Kültürel Miras ile Uyuşturucu Madde Tartışmaları Arasında Ayahuasca

Yıl 2023, , 499 - 513, 15.12.2023

Nadide Şahin

https://doi.org/10.52637/kiid.1355099

Öz

Ayahuasca geleneksel olarak Amazon havzasındaki yerli topluluklar tarafından manevi, tıbbi ve şamanik amaçlarla yüzyıllardır kullanılan psikoaktif bir içecektir. Ayahuasca kelimesi tipik olarak hem bitkinin kendisine (Banisteriopsis caapi) hem de diğer bitkilerle birleştirildiğinde elde edilen ve genellikle psikedelik bileşik DMT (dimetiltriptamin) içeren içeceği ifade etmektedir. Ayahuascadaki ana bileşen harmin ve diğer MAO inhibitörlerini içeren Banisteriopsis caapi asmasıdır. Bu inhibitörler DMT’nin ağızdan alındığında emilmesini ve aktif olmasını sağlamaktadır. DMT çeşitli bitkilerde ve hatta insan vücudunda küçük miktarlarda bulunan güçlü bir halüsinojenik bileşiktir. DMT, ayahuasca asmasından elde edilen MAO inhibitörleri ile birleştiğinde aktif hale gelmekte ve genellikle derin iç gözlemsel, manevi/ruhsal ve bazen zorlayıcı olarak tanımlanan yoğun vizyoner deneyimler üretmektedir. Bu yönüyle yerli halklar ayahuascanın ruhlar dünyasıyla ve atalarının ruhlarıyla iletişim kurmalarına, manevi iç görü kazanmalarına olanak tanıyan güçlü bir araç olduğuna inanmaktadır. Genellikle manevi alemden rehberlik, bilgelik, kehanet ve şifa amaçlı kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra ayahuasca ritüelleri insanları bir araya getiren toplumsal etkinliklerdir. Deneyimlerini paylaştıkça, birbirlerini destekledikçe ve şamanların bilgeliğinden faydalandıkça katılımcıların topluluk içindeki bağları güçlenmektedir. Törenler ayrıca kültürel geleneklerin ve öğretilerin genç nesillere aktarılmasına da yardımcı olmaktadır. Dolayısıyla ayahuasca yerli kimliğinin korunmasına hizmet eden bir vasıta olarak nitelendirilmektedir. Tüm bu yönleriyle ayahuasca Amazon Havzası’ndaki yerli toplumların dokusuna girift bir şekilde dokunmuş kültürel miras simgesi olarak görülmektedir. 19. yüzyıla gelindiğinde başta Amazon kauçuk patlaması olmak üzere birtakım olaylar ayahuasca kullanımının yerel/kültürel sınırları dışına çıkmasına neden olmuştur. Kauçuk işçilerinin evlerine dönüşlerinden bir müddet sonra da bölgedeki kentlerde senkretik ayahuasca inançları ortaya çıkmaya başlamıştır. 20. yüzyıla geldiğimizde ise Yerli gelenekleriyle Batılı uygulamalar arasındaki kültürel alışverişi kolaylaştıran küreselleşmenin etkisiyle senkretik ayahuasca inançları Amerika, Avrupa ve hatta Asya’nın birçok ülkesinde tezahür etmeye başlamıştır. Senkretik ayahuasca kiliselerinin yanı sıra vizyonlar aracılığıyla derin deneyimler ve iç görüler uyandırma konusundaki rolü nedeniyle maneviyat ve bilinç keşfinin alternatif biçimlerini arayan insanlar tarafından da ayahuasca kullanımına günümüzde oldukça rağbet gösterilmektedir. Bu noktada önemli bir husus gittikçe artan popülaritesiyle birlikte ayahuasca kullanımının uluslararasılaşması onu uyuşturucu yasaları ile karşı karşıya getiren bir dizi problem de ortaya çıkarmıştır. Nitekim ayahuasca günümüz modern yasal çerçeveleri bağlamında içerdiği halüsinojenik bileşik DMT’nin (dimetiltriptamin) varlığından dolayı narkotik maddeler başlığında da değerlendirilmektedir. Bu ikili durum ayahuascanın ağırlıklı olarak kültürel bir miras olarak mı yoksa narkotik bir uyuşturucu olarak mı sınıflandırılması gerektiğine dair sorgu ve tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Tartışmanın bir tarafında yer alan devletlere göre uluslararası sözleşmeler gereği bu bitki narkotik kapsamında değerlendirilerek kullanımı dünya çapında yasaklanmalı veya kısıtlanmalıdır. Öte yandan antropologlara göre ise ayahuasca uyuşturucu bir madde olarak değil kültürel bir miras nazarıyla değerlendirilmeli ve buna dayalı bir muameleye tabi tutulmalıdır. Bu noktada uyuşturucu kontrolünün savunucuları yasa dışı narkotikleri engellemeyi amaçlayan uluslararası anlaşmalara bağlı kalma zorunluluğunun altını çizerken; kültürel mirasın savunucuları yerel hak ve gelenekleri korumanın gerekliliğini vurgulamaktadır. Bu çalışma ile amacımız kültürel miras ve narkotik sınıflandırma arasında karmaşık bir kavşakta bulunan ayahuasca hakkındaki tartışmaları uluslararası ilaç sözleşmeleri ile bunlara karşı çeşitli eleştiriler yönelten antropologların görüşleri çerçevesinde ele alıp incelemektir. Bu çerçevede araştırmamızda öncelikle ayahuascanın yerel/kültürel sınırları dışına çıkış süreci ile ilgili kısaca bilgi verilecektir. Ardından uluslararası uyuşturucu madde kullanımı yasaları ile ayahuasca üzerinde uzmanlaşmış antropologların fikirleri çerçevesinde bu bitkinin kullanımı etrafında şekillenen tartışmalar ele alınarak değerlendirilecektir. Ayahuasca kullanımının ülkemiz dahil olmak üzere dünya çapında gittikçe artan popüleritesine karşın konu hakkındaki tartışmalarla ilgili yeterli sayıda ve derinlikte çalışma bulunmaması bizi bu araştırmaya yönlendiren en önemli etkendir. Dolayısıyla bu çalışma ile alanımızın literatürüne önemli bir katkıda bulunmayı ummaktayız.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Şamanizm, Yerli inanışları, Ayahuasca, Halüsinojenik bitkiler

