An Evaluation of Religious Illustrated Children's Books: The Life of Our Prophet Muhammad and the Companions of Our Prophet Series

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 344 - 376, 15.12.2025

Sümeyya Turan Varol , Kübra Cevherli

https://doi.org/10.52637/kiid.1731476

Öz

This study aims to examine the book titled The Life of Our Prophet Muhammad and book series titled The Companions of Our Prophet, which are categorized under “Preschool Books” and “Islamic Children’s Books” published by the Türkiye Diyanet Foundation, in terms of their physical characteristics, content structure, and illustration elements. In the illustrated book The Life of Our Prophet Muhammad, the life of Prophet Muhammad is presented in a summarized form following a chronological order. The book set The Companions of Our Prophet includes stories that portray the distinctive qualities of eight companions- Ali, Bilal al-Habashi, Abu Bakr, Anas ibn Malik, Arqam, Hamza, Umar, and Uthman- through the daily lives of a family and their children. The research was conducted using a mixed methods approach, adopting an explanatory sequential mixed design. In the first phase of the study, the books were quantitatively evaluated using a structured form based on the “Illustrated Story Books Evaluation Scale” developed by Deniz and Gönen. This scale consists of 21 items in total — 7 of which are designed to assess illustration-related aspects and 14 to evaluate content-related dimensions. The quantitative findings obtained through this process provided an overall perspective on the adequacy of the books in terms of both content and visual quality. In the second phase, the same books were examined through qualitative document analysis. In this stage, the content structure, physical features, and illustration elements were addressed separately, interpreted based on specific themes, and various deficiencies were identified and reported in detail. Based on the analysis, seven books in the set were evaluated as “sufficient” in content structure and illustration features, while two were “partially sufficient.” According to the findings, seven books in the series were found to be “adequate” in content structure and illustrative features, while two were deemed “partially adequate.” Nonetheless, when content structure, physical features, and illustration elements were evaluated separately, various deficiencies and errors were identified, presented in detail in the findings section. Furthermore, through the book The Life of Our Prophet Muhammad and book series The Companions of Our Prophet, the essential qualities that religiously themed illustrated children’s books for the preschool period should possess have been determined, and a general framework has been outlined regarding the characteristics of appropriate storybooks for children.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Children’s Literature , Illustrated Storybook , Children’s Book , Pre-school

Dini İçerikli Resimli Çocuk Kitaplarının Değerlendirmesi: Peygamberimiz Hz. Muhammed’in Hayatı ve Peygamberimizin Arkadaşları Serisi

Öz

Bu çalışma, Türkiye Diyanet Vakfı tarafından yayımlanan “Okul Öncesi Kitaplar” ve “İslâmî Çocuk Kitapları” kategorisinde yer alan “Peygamberimiz Hz. Muhammed’in Hayatı” adlı kitabı ve “Peygamberimizin Arkadaşları” adlı kitap serisini; fiziksel özellikleri, içerik yapısı ve resimleme unsurları bakımından incelemeyi amaçlanmaktadır. İncelediğimiz Peygamberimiz Hz. Muhammed’in Hayatı adlı resimli kitapta Hz. Muhammed’in hayatı kronolojik bir sıra izlenerek özet bir şekilde anlatılmıştır. Peygamberimizin Arkadaşları kitap setinde ise bir ailenin çocuklarına günlük yaşantıları içerisinde Hz. Ali, Bilal-i Habeşi, Hz. Ebu Bekir, Enes bin Malik, Hz. Erkam, Hz. Hamza, Hz. Ömer ve Hz. Osman olmak üzere sekiz sahâbenin belirgin özelliklerinin anlatıldığı hikâyeler yer almaktadır. Araştırma, karma yöntem yaklaşımıyla yürütülmüş olup desen olarak açıklayıcı sıralı karma desen tercih edilmiştir. Bu çerçevede ilk aşamada kitaplar, Deniz ve Gönen tarafından geliştirilmiş olan “Resimli Öykü Kitapları Değerlendirme Ölçeği” temel alınarak yapılandırılmış bir form ile nicel olarak puanlanmıştır. Toplam 21 maddeden oluşan bu ölçeğin 7 maddesi resimleme, 14 maddesi ise içerik boyutlarını değerlendirmeye yöneliktir. Elde edilen sayısal bulgular, kitapların içerik ve görsel yeterliliğine dair genel bir görünüm sunmuştur. Araştırmanın ikinci aşamasında, aynı kitaplar nitel doküman analizi yöntemiyle incelenmiştir. Bu aşamada içerik yapısı, fiziksel özellikler ve resimleme unsurları ayrı ayrı ele alınmış; belirli temalar doğrultusunda yorumlanmış ve çeşitli eksiklikler detaylı şekilde raporlanmıştır. Elde edilen bulgulara göre söz konusu kitap setinden 7’si içerik yapısı ve resimleme özellikleri bakımından “yeterli”, 2’si ise “kısmen yeterli” bulunmuştur. Bununla birlikte içerik yapısı, fiziksel özellikler ve resimleme unsurları ayrı ayrı incelendiğinde çeşitli eksiklikler ve hatalar tespit edilmiş ve bu durum bulgular kısmında ayrıntılı şekilde sunulmuştur. Ayrıca “Peygamberimiz Hz. Muhammed’in Hayatı” kitabı ve “Peygamberimizin Arkadaşları” adlı kitap serisi aracılığıyla okul öncesi döneme yönelik dinî içerikli resimli çocuk kitaplarının sahip olması gereken temel nitelikler belirlenmiş ve çocuklara uygun hikâye kitaplarının nasıl olması gerektiğine ilişkin genel bir çerçeve oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Çocuk Edebiyatı , Resimli Hikâye Kitabı , Çocuk Kitabı , Okul Öncesi

