde Semerkant Ekolü-nün Irak Ekolüne Muhalefet Ettiği Dil Bahisleri”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/4 (2017), 143-162.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh Muhammed b. Ömer b. Îsâ Takvîmü’l-edille fi’l-usûl. thk. Halîl el-Meys. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1421/2001.
• Demir, Bayram. Usûl-ü Fıkıh’ta Âmm Lafzın Delâleti ve Tahsîsi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Güngör, Mevlüt. “Cessâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/427-428. İs-tanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Hazne, Heysem Abdülhamit. Tatavvurü’l-fikri’l-usûlî el-Hanefî. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1436/2015.
• Koca, Ferhat. İslâm Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum). İstanbul: İsam Yayınları, 2. Basım, 2011. Özen, Şükrü. Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin Fıkıh Usûlünün Yeniden İnşası. İstanbul, y.y., 2001.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Kenzü’l-vüsûl ilâ ma‘fireti’l-usûl. nşr. Matbaatü Câvîd. Karaçi: Matbaatü Câvîd, b.y., ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 3. Basım, 1418/1997.
• Saeedullah. “Life and Works of Abū Bakr al-Rāzī al-Jaṣṣāṣ”. Islamic Studies 16/2 (1977), 131-141.
• Sarıtaş, Murat. Irak ve Semerkant Hanefî Meşâyihinin Lafızların Delaletiyle İlgili Yak-laşımlarının Mukayesesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Kavâtı‘u’l-edille fi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmail eş-Şâfiî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418/1999.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâ’ici’l-‘ukûl. thk. Komisyon. 1 Cilt. Katar: Matâbiu’d-Doha el-Hadîse, 1. Basım, 1404/1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, b.y., ts.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. et-Telvîh ilâ keşfi hakā’iki’t-Tenkîh. nşr. Mektebetu Subeyh. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Subeyh. b.y., ts.
• Topal, Şevket & Arvas, Mehmet S.. “Hanefî Usûlündeki Temel Yaklaşımlar (Hicri Al-tıncı Asrın Ortalarına Kadar)”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi c.y./13 (2018), 175-209.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî en-Minhâcî ez- eş-Şâfiî. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. nşr. Dârü’l-Kütübî. 8 Cilt. b.y: Dârü’l-Kütübî, 1. Basım, 1414/1994.