Ayahuasca Between Cultural Heritage and Drug Debate

Öz

Ayahuasca is a psychoactive brew that has traditionally been used for centuries by indigenous communities in the Amazon basin for spiritual, medicinal, and shamanic purposes. The word ayahuasca typically refers to both the plant itself (Banisteriopsis caapi) and the beverage obtained when combined with other herbs, often containing the psychedelic compound DMT (dimethyltryptamine). The main ingredient in ayahuasca is Banisteriopsis caapi vine, which contains harmine and other MAO inhibitors. These inhibitors allow DMT to be absorbed and active when taken orally. DMT is a powerful hallucinogenic compound found in small amounts in various plants and even in the human body. DMT becomes active when combined with MAO inhibitors from the ayahuasca vine, producing intense visionary experiences that are often described as deeply introspective, spiritual, and sometimes challenging. In this respect, indigenous peoples believe that ayahuasca is a powerful tool that allows them to communicate with the spirit world and the spirits of their ancestors and gain spiritual insight. It is often used for guidance from the spiritual realm, wisdom, divination and healing. In addition, ayahuasca rituals are social events that bring people together. As they share their experiences, support each other, and benefit from the wisdom of the shamans, the bonds of the participants within the community are strengthened. Ceremonies also help transfer cultural traditions and teachings to younger generations. Therefore, ayahuasca is described as a tool that serves to preserve the indigenous identity. With all these aspects, ayahuasca is seen as a cultural heritage symbol intricately woven into the fabric of indigenous societies in the Amazon Basin.
In the 19th century, some events, especially the Amazon rubber explosion, caused the use of ayahuasca to go beyond local/cultural boundaries. After a while, after the rubber workers returned to their homes, syncretic ayahuasca beliefs began to emerge in the cities of the region. In the 20th century, syncretic ayahuasca beliefs began to appear in many countries of America, Europe and even Asia, with the effect of globalization that facilitated cultural exchange between Native traditions and Western practices. As well as ayahuasca churches, ayahuasca use is highly to be in demand by people seeking alternative forms of spirituality and consciousness exploration because of its role in evoking deep experiences and insights through visions. An important point at this point is that the internationalization of ayahuasca use, along with its increasing popularity, has also created a number of problems that confront it with drug laws. As a matter of fact, ayahuasca is also considered under the title of narcotic substances due to the presence of the hallucinogenic compound DMT (dimethyltryptamine) it contains in the context of today's modern legal frameworks. This dual situation has brought with it questions and debates about whether ayahuasca should be classified mainly as a cultural heritage or as a narcotic drug. According to the states on one side of the debate, this plant should be considered as a narcotic in accordance with international conventions and its use should be banned or restricted worldwide. On the other hand, according to anthropologists, ayahuasca should not be considered as a narcotic substance, but should be considered as a cultural heritage and should be treated based on this. At this point, the advocates of drug control underline the necessity of adhering to international agreements aimed at preventing illegal narcotics; Advocates of cultural heritage emphasize the need to protect local rights and traditions. Our aim with this study is to examine the debates about ayahuasca, which is at a complex intersection between cultural heritage and narcotic classification, within the framework of international drug conventions and the views of anthropologists who criticize them. In this context, in our research, first of all, a brief information will be given about the process of ayahuasca going out of its local/cultural boundaries. Then, within the framework of international drug use laws and the ideas of anthropologists specializing in ayahuasca, the debates shaped around the use of this plant will be discussed and evaluated. Despite the increasing popularity of the use of ayahuasca around the world, including our country, the lack of sufficient number and depth of studies on the debate on the subject is the most important factor that led us to this research. Therefore, with this study, we hope to make an important contribution to the literature of our field.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Shamanism, Indigenous beliefs, Ayahuasca, Hallucinogenic herbs