Kaynakça

• Acarlıoğlu, Ahmet. “İslâm Tarihi Perspektifinden Çocuk Terbiyesinin Esasları ve Modern Eğitim Metodlarıyla Mukayesesi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (30 Haziran 2019), 199-229. https://doi.org/10.35209/ksuifd.554509
• Alp, Diyaddin - Kardaş, Canser. Çocuk Edebiyatı ve Medya. Ankara: Eğiten Kitap, 2. Basım, 2016.
• Ausubel, David P. Education Psychology: A Cognitive View. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1968. Erişim 07 Ekim 2025. http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.112045
• Aydın, İlker - Öksüz, Ayfer. “Çocuk Kitaplarının Değerler Eğitimi Açısından Incelenmesi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 25 (2022), 579-619. https://doi.org/10.29000/rumelide.1036589
• Balbay, Emine. “Okul Öncesi Din Eğitimde Soyut Kavram Etkinlik Örneklerinin Tahlili”. Mecmua 12 (2021), 118-132.
• Barton, K. C. - Levstik, L. S. Teaching History for the Common Good. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, 2004. https://www.routledge.com/Teaching-History-for-the-Common-Good/Barton-Levstik/p/book/9780805839319
• Bruner, Jerome S. The Process of Education. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1960. Erişim 07 Ekim 2025. https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=1412274
• Çınar, Fatih. “Ahlak Eğitiminde Çocuk Edebiyatının Yeri ve Önemi”. Erken Çocuklukta Dini-Ahlaki Gelişim ve Öğrenme. ed. Recep Kaymakcan. İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi Yayınları, 2023.
• Demircan, Candemir. “TÜBİTAK Çocuk Kitaplığı Dizisindeki Kitapların Dış Yapısal ve İç Yapısal Olarak İncelenmesi”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2/1 (2006), 12-27.
• Demirel, Şener. “Çocuk Edebiyatı ve Çocuğa Görelik”. Çağdaş Çocuk Edebiyatı. ed. Şener Demirel- Serdal Seven. 19-37. Ankara: Pegem Akademik Yayıncılık, 2021.
• Deniz, Ayşegül- Gönen, Mübeccel Sara. “Resimli Öykü Kitaplarını Değerlendirme Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi 4/2 (01 Kasım 2020), 88-116. https://doi.org/10.24130/eccd-jecs.1967202042220
• Dönmezler, Esin. Türkiye’de Yayınlanmış 5-8 Yaş Resimli Çocuk Kitaplarının Biçim, Resim ve İçerik Açısından İncelenmesi. Mersin: Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Düzyol Türk, Endam vd. “4-6 Yaş Resimli Öykü Kitaplarının İçerik ve Resimleme Özellikleri Açısından İncelenmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi 58 (2023), 3121-3137.
• Erol, Fatma Zuhal vd. “3-6 Yaş Dönemindeki Resimli Çocuk Kitaplarının İç ve Dış Yapı Özelliklerinin İncelenmesi”. Akademik Matbuat 5/1 (2021), 115-130.
• Fardi, Kyriaki. “The Concept of Historical Time in Early Childhood Education: Theoretical, Methodological Approaches and Practice”. History Education Research Journal 19/1 (22 Aralık 2022). https://doi.org/10.14324/HERJ.19.1.11
• Fırat, Hatice. Çocuk Edebiyatında Çocuk Gerçekliği. Ankara: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2020.
• Friedman, W. J. “The Development of Children’s Understanding of Cyclic Aspects of Time”. Child Development 48/4 (Aralık 1977), 1593-1599.