Kaynakça

• Aksel, Hesna Serra. Yeni Çağ: Dini Ezoterik Geleneğin Popüler Kültüre Dönüşümü. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2022.
• Beyer, Stephen V. Singing to the Plants: A Guide to Mestizo Shamanism in the Upper Amazon. Albuquerque: University of New Mexico, 2009.
• Bouso, Jose Carlos- Riba, Jordi. “Ayahuasca and the Treatment of Drug Addiction”. The Therapeutic Use of Ayahuasca. ed. Beatriz C. Labate vd. 95-109. Berlin: Springer, 2014. https://doi.org/10.1007/978-3-642-40426-9_6
• Bouso, Jose Carlos. “Adverse effects of ayahuasca: Results from the Global Ayahuasca Survey”. Plos Glob Public Health 2/11 (2022), 1-25. https://doi.org/10.1371/journal.pgph.0000438
• Callaway, J. C. “Phytochemistry and Neuropharmacology of Ayahuasca”. Sacred Vine of Spirits: Ayahuasca. ed. Ralph Metzner. 94-116. Vermont: Park Street Press, 2006.
• Convention on Psychotropic Subsyances 1971. United Nations Office on Drugs and Crime. Erişim 11 Kasım 2022. https://www.unodc.org/pdf/convention_1971_en.pdf
• Da Silva Sá, Domingos Bernardo Gialluisi. “Ayahuasca: the consciousness of expansion”. Ayahuasca, Ritual and Religion in Brazil. ed. Beatriz Caiuby Labate vd. 161-189. Routledge: New York, 2014.
• De Mori, Brabec. “Tracing Hallucinations: Contributing to A Critical Ethnohistory of Ayahuasca Usage in the Peruvian Amazon”. The internationalization of Ayahuasca. ed. Beatriz Caiuby Labate vd. 23-47. Zürich: Lit Verlag, 2011.
• Feeney, Kevin-Labate, Beatriz Caiuby. “The Expansion of Brazilian Ayahuasca Religions: Law, Culture and Locality”. Prohibition, Religious Freedom, and Human Rights: Regulating Traditional Drug Use. ed. Beatriz Caiuby Labate vd. 111-130. Berlin: Springer-Verlag, 2014. https://doi.org/10.1007/978-3-642-40957-8_6
• Gow, Peter. “River people: Shamanism and history in Western Amazonia”. Shamanism, History, and the State. ed. Nicholas Thomas vd. 90-113. Michigan: The University of Michigan Press, 1996.
• Hill, Jonathan D. “Indigenous Peoples and the Rise of Independent Nation-States in Lowland South America”. The Cambridge History of the Native Peoples of The Americas Vol III: South America Part II. ed. Frank Salomon vd. 704-764. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. https://doi.org/10.1017/CHOL9780521630764.012
• Homan, Joshua. “Disentangling the ayahuasca boom: local impacts in Western Peruvian Amazonia”. The World Ayahuasca Diaspora Reinventions and Controversies. ed. Beatriz Caiuby Labate vd. 165-181. London and New York: Routledge, 2017.
• Hvalkof, Soren. “Outrage in Rubber and Oil: Extractivism, Indigenous Peoples, and Justice in the Upper Amazon”. People, Plants, and Justice: The Politics of Nature Conservation. ed. Charles Zerner. 83-116. New York: Columbia University Press, 1999. https://doi.org/10.7312/zern10810-006
• Kaplan, Charles. “Foreword: Ayahuasca and the Coming Transformation of the International Drug Control System”. The Internationalization of Ayahuasca. ed. Beatriz Caiuby Labate vd. 15-19. Münster: LIT Verlag, 2011.
• Kilham, Christopher. The Ayahuasca Test Pilots Handbook: The Essential Guide to Ayahuasca Journeying. California: North Atlantic Books 2014.
• Labate, Beatriz Caiuby vd. “Notes on the Expansion and Reinvention of Ayahuasca Shamanism”. Ayahuasca Shamanism in the Amazon and Beyond. ed. Beatriz Caiuby vd. 3-15. New York: Oxford University Press,2014. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199341191.003.0001
• Labate, Beatriz Caiuby vd. (ed.). The internationalization of Ayahuasca. Zürich: Lit Verlag, 2011.
• Labate, Beatriz Caiuby vd. (ed.). The World Ayahuasca Diaspora: Reinventions and Controversies. New York: Routledge, 2017.
• Luna, Luis Eduardo. Vegetalismo: Shamanism among the Mestizo population of the Peruvian Amazon. Stockholm: Almqvist & Wiksell International, 1986.
• McAllister, William B. Drug Diplomacy in the Twentieth Century: An International History. London and New York: Routledge, 2000.
• Metzner, Ralph. “Amazonian Vine of Visions”. Sacred Vine of Spirits: Ayahuasca. ed. Ralph Metzner. 1-39. Vermont: Park Street Press, 2006.
• Miller, Melanie J. vd. “Chemical evidence for the use of multiple psychotropic plants in a 1,000-year-old ritual bundle from South America”. Pnas 116/23 (2019), 11207-11212. https://doi.org/10.1073/pnas.1902174116
• Osorio, Flavia de L. vd. “Antidepressant effects of a single dose of ayahuasca in patients with recurrent depression: A preliminary report”. Revista Brasileira de Psiquiatria 37/1 (2015), 13-20. https://doi.org/10.1590/1516-4446-2014-1496
• Regueiro, Javier. Ayahuasca: Soul Medicine of the Amazon Jungle. ABD: Lifestyle Entrepreneurs Press, 2017.
• Ribeiro, Paulo Cesar vd. “Health status of ayahuasca users”. Drug Testing and Analysis 4/7-8 (2012), 601-609. https://doi.org/10.1002/dta.1383
• Sanchez, Constanza - Bouso, Jose Carlos. “Ayahuasca: From the Amazon to the Global Village”. Drug Policy Briefing 43 (2015), 1-23.
• Schultes, Richard Evans vd. Plants of the Gods: Their Sacred, Healing, and Hallucinogenic Powers. Vermont: Healing Arts Press, 2001.
• Şahin, Nadide. “Ayahuasca: Ruhların Sarmaşığı”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2021), 234-259. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1002647
• Tafur, Joseph. The Fellowship of the River: A Medical Doctor's Exploration into Traditional Amazonian Plant Medicine. Phoenix: Espiritu Books 2017.
• Taussig, Michael. Shamanism, Colonialism and the Wild Man. Chicago: University of Chicago Press, 1987.
• Taylor, David Bewley-Jelsma, Martin. “Regime change: Re-visiting the 1961 Single Convention on Narcotic Drugs”. International Journal on Drug Policy 23/1 (2012), 72-81. https://doi.org/10.1016/j.drugpo.2011.08.003
• Taylor, Anne Christine. “The Western Margins of Amazonia from the Early Sixteenth to the Early Nineteenth Century”. The Cambridge History of the Native Peoples of The Americas Vol III: South America Part II. ed. Frank Salomon vd. 188-256. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. https://doi.org/10.1017/CHOL9780521630764.005
• The 1912 Hague International Opium Convention. United Nations Office on Drugs and Crime. Erişim 20 Ekim 2022. https://www.unodc.org/unodc/en/frontpage/the-1912-hague-international-opium-convention.html
• Tupper, Kenneth William. “The globalization of ayahuasca: Harm reduction or benefit maximization?”. International Journal of Drug Policy 19 (2008), 297-303. https://doi.org/10.1016/j.drugpo.2006.11.001
• Tupper, Kenneth William. Ayahuasca, Entheogenic Education & Public Policy. Vancouver: The University of British Columbia, Doktora Tezi, 2011.
• United Nations Convention Against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances 1988. United Nations Office on Drugs and Crime UNODC (Erişim 15 Kasım 2022), https://www.unodc.org/pdf/convention_1988_en.pdf
• Yeniocak, Selman vd. “A Rare Case: Ayahuasca Tea Intoxication”. Journal of Emergency Medicine 10/3 (2019), 75-77. https://doi.org/10.33706/jemcr.609100
• Winkelman, Michael. “Drug Tourism or Spiritual Healing? Ayahuasca Seekers in Amazonia”, Journal of Psychoactive Drugs 37/2 (2005), 209-218. http://dx.doi.org/10.1080/02791072.2005.10399803