• Gelici, Zehra. “4-6 Yaş Kur’an Kursu Etkinlik Kitaplarının Hikâye İçeriği ve Resimleme Özellikleri Açısından İncelenmesi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/45 (2022), 85-115. https://doi.org/10.17335/sakaifd.1070414
• Gönen, Mübeccel vd. “Resimli Çocuk Kitaplarının Fiziksel, İçerik ve Resimleme Özellikleri Açısından İncelenmesi”. Milli Eğitim Dergisi 42/196 (2012), 258-272.
• Gönen, Mübeccel - Aydos, Emine Hande. “Resimli Çocuk Kitaplarının İçerik ve Fiziki Özelliklerinin İncelenmesi”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2016), 1-14.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimiz Hz. Muhammed’in Hayatı. Ankara: TDV Yayınları, 14. Basım, 2025.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimizin Arkadaşları -3 Hz. Ebu Bekir. Ankara: TDV Yayınları, 11. Basım, 2025.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimizin Arkadaşları -6 Hz. Hamza. Ankara: TDV Yayınları, 10. Basım, 2025.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimizin Arkadaşları -8 Hz. Osman. Ankara: TDV Yayınları, 10. Basım, 2025.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimizin Arkadaşları-1 Hz. Ali. Ankara: TDV Yayınları, 11. Basım, 2025.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimizin Arkadaşları-2 Bilal-i Habeşi. Ankara: TDV Yayınları, 10. Basım, 2025.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimizin Arkadaşları-4 Enes Bin Malik. Ankara: TDV Yayınları, 10. Basım, 2025.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimizin Arkadaşları-5 Hz.Erkam. Ankara: TDV Yayınları, 11. Basım, 2025.
• Karaca, Amine Kevser - Yıldız Yıldırım, Ayşe. Peygamberimizin Arkadaşları-7 Hz.Ömer. Ankara: TDV Yayınları, 11. Basım, 2025.
• Karakay, Halit. “Çocuk Edebiyatı Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler”. Kuramdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı. ed. Tacettin Şimşek. Ankara: Grafiker Yayınları, 6. Basım, 2020.
• Kaya, Mustafa. “Çocuk Edebiyatı Eserlerinin Taşıması Gereken Nitelikler”. Çocuk Edebiyatı. Ankara: Pegem Akademik Yayıncılık, 2021.
• Kızılkaya Yılmaz, Rahile. “Cumhuriyet Dönemi Popüler Siyer Kitaplarına Dair Bazı Mülahazalar”. Türkiye’de Çocuklara Yönelik Siyer Çalışmaları Tebliğler Kitabı. 15-35. İstanbul: Meridyen Kitaplığı, 2013.
• Koç Akran, Sevda - Kocaman, İnci. “Görselleştirmeye Dayalı Etkinliklerin Okul Öncesi Çocuklarının Duygusal Zeka Düzeyine Etkisi”. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi 5/1 (2019), 113-123.
• Kökçü, Yelda. “Çocuk Kitaplarının Biçim ve İçerik Özellikleri”. Çağdaş Çocuk Edebiyatı. Ankara: Pegem Akademik Yayıncılık, 2021.
• Körükçü, Özlem. “Okulöncesi Eğitime Yönelik Resimli Çocuk Kitaplarının Bulunması Gereken Temel Özellikler Açısından İncelenmesi”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14/2 (2012), 243-254.
• Lukens, Rebecca J. vd. Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış. çev. Cenk Pamay. İstanbul: Erdem Yayınları, 4. Basım, 2024.
• Muzakkir, Ahmad - Muhammad, Soleh. “Internalization Strategy of Religious and Moral Values for Early Childhood”. Bestari 21/2 (23 Aralık 2024), 118. https://doi.org/10.36667/bestari.v21i2.1539
• Oğuzkan, A. Ferhan. Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı. Ankara: Anı Yayıncılık, 2021.
• Orhan, Mustafa. Çocuk Edebiyatı ve Popüler Bilim. Ankara: Akademisyen Kitapevi, 2022.
• Önen, Mübeccel vd. “0-3 Yaş Çocuklarına Yönelik Resimli Çocuk Kitaplarının Özelliklerinin İncelenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Dergisi 1/29 (2014), 126-139.
• Piaget, Jean. “Cognitive development in children: Piage”. Journal of Research in Science Teaching 2/3 (1964), 176-186.
• Sak, Ramazan vd. “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Döküman Analizi”. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi 4/1 (2021), 227-250.
• Sarıkaya, Bünyamin - Aydeniz, Süleyman. “Çocuk Gerçekliği ve Çocuğa Görelik”. Çocuk Edebiyatı. Ankara: Pegem Akademik Yayıncılık, 2021.
• Sarıyüce, Hasan Latif. Türk Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Nar Edebiyat, 2012.
• Sever, Sedat. Çocuk ve Edebiyat. Ankara: Tudem, 12. Basım, 2008.
• Şirin, Mustafa Ruhi (ed.). 99 Soruda Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 2000.
• Temizyürek, Fahri vd. Çocuk Edebiyatı. Ankara: Pegem Akademik Yayıncılık, 2016.
• Thompson, Ross A. “Whither the Preconventional Child? Toward a Life-Span Moral Development Theory”. Child Development Perspectives 6/4 (01 Aralık 2012), 423-429. https://doi.org/10.1111/j.1750-8606.2012.00245.x
• Tuğrul, Belma - Feyman, Nihan. “Okul Öncesi Çocukları İçin Hazırlanmış, Resimli Öykü Kitaplarında Kullanılan Temalar”. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu. thk. Sedat Sever. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, 2006.
• Turan, İbrahim. “Bazı Batı ve Türk Çocuk Klasiklerinde Dini ve Ahlaki Değerler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/1 (2010), 171-194.
• Turanalp, Muhammed Fatih. Dinî İçerikli Çocuk Kitaplarının Öğretmen Görüşleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Ural, Serpil. “Okul Öncesi Çocuk Kitaplarının Tanımı”. Erken Çocukluk Döneminde Çocuk Edebiyatı. Ankara: Eğiten Kitap, 2013.
• Uzuner Yurt, Serap. “Çocuk Yayınları”. Kuramdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı El Kitabı. ed. Tacettin Şimşek. Ankara: Grafiker Yayınları, 2019.
• Yağcı, Samet. “Çocuklara Yönelik Peygamber Hikâyeleri Üzerine Bir İnceleme: Okul Öncesi İçin Peygamber Hikâyeleri Örneği”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 14 (2022), 171-194. https://doi.org/10.53112/tudear.1175845
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 8. Basım, 2011.
• Yılmaz, Oğuzhan. “Çocuk Kitaplarında Bulunması Gereken Özellikler”. Okul Öncesinde Çocuk Edebiyatı ve Medya. ed. Tacettin Şimşek. 61-108. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Yonar, Gönül. “Romanlaşan Siyeri Fantastikle Buharlaştırmak”. sonpeygamber.info. 2015. Erişim 04 Ekim 2025. https://www.sonpeygamber.info/romanlasan-siyeri-fantastikle-buharlastirmak
• Yonar, Gönül. “Siyer-Fantastik Edebiyat İlişkisinde Sorunlu Bir Alan: Mucize”. Siyer Atölyesi 2011: Türkiye’de Popüler Siyer Çalışmaları, Siyer Atölyesi 2012. 277-294. Türkiye’de Çocuklara Yönelik Siyer Çalışmaları Tebliğler Kitabı, 2013.